Polska na Kubie

Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, język urzędowy

Republika Kuby (República de Cuba) jest największą wyspą karaibską (na liście największych wysp świata zajmuje 15 miejsce), położoną w archipelagu Wielkich Antyli, o powierzchni 110,86 tys. km2. Od wybrzeży Florydy dzieli ją 180 km, a od Półwyspu Jukatan 210 km. Najbliższymi Kuby wyspami są: Jamajka, Kajmany, Bahamy i Hispaniola (Haiti i Dominikana). Oprócz głównej wyspy, w skład Republiki Kuby wchodzi ok. 1.600 mniejszych wysepek i atoli koralowych, z których największą, Wyspę Młodości (Isla de la Juventud), o powierzchni 2.200 km2, zamieszkuje 86 tys. osób.

Ludność Kuby wynosi 10 055 968 osób (oficjalne dane kubańskiego urzędu statystycznego ONEI z 31 grudnia 2023 r.), z czego 75% żyje w miastach. Gęstość zaludnienia wynosi około 90 os/km2. Główną grupę etniczną stanowią Mulaci (51%), następnie Biali (37%), Czarni (11%) i Chińczycy (1%). Wskaźnik przyrostu demograficznego jest negatywny. Faktyczna liczba ludności kraju może być mniejsza. Przez niektórych ekonomistów szacowana jest ona na nie więcej niż 8,5 mln. Zmniejszająca się liczba ludności wynika z trwającej od 2021 r. emigracji mieszkańców kraju.

Kubańczycy są głównie potomkami hiszpańskich kolonizatorów i niewolników z Afryki.

Stolicą Republiki Kuby jest Hawana (La Habana) - 2,4 mln mieszkańców.

Językiem urzędowym jest język hiszpański. Językiem angielskim posługuje się niewiele osób, głównie w dużych miastach i w ośrodkach turystycznych.

Warunki klimatyczne

Na Kubie panuje klimat tropikalny charakteryzujący się dużą wilgotnością i wysokimi temperaturami powietrza. W okresie od sierpnia do listopada mogą występować huragany i cyklony tropikalne. Rozróżnia się porę deszczową (od maja do października) oraz porę suchą (od listopada do kwietnia). Średnia temperatura roczna wynosi około 25°C, przy średnim wskaźniku wilgotności na poziomie 75%. Podczas pory suchej temperatura w ciągu dnia może spaść do 15°C, na ogół jednak utrzymuje się w granicach 25°C, a w porze deszczowej wzrasta do 35°C. Średnie opady deszczu wynoszą 1.375 mm rocznie (w porze deszczowej średnio 1.059 mm, natomiast w sezonie suchym 316 mm). W ciągu roku notuje się 330 dni słonecznych.

Najwyższa, zanotowana w historii, temperatura na Kubie to prawie 40°C, najniższa to 0,6°C.

Główne bogactwa naturalne

Najważniejszym bogactwem naturalnym Kuby jest nikiel (około 37% zasobów światowych), w mniejszych ilościach występują również złoto, kobalt, chrom i miedź. Kuba posiada także zasoby ropy naftowej i gazu. Najważniejszym obszarem eksploatacji ropy jest strefa między stolicą kraju i prowincją Matanzas (na wschód od Hawany), gdzie znajdują się złoża surowca szacowane na ok. 6 mld baryłek. Produkcja ropy naftowej i gazu na Kubie nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania kraju, a dodatkowo wysokie zasiarczenie zwiększa koszty rafinacji surowca.

System walutowy, kurs i wymiana

Od 1 stycznia 2021 r. na Kubie obowiązuje zunifikowany system walutowy. W obiegu gotówkowym funkcjonuje jedynie peso kubańskie (CUP). Poza obiegiem fizycznym, jako waluta elektroniczna funkcjonuje również MLC (Moneda Libremente Convertible), którą można dokonywać płatności w niektórych państwowych punktach sprzedaży detalicznej. Płatności w walucie MLC ograniczony jest do osób posiadających konta bankowe i karty płatnicze (MLC lub USD). Oficjalny kurs wymiany USD wynosi 24 CUP dla osób prawnych oraz 120 CUP dla osób fizycznych. Prywatni przedsiębiorcy kubańscy nie mają możliwości legalnego nabycia waluty obcej w celu sfinansowania zagranicznych dostaw towaru i usług. Funkcjonuje nieformalny i nielegalny rynek obrotu walutami obcymi.

Religia

Na podstawie konstytucji z 2019 r. Kuba jest państwem świeckim.

Kuba tradycyjnie postrzegana jest jako kraj katolicki, natomiast liczba praktykujących katolików jest bardzo niewielka szacowana na około 30% społeczeństwa. Kolejny około 15% stanowią protestanci, których liczba stopniowo rośnie. Najliczniejsi pośród nich są zielonoświątkowcy i baptyści.  

Praktykowane są synkretyczne kulty afrykańskie znane jako Santería, również pod nazwą Regla de Ocha (Obrządek Ocha). Kulty te rozpowszechnili na Kubie niewolnicy ze szczepu Yoruba (zwanego na Kubie „Lucumi”, zamieszkującego region obecnej Nigerii), którzy następnie zasymilowali je z religią chrześcijańską poprzez włączenie własnych bogów do panteonu świętych katolickich. Słowo „santería” wywodzi się z hiszpańskiego słowa “santo” czyli święty. Kapłani santerii to santeros lub babalochas (babalawos) - „ojcowie tajemnic”.

Ważne znaczenie na Kubie ma kult Matki Boskiej z El Cobre, który korzeniami sięga 1687 r. Jest ona patronką całej wyspy, oficjalnie ustanowioną w 1916 r. przez papieża Benedykta XV i koronowaną w 1998 r. przez Jana Pawła II. Jest czczona i szanowana przez wszystkich bez względu na wyznanie, zarówno katolików jak i wyznawców religii afro-kubańskich.

