Komenda Powiatowa
Państwowej Straży Pożarnej
w Zakopanem

RYS HISTORYCZNY
ZAKOPIAŃSKIEJ STRAŻY POŻARNEJ

Usytuowanie geograficzne Zakopanego tłumaczy w dużym stopniu jego późne pojawienie się na mapie Polski. Osadnictwo w tym rejonie Podhala rozpoczęło się w XVI wieku i rozwijało powoli. Górzysty teren pokryty lasami, nieurodzajna gleba i ostry klimat nie stanowiły zachęty dla osadników. Początki Zakopanego sięgają drugiej połowy XVI wieku. Osada powstała na mocy przywileju króla Stefana Batorego z 1578 roku. Przywilej króla Batorego nie dochował się . Istnienie tego dokumentu potwierdza król Michał Korybut Wiśniowiecki, przywilejem wydanym 11 grudnia 1670 roku.
Osadnictwo w samej kotlinie zakopiańskiej mogło się rozwijać wzdłuż głównych potoków: to jest Bystrej ku dzisiejszym Kuźnicom i Cichej Wody ku dzisiejszym Kościeliskom. Trzęsawiska i mokradła nad Bystrą nie sprzyjały osadnikom. Słoneczna i rozległa dolina nad Cichą Wodą w okolicy dzisiejszej ulicy Kościeliskiej bardziej temu sprzyjała. Tu zapewne osiadł w XVI wieku przodek „Gąsieniców” wyrobiwszy sobie polanę na pańskim lesie. Miejsce to, jako centrum osady, nosiło nazwę Nawsie. Wioska rozrastała się powoli i w 1624 roku wymieniono ją po raz pierwszy w spisie wsi starostwa nowotarskiego pod nazwą Nowa Osada. Nazwa Zakopane występuje w dokumencie króla Zygmunta III Wazy z 20 kwietnia 1630 roku. Dokumentem tym król nadał Jędrzejowi Jarząbkowi ze wsi Bańska polanę „a ta polana Żywczańskie zwana leży we wsi Zakopane w starostwie nowotarskim”.
W Zakopanem z myślą o założeniu straży pożarnej wystąpiono w 1888 roku. W tym roku powołano Komitet Założycielski Ochotniczej Straży Pożarnej. 15 maja 1889 roku jest dniem formalnego powstania zakopiańskiej straży pożarnej. W tym dniu odbyło się zebranie założycielskie, w którym uczestniczyło 32 członków. Nowy Zarząd rozpoczął działania od zdobycia niezbędnych środków finansowych na sprzęt i umundurowanie dla strażaków.
Już w 1893 roku przystąpiono do budowy strażnicy. Projekt architektoniczny opracował nauczyciel szkoły zawodowej Zygmunt Dobrowolski. Władysław hr. Zamoyski dostarczył bezpłatnie część materiałów budowlanych. Parcele pod budowę przekazali bezpłatnie Anna i Józef Stochowie. Budowa wzrastała powoli. Uroczyste poświęcenie strażnicy i sprzętu przeciwpożarowego odbyło się 19 marca 1903 roku. W roku 1906 zatwierdzono budowę wieży obserwacyjnej. Kosztorys budowy miał wynosić 8813 koron. Strażnica była zlokalizowana przy ul. Kościeliskiej. Pierwszy „chrzest bojowy” zakopiańska straż pożarna przeszła w 1893 roku przy pożarze „Jadwiniówki”
Przez lata 1896, 1897, 1898 nie odbyły się przewidziane statutem Walne Zebrania. Działalność straży ograniczała się do urządzania zabaw. Zahamowanie działalności straży miało źródła w ówcześnie panujących stosunkach wśród władz Gminy i Stacji Klimatycznej. Tragiczny dla Zakopanego był rok 1898, pożar strawił doszczętnie willę Heleny Modrzejewskiej „Modrzejów” i 16 domów przy Krupówkach. Był to największy pożar w dziejach Zakopanego. Dopiero w 1899 roku zakopiańska straż przystąpiła do Krajowego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych.
