Praktycznie każdej działalności związanej z produkcją bądź stosowaniem izotopów promieniotwórczych towarzyszy powstawanie odpadów promieniotwórczych. Za właściwe postępowanie z odpadami promieniotwórczymi na terenie jednostki organizacyjnej, gdzie one powstały, a więc okresowe przechowywanie, ewidencjonowanie i unieszkodliwianie odpadów odpowiada kierownik tej jednostki. Jedyną instytucją w Polsce posiadającą zezwolenie na unieszkodliwianie i składowanie odpadów promieniotwórczych jest przedsiębiorstwo państwowe użyteczności publicznej Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych (ZUOP), który odpowiada za prawidłowe postępowanie z odpadami promieniotwórczymi od chwili ich przejęcia od wytwórcy.

Działalność ZUOP ma charakter ogólnokrajowy, o charakterze służby publicznej. Obejmuje następujące zadania:

• odbiór odpadów promieniotwórczych,
• transport odpadów,
• przetwarzanie i zestalanie odpadów,
• kontrola jakości odpadów kierowanych do składowania,
• przechowywanie i składowanie odpadów promieniotwórczych,
• dekontaminacja skażonych urządzeń, instalacji i obiektów,
• likwidacja skutków awarii radiologicznych.

Należy jednak podkreślić, że warunkiem koniecznym do prowadzenia prawidłowej gospodarki odpadami promieniotwórczymi jest właściwe postępowanie już na etapie ich powstawania, więc u prowadzącego prace z wykorzystaniem substancji promieniotwórczych. Podstawowe wymagania, jakie należy wymienić,to:

• minimalizacja ilości powstających odpadów,
• właściwa segregacja,
• ALARA (As Low As Reasonably Achievable). Podstawowa zasada ochrony radiologicznej: należy tak planować i organizować pracę z promieniowaniem jonizującym, aby otrzymane dawki były możliwie jak najmniejsze z racjonalnym uwzględnieniem czynników technicznych, ekonomicznych i socjalnych (zysk musi zawsze przewyższać straty);
• odpowiednie zabezpieczenie i magazynowanie z uwzględnieniem minimalizacji narażenia personelu i wpływu na środowisko naturalne,
• właściwa dokumentacja na etapie powstawania i przekazywania do unieszkodliwienia.

Źródła i rodzaje odpadów promieniotwórczych odbieranych przez ZUOP do unieszkodliwiania

ZUOP odbiera stałe i ciekłe odpady promieniotwórcze nisko- i średnioaktywne, zużyte zamknięte źródła promieniotwórcze oraz wycofane z eksploatacji czujki dymu. Głównym źródłem (90%) ciekłych odpadów niskoaktywnych jest reaktor MARIA. Powstają przy produkcji źródeł promieniotwórczych (stosowanych np. w medycynie) i w niektórych przypadkach podczas dekontaminacji skażonych powierzchni. Znacząca ilość stałych odpadów promieniotwórczych (ok. 40%) powstaje w Narodowym Centrum Badań Jądrowych (reaktor Maria oraz z zakładu produkcji izotopów promieniotwórczych tj. Ośrodka Radioizotopów POLATOM). Odpadami promieniotwórczymi pochodzenia reaktorowego są m.in. filtry (z układów oczyszczania chłodziwa i wentylacji) odpady podekontaminacyjne, zużyte elementy aparatów i urządzeń reaktorowych. Do odpadów z produkcji izotopów należą:

• niewykorzystane materiały aktywne z produkcji izotopów,
• odpady podekontaminacyjne,
• zużyte skażone elementy aparatów i urządzeń.

Pozostałe 60% pochodzi ze szpitali, klinik i innych instytucji wykorzystujących techniki izotopowe, znajdujących się na terenie całego kraju. Odpady powstałe podczas stosowania substancji promieniotwórczych do celów medycznych to przede wszystkim ampułki po preparatach promieniotwórczych, a także strzykawki, lignina, folia, odzież ochronna, zużyte elementy wyposażenia oraz odpady z dekontaminacji. Specjalną grupę odpadów medycznych stanowią źródła radowe (Ra-226). Odbiór tych odpadów od użytkowników podlega specjalnej procedurze. Dotyczy ona m.in. przygotowania i zabezpieczenia odpadów na czas transportu.

Zamknięte, zużyte źródła promieniotwórcze i czujki dymu odbierane są głównie z instytucji spoza Ośrodka Świerk. Dostawcami czujek dymu są zazwyczaj firmy instalujące nowe urządzenia alarmowe, które również demontują stare instalacje alarmowe, odbierają wycofane czujki od innych instytucji i magazynują je do czasu przekazania ZUOP.

Żródło: Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Promieniotwórczych