W 2012 r. papież Benedykt XVI złożył wizytę na Kubie. Była to druga w historii pielgrzymka Ojca Świętego na Kubę, pierwszą odbył Jan Paweł II w 1998 r. Trzecia wizyta papieska miała miejsce w 2016 r., gdy Kubę odwiedził papież Franciszek.

Wykaz dni świątecznych i wolnych od pracy

1 i 2 stycznia – Rocznica Rewolucji. Dzień Wyzwolenia

Wielki Piątek (data ruchoma)

1 maja – Międzynarodowy Dzień Pracy

26 lipca – Dzień Powstania Narodowego (rocznica ataku na koszary Moncada w 1953 r.).

10 października – początek wojen o niepodległość

25 grudnia – Boże Narodzenie

31 grudnia – koniec roku.

Zwyczajowo każdego roku ustala się dniami wolnymi również 25 i 27 lipca.

Infrastruktura transportowa

Kuba posiada 11 lotnisk międzynarodowych, z których największym jest port lotniczy im. José Martí w Hawanie. Innymi ważnymi portami lotniczymi są Varadero, Santiago de Cuba, Santa Clara ora Holquín. Połączenia lotnicze wewnątrz kraju realizowane są przez kubańską linię lotniczą Cubana de Aviación. Wykorzystywane przez firmę statki powietrzne oraz infrastruktura jest niedoinwestowana. Znaczna część połączeń jest odwoływana, a zmiany dnia wylotu nie są rzadkością.

Najważniejszym portem morskim kraju jest port w Hawanie oraz w Mariel (60 km od stolicy kraju). Inne ważne porty to Cienfuegos, Santiago de Cuba i Matanzas.

Kuba nie posiada granic lądowych. Teren bazy marynarki wojennej USA nad Zatoką Guantánamo jest dzierżawiony.

Obowiązek wizowy

Między Kubą i Polską istnieje obowiązek wizowy. Obywatele polscy udający się na Kubę muszą posiadać wizę, odpowiadającą celowi pobytu. Kartę Turysty wydawaną w miejsce wizy dla osób udających się na Kubę w celach turystycznych można uzyskać za pośrednictwem biur podróży organizujących wycieczki na Kubę. Inne kategorie wiz wydaje Ambasada Kuby
w Warszawie (Godziny pracy: poniedziałek - piątek 08.30-15.30; ul. Domaniewska 34 A, 02-672 Warszawa; telefon: (22) 848 17 15, (22) 646 11 78 Fax: (22) 848 22 31; e-mail: embacuba@medianet.pl; Wydział Wizowy e-mail: consulcu@medianet.pl , godziny pracy: wtorek i czwartek 09.00-14.00.).

W przypadku podróży biznesowych należy posiadać tzw. wizę biznesową (visa de negocios), co umożliwia kontakty z lokalnymi instytucjami. Brak wizy biznesowej często stanowi podstawę do odmowy spotkania. Brak wizy biznesowej w przypadku podróży w tym celu może być podstawą do odmowy wjazdu przez władze migracyjne.

Ustrój polityczny

Kuba jest państwem o ustroju komunistycznym i systemie monopartyjnym (Komunistyczna Partia Kuby – Partido Comunista de Cuba – PCC).

Władza ustawodawcza

Władzę ustawodawczą sprawuje 1-izbowy parlament - Zgromadzenie Narodowe Władzy Ludowej (Asamblea Nacional del Poder Popular), który wybierany jest co 5 lat, w wyborach powszechnych i bezpośrednich (ostatnie wybory w marcu 2023 r.). 605-osobowe ZN zbiera się dwa razy w roku lub częściej w przypadku sesji nadzwyczajnych.

Jednym z naczelnych organów władzy pozostaje 21-osobowa Rada Państwa, wybierana przez parlament na okres 5-letniej kadencji. Przewodniczącym Rady Państwa jest Miguel Diaz-Canel. Przewodniczący Rady Państwa wybierany jest przez Zgromadzenie Narodowe na okres pięcioletni, na maksymalnie dwie kadencje.

Przewodnią rolę w państwie sprawuje partia komunistyczna (art. 5 konstytucji) i jej I sekretarz – obecnie Miguel Diaz-Canel, wybrany na tę funkcję podczas VIII kongresu partii w 2021 r.

Członkowie Zgromadzenia Narodowego wybierani są raz na pięć lat w wyborach powszechnych (od rad osiedlowych, poprzez gminne, do zgromadzeń prowincjonalnych i do Zgromadzenia Narodowego).

Władza wykonawcza

Kierownictwo państwowe sprawuje prezydent (od 2019 r. Miguel Diaz-Canel). Innym naczelnym organem władzy jest Rada Państwa.

Zgodnie z Konstytucją Kuby, władzę wykonawczą sprawuje Rada Ministrów, która jest powoływana przez parlament na wniosek prezydenta. Na jej czele stoi Prezes Rady Ministrów (od 2019 r. Manuel Marrero).

W prowincjach i w gminach najwyższym organem władzy wykonawczej są odpowiednio, Zgromadzenia Władzy Ludowej i Rady Ludowe. W praktyce realna władza spoczywa w rękach kierownictwa Komitetów Partii Komunistycznej.

Struktura administracji gospodarczej

Za każdą gałąź gospodarki odpowiada oddzielne ministerstwo: górnictwa, przemysłu ciężkiego, przemysłu lekkiego, handlu wewnętrznego, hutnictwa, turystyki, transportu, wyżywienia itd.

Ogromna większość funkcjonujących na Kubie przedsiębiorstw (z wyjątkiem prywatnych przedsiębiorstw (tzw. MIPYMES), osób pracujących na własne konto (tzw. cuentapropistas), oraz firm zagranicznych) należy do państwa. Podlegają one, pod względem norm regulujących ich działalność, odpowiednim ministerstwom, a w dziedzinie spraw związanych z produkcją, finansami i innymi praktycznymi aspektami działalności – lokalnym Zgromadzeniom Władzy Ludowej. Za politykę gospodarczą odpowiada Ministerstwo Gospodarki i Planowania, którego szef jest jednocześnie wiceprzewodniczącym Rady Ministrów. Politykę fiskalną i budżetową kształtuje Ministerstwo Finansów i Cen, natomiast politykę monetarną – Bank Centralny.