21 stycznia 1900 r. o godz. 4,300 w niedzielę wybuchł pożar w Kasynie Dworca Tatrzańskiego niszcząc do fundamentów cały budynek. Coraz liczniejsze są wypadki palenia się sadzy w kominach. 16 lutego tegoż roku spłonęła restauracja w Kuźnicach, zdążono uratować jedynie sprzęty. Ostra krytyka dotknęła ówczesne kierownictwo OSP. Zarówno prezesowi Tabeau, jak i Sieczce zarzucono brak energii, a nawet obojętność. W każdym razie kierownictwo straży miało trudne zadanie wyprowadzenia straży pożarnej z impasu. W „Przeglądzie Zakopiańskim” (nr 6 z lutego 1902 r. oraz 13 lutego 1902 r.) Stanisław Witkiewicz stwierdza, że dotychczasowe środki obrony przed ogniem są za słabe, niewystarczające: „...nie sikawka walczy z ogniem, nie woda, lecz rozum ludzki i ludzkie ręce...”. Witkiewicz analizuje zło i wskazuje na źródła słabej operatywności straży:

• brak stałych koni, zawsze gotowych do zaprzęgu,
• nieobecność strażaków w jednym miejscu, rozsypanych po znacznych przestrzeniach Zakopanego,
• wadliwa sygnalizacja alarmowa, za słaba gdyż głos trąbki rozchodzi się tylko w ograniczonej przestrzeni,
• wreszcie materiał budowlany powodujący szybkie, gwałtowne rozprzestrzenianie się ognia.

W lipcu 1903 roku zorganizowano stałe pogotowie w składzie dwóch strażaków (Jędrzej Gąsienica, Józef Grajcarz) oraz 25 ochotników. Straż otrzymuje sztandar, uzupełnia się powoli ilość węży tłocznych. Usprawniony zostaje system alarmowy, zakupiono 11 trąbek sygnałowych (po jednej na każdą ulicę), które otrzymali wytypowani trębacze tzw. horniści. Zainstalowano w strażnicy kosztem 480 koron telefon. W 1904 roku zostaje opracowany regulamin ogniowy dla Gminy Zakopane. Pod tym względem Zakopane zaczyna wyprzedzać wszystkie inne straże na Podhalu a na pewno i wiele innych w kraju. Założono orkiestrę a na dyrygenta przyjęto Stanisława Karasiewicza z płacą 70 koron, ustanawiając go równocześnie komendantem pogotowia pożarniczego.
Pożary dają się we znaki Zakopanemu, w 1905 r. spłonął dom Entenberga na Kasprusiach, w 1906 płonie na Bystrem dom Józefa Gąsienicy. Od 1907 roku ilość pożarów wzrasta. W przededniu wybuchu I wojny światowej zmieniają się warunki pracy straży. Po dwuletniej kadencji ustępuje Kazimierz Brzozowski ze stanowiska prezesa. Poprzednio funkcję prezesa pełnili Ferdynand Tabeau – założyciel apteki w Zakopanem pierwszy prezes (w latach 1889 – 1891 i 1900 – 19002), w latach 1891 – 1892 prezesem był Józef Walczak, a od roku 1892 – 1896 funkcję tą sprawował Janusz hr. Tyszkiewicz., w latach 1896 – 1900 prezesem był Józef Gelleth. 29 października 1911 roku członkiem Wydziału zostaje Mariusz Zaruski, który przyczynił się do podniesienia poziomu wyszkolenia straży, inicjując ćwiczenia i pokazy. Po dwudziestoletnim okresie działania straż pożarna wyszła z pierwszego stadium rozwoju i przestała służyć wyłącznie gaszeniu ognia. Na uznanie zasługuje działalność mająca na celu zapobieganie pożarom. Z inicjatywy straży zorganizowano na terenie zakopanego pięć budek z „przyborami ogniowymi”. Nowy wójt gminy Józef Hajec kontynuuje starania o powołanie stałej straży pożarnej w składzie 7 strażaków (instruktor, 6 strażaków) i 2 par koni. Trudności finansowe gminy nie pozwalają na realizację tych zamierzeń. Ostatnie Walne Zebranie Towarzystwa Straży Pożarnej przed wybuchem wojny odbyło się 3 maja 1914 r. Od połowy 1914 roku do kwietnia 1917 r. nastąpił zastój w działalności straży. Działało już tylko istniejące pogotowie pod kierunkiem Stanisława Karpiela, któremu udzielili ofiarnej pomocy starsi wiekiem ochotnicy ocaleni przed mobilizacją. Pełne wznowienie życia straży nastąpiło 5 maja 1918 r. Na XXVII Walnym Zebraniu zapadła uchwała o zorganizowaniu oddziału Ochotniczego Kobiet. I wojna światowa została zakończona. Z ruin zaborców powstało nowe państwo polskie. 2 lutego 1920 roku zostaje zwołane pierwsze w wolnej Polsce Walne Zebranie Członków OSP w obecności 36 druhów. 10 lipca 1921 r. odbyła się uroczystość 30-lecia założenia straży, która zakończyła się zabawą ludową, z której uzyskano dochód w wysokości 47000 marek. W dwa lata później powstaje samodzielna straż ochotnicza z Wydziałem, na czele której stanął Gawlak. 15 sierpnia 1925 roku po raz pierwszy zorganizowano Tydzień Straży Pożarnych. Straż posiada już własnego, przeszkolonego na kursach strażackich instruktora – druha Józefa Koprowskiego. Zakopiańska OSP liczyła wtedy 106 czynnych członków i 18 wspierających. W orkiestrze grało 22 strażaków. Na wyposażeniu straży było: 5 sikawek (4 kołowe, 1 przenośna), 15 m węży ssawnych, 500 m węży tłocznych, 1 beczka, 8 bosaków, 60 toporów, 30 wiader, 20 pasów i 70 mundurów. Do dyspozycji straży były 3 pary koni.
