Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej

Pierwszym organem, który zajął się w Polsce zagadnieniami nazewnictwa geograficznego poza granicami kraju, była Komisja Nazw Geograficznych, powołana w 1951 roku przy Polskim Towarzystwie Geograficznym. Komisja była ciałem naukowym, niemającym statusu urzędowego, jednak jej zalecenia brane były pod uwagę wśród szerokiego kręgu odbiorców. Komisja ta przystąpiła do opracowywania wykazów nazw geograficznych z obszarów położonych poza granicami Polski. W jej skład obok geografów zrzeszonych w Polskim Towarzystwie Geograficznym, językoznawców i historyków wchodzili przedstawiciele Ministerstwa Oświaty, Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwa Obrony Narodowej, Centralnego Urzędu Geodezji i Kartografii, Państwowego Przedsiębiorstwa Wydawnictw Kartograficznych, Państwowych Wydawnictw Naukowych. Pierwszym przewodniczącym Komisji został Stanisław Leszczycki (późniejszymi byli Franciszek Uhorczak i Lech Ratajski), a sekretarzem Jerzy Kondracki; pierwsze zebranie Komisji odbyło się w lipcu 1951 roku.

W 1953 r. Komisja została przeniesiona do Instytutu Geografii Polskiej Akademii Nauk. Zmieniono także jej nazwę na Komisja Ustalania Nazw Geograficznych. Kontynuowany został interdyscyplinarny skład Komisji i uczestnictwo w nim przedstawicieli resortowych i wydawnictw. Do 1956 r. Komisja ustaliła 19 720 nazw obiektów z całego świata, wśród których część stanowiły egzonimy – wykazy ukazywały się systematycznie w latach 1952-56 w postaci 15 zeszytów, w 1959 r. został zaś wydany zbiorczy wykaz poprawionych i zaktualizowanych nazw zawartych w zeszytach. Wykazy nazw publikowane przez Komisję nie miały mocy urzędowej. Jednak nazwy te zostały uznane przez Komisję Kultury Języka Komitetu Językoznawczego Polskiej Akademii Nauk za normę i w związku z tym były szeroko stosowane w wielu słownikach, encyklopediach i opracowaniach geograficznych.

Poza standaryzowaniem nazw świata, Komisja zajmowała się współpracą na forum międzynarodowym, m.in. w pierwszej Konferencji ONZ w sprawie Standaryzacji Nazw Geograficznych, która odbyła się w 1967 roku w Genewie, uczestniczył przewodniczący Komisji – Lech Ratajski.

Po zainicjowaniu prac standaryzujących nazewnictwo geograficzne na forum ONZ i powołaniu Grupy Ekspertów ONZ ds. Nazw Geograficznych (UNGEGN), również w Polsce zaczęto zabiegać
o powołanie oficjalnego ciała upoważnionego do ustalania oficjalnych nazw geograficznych świata, decydującego o zakresie używania polskich nazw tradycyjnych, rozstrzygającego o sposobach transkrypcji i transliteracji z alfabetów niełacińskich itp. Pierwsze zabiegi o utworzenie takiej Komisji w Głównym Urzędzie Geodezji i Kartografii nie przyniosły jednak rezultatów.

W 1972 r. rozpoczęły się kolejne starania o powołanie Komisji w resorcie nauki. Tym razem starania zakończyły się powodzeniem i w 1973 r. została powołana, zarządzeniem Nr 29 z dnia 12 kwietnia 1973 r., Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych Świata przy Ministrze Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki pod przewodnictwem Lecha Ratajskiego. Komisja ta była bezpośrednią kontynuatorką prac Komisji Ustalania Nazw Geograficznych – zarówno przewodniczący był ten sam, sposób doboru członków, jak i zakres zadań.

Komisja rozpoczęła prace, a ich wynikiem było opublikowanie urzędowego wykazu nazw państw świata i stolic z podaniem nazw ich mieszkańców. Wykaz ukazał się w dwóch częściach jako zarządzenia Ministra (w 1975 r. wykaz państw Europy, w 1977 r. państw pozaeuropejskich). Również na arenie międzynarodowej Komisja wykazała się aktywnością – członek Komisji, Mieczysław Szymczak, został wybrany przewodniczącym Sekcji Regionalnej UNGEGN Europy Środkowo-Wschodniej i Południowo-Wschodniej na kadencję w latach 1977-82.