Sądownictwo gospodarcze

Nie istnieje oddzielne sądownictwo gospodarcze. Spory w tej dziedzinie rozstrzygają sądy cywilne, karne lub pracy, w zależności od charakteru sprawy. W praktyce jednak bardzo rzadko trafiają one do sądów ze względu na scentralizowany system podejmowania decyzji i monopolistyczny charakter firm państwowych we wszystkich obszarach.

W oparciu o ustawę nr 250/07 działa Kubański Trybunał Arbitrażowy ds. Handlu Międzynarodowego, który rozstrzyga wyłącznie spory między podmiotami zagranicznymi i kubańskimi lub zagranicznymi działającymi na Wyspie.

Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej

Kubańska gospodarka opiera się na centralnym planowaniu, dominującej państwowej własności środków produkcji oraz istnieniu ograniczonej prywatnej działalności gospodarczej. Państwowa gospodarka charakteryzuje się wyraźnym podziałem na dwa działy: zewnętrzny, relatywnie wydajniejszym i bardziej dofinansowanym, obejmujący turystykę, produkcję dóbr luksusowych (wyroby tytoniowe i alkohol), eksport usług (głównie medycznych), wydobycie niklu i biotechnologię oraz wewnętrzny, obejmujący produkcję podstawowych dóbr dystrybuowanych przez państwo wśród ludności.

Sytuacja gospodarcza kraju jest bardzo trudna, a prognozy rozwoju sytuacji są negatywne.  Kraj zmaga się z bardzo głębokim i wielowymiarowym kryzysem dotykającym kluczowych aspektów prowadzenia działalności gospodarczej. Najważniejszymi elementami kryzysu są:

• Zapaść energetyczna kraju oznaczająca, że znaczna część terytorium nie posiada stałego zasilania w energię elektryczną. Przerwy w dostępie prądu powodują bardzo częste przestoje nielicznych, funkcjonujących jeszcze zakładów produkcyjnych nie wyposażonych w niezależne źródła zasilania w energię elektryczną.
• Dynamiczny spadek liczby ludności Kuby związana z masową falą emigracji Kubańczyków poszukujących lepszych warunków życia poza granicami kraju. Zmniejszająca się liczba ludności aktywnej zawodowo może powodować trudności w zapewnieniu odpowiedniej liczby pracowników w przedsiębiorstwach oraz dodatkowe koszty związane ze zwiększoną rotacją.
• Kryzys zadłużeniowy utrudniający dostęp do zewnętrznych źródeł finasowania gospodarki oraz uniemożliwiający dokonywanie płatności między partnerami handlowymi. Brak płynności finansowej kubańskiego systemu bankowego oraz amerykańskie sankcje w wielu przypadkach zupełnie uniemożliwiają dokonywanie transferów finansowych poza wyspę.
• Niska dostępność do podstawowych produktów i usług, która powoduje konieczność importu parku maszynowego, wyposażenia zakładów produkcyjnych oraz surowców produkcyjnych z zagranicy.
• Bardzo zły stan infrastruktury technicznej i dróg utrudniający transport.
• Brak transparentności obowiązujących przepisów dot. prowadzenia działalności gospodarczej oraz niekorzystne i niestabilne środowisko biznesowe. Trwająca transformacja systemu gospodarczego powodować może nagłe zmiany legislacyjne niekorzystnie wpływające na środowisko działania przedsiębiorstwa.

Od 2011 r. rząd powoli wprowadza reformy mające na celu „aktualizację modelu gospodarczego”, nie zmieniają one jednak podstaw scentralizowanego i nakazowo-rozdzielczego systemu. W 2021 zgodnie z założeniami Ustawy z mocą dekretu nr 46 umożliwiono zakładanie mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MIPYMES) w ramach sektora prywatnego. Aktualnie jest zarejestrowanych jest ok. 11,5 tys. MIPYMES, które zdominowały sektor usług i sprzedaży. Mają one zdolność importowania i dokonywania płatności za pośrednictwem banków poza Kubą. Aktualnie, MIPYMES to najwiarygodniejsi aktualnie partnerzy handlowi na wyspie. Firmy państwowe wykazują się niewypłacalnością i odradzamy prowadzenie jakiegokolwiek biznesu z rządem.

Wzrost PKB był do czasu załamania związanego z pandemią COVID-19 możliwy dzięki eksportowi usług (w dziedzinie ochrony zdrowia) świadczonych przez kubańskich specjalistów za granicą i rozwojowi sektora usług (głównie turystyki), a w mniejszym stopniu dzięki wzrostowi popytu wewnętrznego, inwestycjom i eksportowi. Od załamania gospodarczego związanego ze światową pandemią gospodarka kraju pozostaje w kryzysie, a prognozy na przyszłość są nieoptymistyczne.

Kubański urząd statystyczny (Organización Nacional de Estadisticas e Información – ONEI), podał, że w 2018 r. i 2019 r. wskaźnik tempa wzrostu PKB Kuby utrzymywał się na poziomie około 2,2%, Kryzys związany z Covid-19 doprowadził do bardzo silnego upadku gospodarczego i ograniczenia wielkości PKB w 2020 r. o 10,9 %. Według oficjalnych danych w 2021 r. oraz 2022 r. doszło do odbicia gospodarczego i wzrostu PKB na poziomie odpowiednio o 1,3 i 1,8%. W 2023 r. doszło do spadku wartości PKB o około 2%. Zaplanowana dynamika wzrostu PKB w 2024 r. wynosząca 3,0% i skorygowana później na 1,7% jest zbyt optymistyczna. Najprawdopodobniej po raz kolejny dojdzie do redukcji wielkości aktywności gospodarczej.