12 stycznia 1925 roku zmarł Józef Sieczka – założyciel OSP, z funkcji naczelnika rezygnuje Józef Hajec a na jego miejsce wybrany zostaje Wojciech Gąsienica Roj. W 1926 r. straż otrzymuje pierwszą sikawkę motorową typu „Delahaye”. Straż liczy 4 oddziały, przeprowadzono 15 ćwiczeń oraz powołano Komisję Egzaminacyjną dla strażaków. Prezes Roj zostaje wybrany posłem, nie ma czasu na zajmowanie się strażą. Nowym prezesem został Józef Pawlica. Ilość członków zwiększa się do 121 osób, zostaje też założony Oddział Żeńskiej Służby Samarytańsko-Pożarniczej w liczbie 25 członkiń, które zostały odpowiednio przeszkolone. Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z 18 października 1933 r. Zakopane otrzymało prawa miejskie. W okresie międzywojennym zakopiańska straż pełniła ważną rolę społeczną i kulturalną. Organizowano zabawy taneczne, przedstawienia teatralne i uroczystości strażackie. 7 kwietnia 1935 r. przyjęto nowy Statut. Komendantem Straży po ukończeniu kursów I i II stopnia w Nowym Targu został Franciszek Gąsienica Daniel, komendantką drużyny żeńskiej Michalina Chmielówna. W roku 1937 prezesem Towarzystwa OSP zostaje Henryk Walczak, dowództwo Korpusu obejmuje Józef Pawlica, który w 1938 r. ukończył kurs strażacki IV stopnia w Krakowie.
Wybuch II wojny światowej we wrześniu 1939 roku był prawdziwą próbą dojrzałości obywatelskiej zakopiańskich strażaków. Do służby zgłosiło się 13 strażaków, 7 zostało zmobilizowanych, 2 wyjechało służbowo, niestety 4 opuściło swój posterunek. Z dniem 1 stycznia 1940 r. zostaje usunięty przez władze niemieckie Józef Pawlica. Komisarycznym komendantem mianowano sierż. Stanisława Gałka, który tę funkcję pełnił aż do 2 maja 1945 roku. W okresie okupacji straż zakopiańska nie poniosła strat w ludziach, komendant Gałek często przechowywał w strażnicy ludzi, którym okupant deptał po piętach. W tym czasie siedziba straży była stopniowo przenoszona z rynku do garaży przy ulicy Nowotarskiej (dzisiejsza siedziba PKS), a następnie w 1944 do starego budynku Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” przy ulicy Orkana.
W pierwszych miesiącach okupacji czterech strażaków zdołało ukryć popiersie króla Władysława Jagiełły z pomnika zburzonego przez Niemców i ocalić od zniszczenia. 29 stycznia 1945 roku Zakopane zostało wyzwolone. Niestety okupanci niemieccy zdążyli zabrać podstawowy sprzęt strażacki. W okresie od 2 maja 1945 r. do 31 maja 1946 r. obowiązki komendanta pełnił st. ogniomistrz Feliks Sowa. W okresie tym uzupełniono sprzęt, remontowano stare pojazdy, polewaczki. 1 czerwca 1946 r. komendantem zostaje mianowany kpt.poż. Zbigniew Juzwa, były oficer lwowskiej straży. W dalszym ciągu uzupełniano sprzęt pożarniczy. Na wyposażeniu straży znajdowało się już 5 pojazdów (Ford V8, 2 beczkowozy Mercedes-Benz, rekwizyt Fiat, Ford Canada ciężarówka oraz dwukołowa drabina dł. 18 m).