Po śmierci w 1977 r. Lecha Ratajskiego, nowy skład Komisji został powołany w 1978 r., a jej przewodniczącym został Jerzy Kondracki. Trzecia kadencja Komisji trwała od 1984 r. w dalszym ciągu pod przewodnictwem Jerzego Kondrackiego, zmieniono jednak nazwę Komisji na Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski. W 1988 r., po reorganizacji administracji państwowej Komisję przeniesiono do Ministerstwa Edukacji Narodowej, gdzie działała do 1996 r. ciągle pod przewodnictwem Jerzego Kondrackiego.

Na mocy Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 1996 r. w sprawie nadania statutu Głównemu Urzędowi Geodezji i Kartografii (rozporządzenie weszło w życie z 1 stycznia 1997 r.) określono, że Komisja działa przy Głównym Geodecie Kraju, który podlegał wówczas pod Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Na mocy Ustawy z dnia 24 lipca 1998 r.
o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej w związku z reformą ustrojową państwa w art. 8 ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne określono, że przy Głównym Geodecie Kraju działa Komisja Standaryzacji Nazw poza Granicami Polski. Tryb i zakres działania Komisji został określony przez ministra tego resortu rozporządzeniem z dnia 24 marca 2000 r., a jej skład został powołany dopiero we wrześniu 2000 r. Nieco wcześniej, na mocy Ustawy z dnia 21 stycznia 2000 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej, która weszła w życie 23 lutego 2000 r., została przywrócona poprzednia nazwa Komisji (Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski).

Pierwsze posiedzenie Komisji odbyło się 4 kwietna 2001 r., już po zmianie jej nazwy, na mocy Ustawy z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie niektórych upoważnień ustawowych do wydawania aktów normatywnych oraz o zmianie niektórych ustaw, na Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

Komisja wraz z Głównym Geodetą Kraju po kolejnych reorganizacjach administracji państwowej znalazła się kolejno w resortach:

• Ministerstwa Rozwoju Regionalnego i Budownictwa (od 21 czerwca 2000 r. do 23 października 2001 r.)
• Ministerstwa Infrastruktury (od 23 października 2001 r. do 30 października 2005 r.)
• Ministerstwa Transportu i Budownictwa (od 31 października 2005 do 5 maja 2006 r.)
• Ministerstwa Budownictwa (od 5 maja 2006 r. do 24 lutego 2007 r.)
• Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (od 24 lutego 2007 r. do 18 listopada 2011 r.)
• Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji (od 18 listopada 2011 r. do 16 listopada 2015 r.)
• Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji (od 16 do 27 listopada 2015 r.)
• Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa (od 27 listopada 2015 r. do 21 stycznia 2018 r.)
• Ministerstwa Inwestycji i Rozwoju (od 22 stycznia 2018 r. do 18 listopada 2019 r.)
• Ministerstwa Rozwoju (od 19 listopada 2019 r. do 5 października 2020 r)
• Ministerstwa Rozwoju, Pracy i Technologii (od 6 października 2020 r. do 11 sierpnia 2021 r.)
• Ministerstwa Rozwoju i Technologii (od 12 sierpnia 2021 r.).

Umiejscowienie Komisji

• 1951-1953 przy Polskim Towarzystwie Geograficznym
• 1953-1972 przy Instytucie Geografii Polskiej Akademii Nauk
• 1973-1985 przy Ministrze Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki
• 1987-1988 przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyższego
• 1988-1996 przy Ministrze Edukacji Narodowej
• od 1 stycznia 1997 r. przy Głównym Geodecie Kraju

Nazwy Komisji

• 1951-1953 Komisja Nazw Geograficznych
• 1953-1972 Komisja Ustalania Nazw Geograficznych
• 1973-1984 Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych Świata
• 1984-1998 Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski
• 01.01.1999-23.02.2000 Komisja Standaryzacji Nazw poza Granicami Polski
• 23.02.2000-30.03.2001 Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski
• od 30.03.2001 Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej

Przewodniczący Komisji

1. Przewodniczący Komisji działającej przy PTG i IG PAN:

• Stanisław Leszczycki
• Franciszek Uhorczak
• Lech Ratajski

2. Przewodniczący Komisji działającej przy resortach:

• Lech Ratajski (1973-1977)
• Jerzy Kondracki (1978-1997)
• Maksymilian Skotnicki (2000-2007)
• Waldemar Rudnicki (21 marca 2007 – 7 listopada 2012 r.)
• Ewa Wolnicz-Pawłowska (7 listopada 2012 r. – 20 listopada 2019 r.)
• Maciej Zych (od 20 listopada 2019 r.)