W 2019 r. liczba zagranicznych turystów odwiedzających Kubę wyniosła prawie 5 mln. Pandemia COVID-19 doprowadziła do całkowitego, czasowego wstrzymania ruchu turystycznego. Od 2022 r. liczba turystów stopniowo wzrasta, jednak nie osiąga ona poziomów zakładanych przez kubańskie władze. W 2023 r. liczba turystów odwiedzających kraj wyniosła 2,4 mln, a w 2024 r. zdaniem władz oczekiwana liczba turystów powinna przekroczyć 3 mln odwiedzających. Założenia te są bardzo mało realne. Mniejsza od zakładanej liczba turystów zagranicznych i związane z tym ograniczone wpływy walut obcych negatywnie wpływają na możliwości równoważenia bardzo niekorzystnego bilansu wymiany handlowej z zagranicą.

Średnia minimalna pensja na Kubie w 2023 r. wyniosła około 2100 CUP (na nielegalnym rynku walutowym 1 Euro = ok. 320 CUP), natomiast wysokość średniej pensji kształtowała się na poziomie 4856 CUP. Nieco wyższe wynagrodzenia otrzymują osoby zatrudnione w budownictwie i górnictwie, jak również pracujące na własny rachunek w gastronomii i usługach (cuentapropistas - ok. 4% ogółu zatrudnionych). Cuentapropistas nie są jednak przedsiębiorcami prywatnymi w pełnym znaczeniu tego słowa – mają tylko koncesje na wykonywanie określonej działalności usługowej, ale nie są właścicielami lokalu w którym pracują, ani jego wyposażenia.  

Oficjalna stopa bezrobocia wyniosła w 2022 r. około 1,4%. Na Kubie występuje nierejestrowane bezrobocie ukryte, które objawia się w nadmiernym zatrudnieniu w nieefektywnych, państwowych zakładach produkcyjnych i administracji. Bardzo niskie pensje nie pokrywające nawet najbardziej podstawowych kosztów utrzymania oraz sprawiają, że znaczna część mieszkańców kraju nieaktywnych zawodowo, nie poszukuje pracy utrzymując się z nierejestrowanych pracy dorywczych oraz przekazów finansowych od członków rodzinny pracujących poza granicami. Trwająca nieprzerwanie od 2021 r. gwałtowna fala migracyjna ogranicza liczbę bezrobotnych, zarazem jednak, poprzez utratę jednostek najbardziej przedsiębiorczych i najlepiej wykształconych upośledza krajowy potencjał demograficzny. Przedstawiciele sektora państwowego i prywatnego zwracają uwagę na bardzo duże niedobory kadrowe i gwałtowny odpływ siły roboczej.

Rząd w Hawanie zdaje sobie sprawę z niedoinwestowania i niskiej wydajności przedsiębiorstw państwowych. Gospodarka Kuby jest zacofana technologicznie i zdekapitalizowana. Szacuje się, że kraj potrzebuje rocznie co najmniej 2,5 mld USD inwestycji, aby w sposób stabilny i zrównoważony realizować wzrost gospodarczy. W ramach rządowej polityki „aktualizacji modelu gospodarczego”, kwestią kluczową jest przyciągnięcie inwestycji mogących przyczynić się do transferu technologii, zdynamizowania wzrostu PKB i rozwoju kraju. Brak gwarancji dla inwestorów oraz połowiczność dotychczasowych reform sprawia, że osiągnięcia w tym polu są niezadowalające.

Głównymi inwestorami na Kubie są Kanada, Hiszpania i Włochy. Ponad 50% inwestycji zagranicznych pochodzi z krajów Unii Europejskiej, głównie Hiszpanii (turystyka, przemysł naftowy, transport, usługi finansowe, zaopatrzenie w wodę, przemysł cementowy). Inwestycje kanadyjskie to przede wszystkim turystyka, energetyka i nikiel, natomiast włoskie - telekomunikacja. Ważnymi inwestorami na Wyspie są również firmy pochodzące z Wenezueli, Brazylii, Chin i Turcji.

W 2020 r. Kuba miała do spłacenia 4,3 mld USD długu zagranicznego, ale już na początku roku poprosiła o przeniesienie spłat na 2021 r., a następnie – ze względu na epidemię COVID-19 – na 2022 r. W okresie 2018 – 2023 r. dług publiczny wzrósł o 112,3%. Zadłużenie wobec Klubu Paryskiego nie jest regulowane, a kolejne rundy negocjacyjne z wierzycielami nie doprowadzają do ustalanie nowego harmonogramu spłat zadłużenia. Brak respektowania i wywiązywania się ze wcześniejszych zobowiązań oraz brak przynależności do międzynarodowych organizacji systemu z Bretton Woods (Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego) powoduje, że kraj pozostaje bez możliwości uzyskania kredytów na rynku międzynarodowym.

Główne sektory gospodarki

Około 85% PKB Kuby wytwarzane jest w sektorze państwowym. Do działów gospodarki o największym udziale w PKB należały w 2023 r.: handel i usługi dla ludności (23% PKB), ochrona zdrowia i opieka społeczna (12%), przemysł przetwórczy (9%), turystyka oraz rolnictwo i rybołówstwo. Szczególną pozycję w tym ostatnim sektorze zajmuje produkcja cukru, która jednak co roku spada (w 2023 r. zanotowano najgorszy wynik od 100 lat). Aktualna produkcja nie jest w stanie zaspokoić na surowiec ten krajowego zapotrzebowania, co powoduje zarówno niedobory w bezpośrednim spożyciu, jak i ogranicza produkcję produktów eksportowych takich jak luksusowe alkohole (rum).

Przekazy pieniężne od rodzin kubańskich z zagranicy, głównie ze Stanów Zjednoczonych, wykazują stałą tendencję spadkową. W 2023 r. ich wartość oszacowano 1,9 mld USD (3,7 mld USD przed pandemią w 2019 r., 1,2 mld USD w 2022 r.). Wobec zdominowania sektora rolnego przez państwowe gospodarstwa i kontrolowane przez państwo kooperatywy, sektor ten charakteryzuje się niską wydajnością i stanowi niewielką część PKB (2%). Obowiązek sprzedaży państwu części produkcji rolnej po bardzo niskich cenach powoduje, że znaczna część płodów rolnych komercjalizowana jest poza oficjalnym obiegiem. Występują powszechne braki podstawowych produktów rolnych, nawet tych powszechnie uprawianych na terenie kraju.