Od 1953 roku kierownictwo Zawodowej Straży Pożarnej obejmuje st.asp. Jan Jarmakowicz. Znowu położono nacisk na budowę strażnicy. Budowa strażnicy i jej urządzenie nie odwróciły uwagi Straży Pożarnej od wykonywania podstawowych zadań. W okresie od 1945 – 1965 zakopiańska straż wzięła udział w gaszeniu przeszło 1300 pożarów, katastrof.
Straż Pożarna nawiązała stosunki koleżeńskie ze Strażą Czechosłowacką. Po raz pierwszy zorganizowano harcerską drużynę pożarniczą, której tradycje przejęły później Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze OSP w rejonie tatrzańskim.
Z końcem lipca 1973 roku odszedł na emeryturę mjr Jan Jarmakowicz, który przez 20 lat pełnił funkcję komendanta straży zawodowe, na jego miejsce został mianowany Czesław Kośmiński, dotychczasowy zastępca komendanta. W latach siedemdziesiątych zakopiańska zawodowa straż objęła nadzór nad jednostkami OSP gminy tatrzańskiej. Organizowała pokazy, zawody pożarnicze. 8 listopada 1979 r. odszedł na emeryturę mjr Rudolf Geisler, zastępca komendanta rejonowego, jego funkcję przejął chor. Stanisław Bańka. W roku następnym po 30 latach służby zdał swoje obowiązki mjr Czesław Kośmiński, a nowym komendantem zostaje kpt. Czesław Kosiba. Lata osiemdziesiąte charakteryzują się dalszą troską o zabezpieczenie pożarowe rejonu tatrzańskiego, równolegle jednak z ponownym zwróceniem uwagi na podniesienie poziomu wyszkolenia i wyposażenia Zawodowej Straży Pożarnej w Zakopanem oraz zwrócenia uwagi na poprawę warunków socjalnych załogi.
Od roku 1989 komendantem Komendy Rejonowej a następnie po reorganizacji Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Zakopanem zostaje mianowany p.płk (bryg.).inż. Stanisław Bańka.
Rok 1992 był rokiem przełomowym dla Straży Pożarnej w Zakopanem kiedy to 1 lipca zgodnie z ustawą z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej oraz Ustawy o ochronie Przeciwpożarowej z dnia 24 sierpnia 1991 roku przekształcona została:

• Komenda Rejonowa Straży Pożarnych w Zakopanem w Komendę Rejonową PSP w Zakopanem

Od 1992 roku Kierownictwo Komendy utrzymywało i do tej pory utrzymuje kontakty zagraniczne z miastami Siegen oraz Darmstadt w Niemczech.
Latem 1992 roku dzięki owocnej współpracy udało pozyskać się od niemieckich partnerów drabinę pożarniczą METZ, oraz w 1994 roku karetkę reanimacyjną, którą przekazano do zakopiańskiego szpitala.
7 października 1995 roku wręczono sztandar Jednostce Ratowniczo – Gaśniczej. Uroczystość przekazania sztandaru, w której udział wziął Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej nadbryg Feliks Dela, oraz Komendant Wojewódzki PSP w Nowym Sączu mł. bryg. Grzegorz Sudo odbyła się pod Wielką Krokwią.
25 listopada 1996 roku dokonano otwarcia stacji monitoringu pożarowego w KR PSP w Zakopanem. Do tej pory na terenie Polski działały 4 takie stacje, a Zakopane było piąte.
W 1999 roku na skutek reformy administracyjnej państwa Komenda Rejonowa PSP w Zakopanem została przekształcona na Komendę Powiatową PSP w Zakopanem.
W następnych latach zmodernizowano i rozbudowano obiekt Komendy Powiatowej PSP w Zakopanem. Dzięki ścisłej współpracy z jednostkami ochotniczych straży pożarnych i władzami lokalnymi wyposażono jednostki w nowoczesny sprzęt gaśniczy i ratowniczy. Między innymi przekazano samochody gaśnicze do jednostek OSP np. : Drabina Metz do OSP Białka Tatrzańska, Jelcz GCBA do OSP Ząb, podnośnik SH 18 do OSP Murzasichle.
Już od 1991 roku Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” zaczęło rościć prawa do budynku zajmowanego przez Zakopiańską Straż. Kolejne rozprawy rozstrzygane były na korzyść „Sokoła”. Zaczęto szukać placu pod budowę nowego budynku. W końcu 17 października 2002 roku dzięki władzom lokalnym doszło do porozumienia na mocy którego Miasto Zakopane przekazało plac pod budowę Komendy. Sprawa nabrała rozmachu kiedy 20 maja 2003 roku na terenie budowy pojawiły się pierwsze maszyny budowlane. Natomiast już 20 czerwca dokonano aktu wmurowania kamienia węgielnego pod budowę strażnicy Komendy Powiatowej i Jednostki Ratowniczo – Gaśniczej w Zakopanem oficjalnie rozpoczynając tak długo oczekiwaną inwestycję.