Handel zagraniczny

Dane za 2023 r. nie zostały opublikowane przez władze kubańskie. Wartość towarowego handlu zagranicznego Kuby w 2022 r. wyniosła 12 mld USD. Eksport dóbr w 2022 r. wyniósł 2,1 mld USD , podczas gdy import 9,8 mld USD (saldo: -7,6 mld USD). W dziedzinie usług Kuba importowała w 2022 r. 812 mln USD, a wyeksportowała aż 6,9 mld USD. Tak wysoki poziom eksportu usług wynika głównie z „dyplomacji medycznej” – wysyłania za granicę znacznej liczby kubańskich pracowników służby zdrowia. Za granicą (głównie w krajach najbardziej zaprzyjaźnionych) pracuje około 50 tys. kubańskich specjalistów w różnych dziedzinach, z czego połowę stanowią lekarze.

Najważniejszymi partnerami wymiany towarowej z Kubą były zgodnie z danymi ONEI w 2022 r. Wenezuela (ponad 2 mld. USD), Chiny (1,5 mld USD), Hiszpania (1,3 mld USD), Kanada (945 mln USD), Rosja (846 mln USD) oraz Niderlandy (611 mln USD). Wysokość polsko-kubańskiej wymiany gospodarczej wyniosła w 2022 r. ponad 26,5 mln USD (ONEI).

Kubański eksport towarowy trafiał w 2022 r. głównie do Kanady (734 mln USD), Chin (409 mln USD) oraz Hiszpanii (347 mln USD). Głównymi produktami eksportowymi były surowce nieprzetworzone. Najważniejsze produkty eksportowe to: tytoń i wyroby tytoniowe (ponad 25%), nikiel (15%), cynk (12%), wyroby alkoholowe (około 10%), ryby i owoce morza (7%), cukier (6%), węgiel drzewny (3,8%), w mniejszym zakresie również owoce cytrusowe, miód i kawa.

W 2022 r. import realizowany był przede wszystkim z Wenezueli (ponad 2 mln USD), Chin (1,1 mld USD), Hiszpanii (1 mld USD),  Rosji (843 mln USD), Niderlandów (510 mln USD) i Stanów Zjednoczonych (391 mln USD). Wzrost wartości importu żywności z tego ostatniego kraju jest szczególnie dynamiczny.

Kuba jest uzależniona od importu podstawowych dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych. Ponad 80% konsumowanej przez kraj żywności jest sprowadzane z zagranicy kosztem około 2 mld USD rocznie. W szczególności importowane jest mięso drobiowe (ponad 10%), mleko w proszku (3,3%), kukurydza (3%), olej sojowy (3%), pszenica (2,9%), ryż (2,7%), piwo (2,5%). Importowane były również środki czystości (1%), nawozy, środki farmaceutyczne oraz produkty chemiczne. Istotną wartość osiągają również produkty przetworzone, urządzenia i maszyny transportowe, chemikalia i surowce.

Spadek eksportu kraju i rosnący deficyt w wymianie handlowej pociąga za sobą ograniczenie możliwości importowych nawet podstawowych produktów, takich jak artykuły spożywcze i paliwo napędowe. Bardzo niekorzystny bilans handlowy wymiany międzynarodowej wynika zarówno ze zmonopolizowania przez państwo najbardziej dochodowych branż produkcyjnych (produkcja alkoholu, cygar, wyrobów farmaceutycznych i niklu) oraz niekorzystnych regulacji prawnych sprawiających, że kubańscy przedsiębiorcy prywatni otrzymują nieznaczną część wartości wyeksportowanych produktów.

Ważnymi partnerami handlowymi Kuby są: Wenezuela, Chiny, Hiszpania, Kanada, USA, Brazylia, Włochy, Meksyk i Wietnam. Wenezuela jest strategicznym partnerem gospodarczym Kuby jako główny dostawca – na zasadach preferencyjnych – ropy naftowej i najważniejszy odbiorca kubańskich usług medycznych, edukacyjnych i doradczych. Wartość wymiany handlowej ze względu na kryzys obu gospodarek stopniowo maleje.

Inwestycje zagraniczne

Zważywszy na fakt, że Kuba przeżywa jeden z najważniejszych kryzysów gospodarczych w historii i jest państwem de facto niewypłacalnym, nowe inwestycje zagraniczne są raczej odradzane przez większość placówek dyplomatycznych i organizacji operujących na Kubie. Wiele firm działających na wyspie od kilku dekad decyduje się na wycofanie z kubańskiego rynku odstąpiwszy miejsca dla silnych korporacji zakorzenionych już w tutejszej rzeczywistości. Dla porządku przedstawiamy ofertę, jaką prezentują władze centralne w zakresie inwestowania na Kubie.

Za sektory priorytetowe w kontekście przyciągnięcia kapitału zagranicznego uznano branże, w których Kuba planuje zwiększyć eksport lub produkcję na rynek krajowy w ramach substytucji importu (biotechnologia, budownictwo, turystyka, transport, przemysł wydobywczy, rolno-spożywczy i energetyka). Wśród zachęt oferowanych inwestorom znajdują się ulgi podatkowe dla spółek joint-venture, gwarancja ochrony majątku firmy, swoboda transferu zysków i dywidend za granicę oraz handlu z partnerami zagranicznymi. Ważnymi elementami polityki inwestycyjnej rządu są także: specjalna strefa ekonomiczna wokół portu Mariel, oferująca przedsiębiorcom dodatkowe preferencje oraz tzw. portfel możliwości (cartera de oportunidades), obejmujący ponad 300 projektów opiewających na łączną kwotę 9 mld USD. Na Kubie obecnie dopuszczone są trzy formy działalności zagranicznych podmiotów: firmy z kapitałem mieszanym (inwestora i kubańskiej firmy państwowej), firmy kontraktowe, gdzie partnerzy zachowują swój dotychczasowy status prawny i firmy ze 100% udziałem kapitału zagranicznego. Poza tym, możliwa jest współpraca w oparciu o kooperację produkcyjną i kontrakty na administrowanie, stosowane głównie w hotelarstwie, przy zachowaniu własności nieruchomości przez stronę kubańską. Wprowadzona w 2021 r. ustawa 46/2021 przewiduje możliwość tworzenia przedsiębiorstw mieszanych kubańsko-zagranicznych.

Głównymi inwestorami na Kubie są Kanada, Hiszpania i Włochy. Ponad 50% inwestycji zagranicznych pochodzi z krajów Unii Europejskiej, głównie Hiszpanii (turystyka, przemysł naftowy, transport, usługi finansowe, zaopatrzenie w wodę, przemysł cementowy). Inwestycje kanadyjskie to przede wszystkim turystyka, energetyka i nikiel, natomiast włoskie - telekomunikacja. Ważnymi inwestorami na Wyspie są również firmy pochodzące z Wenezueli, Brazylii, Chin i Turcji. Brak terminowego regulowania należności wobec zagranicznych wierzycieli oraz nierealizowanie przez stronę kubańską przyjętych na siebie zobowiązań powoduje, że zagraniczni inwestorzy często rezygnują z realizacji projektów i zaprzestają współpracy.

Strategia rządu kubańskiego ukierunkowana na przyciągnięcie inwestycji zagranicznych, obejmuje szereg projektów. W tym celu utworzono również specjalną strefę ekonomiczną ZED Mariel, wokół portu w Mariel (ok. 45 km na wschód od Hawany). Wszystkie BIZ muszą zostać zaakceptowane przez poszczególne szczeble administracji, pomimo tego, że powinna obowiązywać tzw. ventana única (jedyne okienko), gdzie inwestorzy mogliby załatwić wszystkie formalności łącznie.

Proces wydawania pozwoleń na działalność dla przedsiębiorstw jest długotrwały i zbiurokratyzowany. Negocjacje z kubańskim partnerem mogą trwać bardzo długo. Zagraniczny partner handlowy Kuby faktycznie ma bardzo niewielką moc decyzyjną, a ostateczna decyzja jest podejmowana na najwyższym poziomie rządu kubańskiego. Państwowe centrale importowe, przez które sprowadzana jest większość towarów oczekują od dostawców bardzo odroczonych terminów płatności, wynoszących nawet 24 miesiące. W wielu przypadkach należności za dostarczone towary nie są realizowane.

Zastosowane przez USA sankcje utrudniają transakcje handlowe i uniemożliwiają instytucjom finansowym operacje na Kubie. 16 czerwca 2017 r. Prezydent D. Trump ogłosił Narodowe Memorandum dot. wzmocnienia polityki USA wobec Kuby (National Security Presidential Memorandum on Strengthening the Policy of the United States Toward Cuba - Cuba NSPM). 9 listopada 2017 r. Departament Skarbu, Departament Handlu i Departament Stanu ogłosiły przepisy implementacyjne, które m.in. dotyczą zakazu transakcji z ponad 200 spółkami państwowymi (Cuba Restricted List).

Instrumentem zaostrzającym politykę wobec Kuby jest odwieszenie przez administrację D. Trumpa w maju 2019 r. Ustawy Helms-Burton z 1996 r (tzw. Libertad Act) oraz wpisanie Kuby w 2021 r. na amerykańską listę państw wspierających terroryzm.

Pomimo podejmowanych przez władze kubańskie zachęt oraz prób przyciągnięcia na wyspę zagranicznego kapitału osiągane rezultaty są przez władze kubańskie oceniane jako niezadowalające. Niska atrakcyjność dla inwestycji zagranicznych wynika przede wszystkim z obowiązujących regulacji prawnych, amerykańskiego embargo, trudności w transferach i rozliczeniach z wyspą oraz braku przejrzystości w uzyskiwaniu pozwoleń na działalność.

Kubański system finansowy jest słabo rozwinięty. Działalność kubańskich banków jest ograniczona amerykańskimi sankcjami (zakaz transakcji finansowych z Kubą) oraz wewnętrznymi przepisami, np. nakładającymi ograniczenia w wysokości przelewów lub wypłat gotówkowych z własnych kont. Banki w kraju zmagają się z brakiem płynności finansowej skutkującej brakiem możliwości wypłaty własnych środków finansowych zdeponowanych na koncie. Obowiązujące przepisy nakładają na przedsiębiorców obowiązek korzystania z bankowych systemów płatniczych (płatności kartą lub przelewem) i unikania płatności gotówkowych (tzw. „bancarización”), co wobec braku odpowiedniej infrastruktury i stabilnego dostępu do energii elektrycznej jest powszechnie nieprzestrzegane. Pośród mieszkańców kraju dominuje nieufność do systemu bankowego oraz tendencja do płatności gotówkowych.

Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze gospodarczym

Kuba jest członkiem założycielem WTO, jednak nie odgrywa tam aktywnej roli, wykorzystując to forum przede wszystkim do piętnowania amerykańskiego embarga handlowego obowiązującego od 1962 r. Kuba nie należy do głównych światowych instytucji finansowych (MFW, BŚ). Wchodzi natomiast w skład: Stowarzyszenia Państw Karaibskich (AEC – Asociación de Estados del Caribe), Stowarzyszenia Integracji Latynoamerykańskiej (ALADI – Asociación Latinoamericana de Integración), bloku ACP, zrzeszającego kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku oraz Wspólnoty Państw Latynoamerykańskich i Karaibskich (CELAC). Jest też aktywnym członkiem Boliwariańskiego Sojuszu dla Ameryki (ALBA-TCP, Alianza Bolivariana para los Pueblos de Nuestra América) – ugrupowania, w skład którego wchodzą oprócz Kuby: Antigua i Barbuda, Boliwia, Dominika, Grenada, Nikaragua, St. Kitts i Nevis, St. Lucia, St. Vincent i Grenadyny oraz Wenezuela. Ponadto jest członkiem: FAO, Międzynarodowej Organizacji Cukru (ISO - International Sugar Organization) i Międzynarodowej Organizacji Kawy (ICO - International Coffee Organization).