22 maja 2004 roku w 115 rocznicę powstania straży pożarnej w Zakopanem miało miejsce uroczyste przekazanie w użytkowanie nowej strażnicy dla zakopiańskich strażaków, uroczystość połączono z wojewódzkimi obchodami Dnia Strażaka.
Na uroczystość przybyli m.in.: Jerzy Adamik, wojewoda małopolski, generał brygadier Teofil Jankowski, komendant główny PSP - szef OCK, nadbryg. Seweryn Dyja, małopolski komendant wojewódzki PSP, Franciszek Bachleda Księdzularz, senator RP, Andrzej Gąsienica Makowski, starosta tatrzański, Piotr Bąk, burmistrz Zakopanego, dh Kazimierz Dzielski, prezes ZW ZOSP RP w Krakowie, parlamentarzyści, starostowie sąsiednich powiatów i wójtowie gmin.

W uroczystości uczestniczyły pododdziały towarzyszące: kompania podhalańska OSP Jordanów, kompania góralska OSP powiatu tatrzańskiego jak również orkiestra z OSP Tęgoborze.
Odznaczenia państwowe i odznaki resortowe wręczono 120 osobom - strażakom PSP i OSP oraz działaczom społecznym, samorządowcom i dziennikarzom.
Awanse na wyższe stopnie otrzymało 38 funkcjonariuszy PSP.
24 kwietnia 2006 dokonano otwarcia CPR. W ten sposób uczyniono kolejny krok czyniący budynek zakopiańskiej straży wielofunkcyjnym obiektem o znaczeniu strategicznym dla prawidłowego funkcjonowania Powiatu Tatrzańskiego i zapewnienia jego mieszkańcom oraz turystom bezpieczeństwa na miarę standardów europejskich.
W kwietniu 2006 roku po 33 latach pracy w PSP na zasłużoną emeryturę przeszedł ówczesny Komendant Powiatowy PSP w Zakopanem bryg. Stanisław Bańka. Na stanowisko Komendanta Powiatowego powołany został dotychczasowy zastępca Komendanta mł. bryg Andrzej Kowalcze.
W okresie kiedy był komendantem jednym z jego sukcesów było pozyskanie nowych samochodów gaśniczych i specjalnych. W 2008 roku zakupiono ciężki samochód ratowniczo - gaśniczy MAN 9,5/65, następnie w 2009 roku zakupiono średni samochód ratowniczo - gaśniczy Renault 2,5/16. Ostatnim  pojazdem który pozyskano w 2011 r. był Bus Renault Traffic do przewozu ratowników. W 2009 roku odbyły się obchody 120 lecia powstania straży ogniowej w Zakopanem.
Po blisko 30 latach służby na zasłużoną emeryturę odszedł st. bryg Andrzej Kowalcze. Na jego miejsce na stanowisko Komendanta Powiatowego został powołany dotychczasowy z-ca Komendanta Powiatowego w Nowym Targu mł. bryg. mgr inż. Stanisław Galica.

1. oficer bez stopnia Józef Pawlica 01.06.1939 – 31.12.1939
2. sierżant Stanisław Gałek 01.01.1940 – 02.05.1945
3. p.o. ogn. Feliks Sowa 03.05.1945 – 31.05.1946
4. kpt. Zbigniew Juzwa 01.06.1946 – 21.08.1952
5. p.o. ogn. Czesław Kośmiński 22.08.1952 – 31.12.1952
6. mjr.poż. Jan Jarmakowicz 01.01.1953 – 31.07.1973
7. ppłk.poż. Czesław Kośmiński 01.08.1973 – 15.03.1980
8. ppłk.poż. Czesław Kosiba 16.03.1980 – 30.09.1989
9. bryg. Stanisław Bańka 01.10.1989 – 30.04.2006
10. st.bryg Andrzej Kowalcze 01.05.2006 – 30.11.2012
11. p.o. mł. bryg. Grzegorz Worwa 01.12.2012 - 31.01.2013 
12. bryg. Stanisław Galica od 01.02.2013 - 05.01.2018
13. p.o. mł. bryg. Grzegorz Worwa od 06.01.2018 - 05.03.2018
14. bryg Grzegorz Worwa od 06.03.2018 - nadal