Stosunki gospodarcze z Unią Europejską

Wartość handlowa wymiany towarowej pomiędzy Kubą a Unia Europejską wyniosła w 2023 r. 2,1 mld USD z bardzo wyraźnym i rosnącym od wielu lat deficytem handlowym po stronie kubańskiej. Pod względem obrotów handlowych Unia Europejska jako całość pozostaje dla Kuby drugim najważniejszym partnerem handlowym.

W 2023 roku Kuba wyeksportowała do krajów Unii Europejskiej towarów o wartości ponad 284 mln USD, co oznaczało spadek wartości eksportu o 12% w porównaniu do roku 2022 (322 mln USD).  

Wartość kubańskiego importu towarowego z Unii Europejskiej w 2023 r. wyniosła 1,8 mld USD i była wyższa w porównaniu do 2022 r. o około 11%. (1,6 mld USD).

UE eksportuje na Kubę głównie maszyny, wyroby przemysłu przetwórczego, urządzenia transportowe, produkty chemiczne i produkty pochodzenia zwierzęcego (zwierzęta żywe, produkty spożywcze), natomiast do najważniejszych produktów importowanych przez UE z wyspy należą wyroby tytoniowe, napoje alkoholowe, węgiel drzewny, towary rolno-spożywcze, w tym owoce cytrusowe, miód i owoce morza. Zwraca uwagę bardzo niekorzystna struktura towarowa kubańskiego eksportu, na która składają się głównie produkty niskoprzetworzone oraz surowce. Niewielki udział produktów przetworzonych i o większej wartości dodanej jest bez wątpienia jednym z ważniejszych strukturalnych problemów kubańskiej gospodarki.

Największymi eksporterami Unii Europejskiej na Kubę w 2022 r. były Hiszpania (23,2% wartości całej wymiany towarowej CWT), Niderlandy (6,4% CWT), Włochy (4,8% CWT), Niemcy (4,2% CWT) oraz Francja (3,2%).

Państwami Unii Europejskiej importującymi najwięcej produktów kubańskich są Hiszpania (13% CWT), Niemcy (5.4% CWT) oraz Portugalia (4% CWT).

W latach 2017-2020 europejska pomoc rozwojowa dla Kuby potroiła się i wyniosła ok. 120 mln EUR na realizację programów w ramach priorytetów: 1) bezpieczeństwo żywnościowe, 2) środowisko naturalne, zmiany klimatu i energia, 3) wsparcie społecznej i gospodarczej modernizacji kraju. Dodatkowo, inicjatywy w zakresie dziedzictwa kulturowego mogą być wspierane z funduszy w ramach linii tematycznych. Kuba korzysta także z unijnych programów horyzontalnych o zasięgu regionalnym, finansowanych ze środków przeznaczonych na pomoc gospodarczą. Brak wypełniania przez stronę kubańską uzgodnionych zobowiązań powoduje, że część projektów pomocowych nie jest finalizowana i nie kończy się sukcesem.

Inaczej sytuacja wygląda obecnie. Kuba nie spełnia warunku udziału w kosztach wdrażania pomocy rozwojowej i wdrożenie podpisanej w grudniu 2016 r. Umowy o Dialogu Politycznym i Współpracy (Political Dialogue and Cooperation Agreement – PDCA) stoi pod znakiem zapytania.

Warto dodać, że Umowa zakłada pomoc UE w modernizacji kubańskiej gospodarki, ale nie zawiera zapisów regulujących lub ułatwiających dostęp do rynku kubańskiego dla przedsiębiorstw z państw UE. Jest pierwszą umową dwustronną między UE i PCz UE a Kubą. Umowa zdefiniowała na nowo stosunki bilateralne między Hawaną a Unią oraz PCz, zastępując dotychczasowy dialog prowadzony w trybie ad hoc. PDCA zapewniła instytucjonalne ramy i platformę ściślejszej współpracy i dialogu w ramach szerokiej gamy dziedzin polityki, w tym pomocy zagranicznej, nie objęła jednak preferencji handlowych. Umowa zastąpiła unijne Wspólne Stanowisko wobec Kuby z 1996 r., które uzależniało dotychczasowy rozwój kontaktów politycznych od kwestii przestrzegania na Kubie praw człowieka i swobód obywatelskich. Umowa ma charakter przełomu politycznego i odzwierciedla znaczącą poprawę stosunków między Kubą a PCz UE.

Gospodarcze umowy dwustronne

Aktualnie nie ma preferencyjnych uzgodnień handlowych między Kubą a UE. Dwustronne stosunki handlowe opierają się na zasadach i taryfach Światowej Organizacji Handlu (WTO). 

Podstawę prawną dwustronnych relacji Polski z Kubą stanowią m.in.:

Porozumienie w sprawie dostaw kompletnych obiektów na Kubę, obowiązujące od dnia 25 czerwca 1960 r.;

Umowa między Rządem PRL a Rewolucyjnym Rządem Republiki Kuby o współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej, obowiązująca od dnia 11 września 1960 r.;

Umowa między Rządem PRL a Rewolucyjnym Rządem Republiki Kuby w sprawie udzielenia Republice Kuby kredytu na dostawę maszyn, urządzeń i kompletnych obiektów, obowiązująca od dnia 11 listopada 1995 r.;

Umowa o płatnościach między PRL a Republiką Kuby, obowiązująca od dnia 6 sierpnia 1976 r.;

Umowa między Rządem PRL a Rządem Republiki Kuby w sprawie udzielenia Rządowi Republiki Kuby kredytu na dostawę maszyn i urządzeń oraz usług technicznych, obowiązująca od dnia 15 grudnia 1979 r.;

Umowa między Rządem PRL a Rządem Republiki Kuby o cywilnej komunikacji lotniczej, obowiązująca od 18 lutego 1975 r.;

Umowa o transporcie morskim między Rządem PRL a Rządem Republiki Kuby, podpisana w dniu 2 listopada 1984 r.;

Umowa między Rządem PRL a Rządem Republiki Kuby o współpracy w zakresie polepszenia obsługi technicznej maszyn, urządzeń i innych wyrobów dostarczanych przez PRL Republice Kuby, podpisana 12 marca 1985 r.;

Teksty obowiązujących umów dostępne są m.in. na portalu http://www.traktaty.msz.gov.pl/

Dwustronna wymiana handlowa

W 2023 r. zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego obroty w handlu produktami wyniosły 30 695 tys. EUR, w tym polski eksport – 24 962 tys. EUR oraz import – 5 735 tys. EUR.  W strukturze handlu między Polską a Kubą dominują produkty rolno-spożywcze. Polska eksportuje na Kubę głównie: „produkty pochodzenia zwierzęcego” i „gotowe artykuły spożywcze, alkohol, tytoń”. Ponadto mleko w proszku, mięso mechanicznie oddzielane, ziarno orkiszowe, słód zbożowy. W imporcie dominowały „gotowe artykuły spożywcze, alkohol, tytoń”. Polska importuje z Kuby przede wszystkim cygara, tytoń nieprzetworzony i rum.

Obroty handlowe między Polską a Kubą w mln. EUR

Źródło: GUS

Wzajemne inwestycje

W ostatnich latach we wzajemnym obrocie gospodarczym nie było inwestycji.

Współpraca samorządów gospodarczych

Brak współpracy na szczeblu samorządów gospodarczych – Kuba jest państwem o strukturze silnie scentralizowanej, a gospodarczy samorząd lokalny na Kubie nie istnieje. 

Działa natomiast Kubańska Izba Handlowa, która jest instytucją zrzeszającą najważniejsze przedsiębiorstwa kubańskie. Przynależność do Kubańskiej Izby Handlowej jest dla przedsiębiorstw prywatnych obowiązkowa. Izba jest członkiem Międzynarodowej Izby Handlowej i Europejskiego Centrum Współpracy Międzynarodowej.

W latach w 2016 i 2018 r. na Kubie przebywały misje gospodarcze zorganizowane przez KIG (reprezentująca sektory: energetyczny, elektryczny, budowlany, samochodowy, spożywczy, biotechnologii, maszynowy, kosmetyczny i IT). W 2017 i 2019 r. misje na Kubie zorganizował Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego. Uczestnicy Misji wzięły udział w Międzynarodowych Targach Hawańskich FIHAV 2017 i 2019. Ambasada RP zorganizowała podczas misji polsko-kubańskie fora gospodarcze, podczas których obok oficjalnych wystąpień odbyły się spotkania B2B. Strona kubańska poinformowała o swoim zainteresowaniu wzrostem wymiany handlowej z Polską i zaoferowała gotowość pomocy polskim przedsiębiorcom zainteresowanym współpracą z partnerami kubańskimi. W 2021 r. odbyło się kilka spotkań gospodarczych, dotyczących promocji oferty eksportowej i inwestycyjnej na Kubie, zielonym technologiom, a w listopadzie odbyło się seminarium Pomorskiego Brokera Eksportowego oraz Krajową Izbę Gospodarczą „Vamos a Cuba y Dominicana” zrealizowane z udziałem Ambasady RP w Hawanie.

Dostęp do rynku dla polskich towarów i usług

Kuba nie należy do łatwych rynków. Wszystkie ważne decyzje o charakterze ekonomicznym
i handlowym są podejmowane na szczeblu politycznym. Upolitycznienie i centralne sterowanie gospodarką prowadzi do zróżnicowanego traktowania zagranicznych partnerów i nierówności w dostępie do kubańskiego rynku.

Pomimo odczuwalnych braków na rynku, również w zakresie podstawowych produktów spożywczych, dostęp do niego jest utrudniony nie tylko z przyczyn politycznych, lecz także z powodu skomplikowanych procedur zakupowych oraz wygórowanych oczekiwań strony kubańskiej w odniesieniu do kredytowania dostaw z zagranicy lub długich terminów odroczenia płatności.

Polskim przedsiębiorcą zaleca się wysyłkę towaru po uzyskaniu całej sumy za realizowany eksport i unikanie kredytowania dostaw.

Jedyną formą współpracy z partnerem państwowym jest znalezienie odpowiedniego importera kubańskiego, posiadającego autoryzację Banku Centralnego na wydatkowanie środków i licencję importową obejmującą produkty oferowane przez polską firmę. Inną formą wymiany handlowej jest bezpośrednia współpraca z sektorem prywatnym, czyli z małymi i średnimi przedsiębiorcami MIPYMES, którzy posiadają środki finansowe poza Kubą.

Kanały dystrybucji znajdują się pod całkowitą kontrolą firm państwowych powiązanych z danym sektorem towarowym. Zagraniczne firmy nie mają możliwości prowadzenia bezpośredniej sprzedaży detalicznej i hurtowej.

Dostęp do rynku pracy

Firmy posiadające siedzibę na Kubie mogą zatrudniać cudzoziemców. Konieczne jest przy tym uzyskanie zezwolenia z Ministerstwa Pracy. Zatrudnianie obywateli kubańskich obowiązkowo odbywa się za pośrednictwem państwowej agencji, która dysponuje pulą pracowników uprawnionych do podejmowania pracy w firmach z udziałem kapitału zagranicznego.

Nabywanie i wynajem nieruchomości

Na Kubie nie ma możliwości nabywania nieruchomości przez obcokrajowców
i zagraniczne podmioty prawne. Firmy, które chcą posiadać przedstawicielstwo na Wyspie, mogą wynająć nieruchomość za pośrednictwem jednej z państwowych agencji wynajmujących budynki mieszkalne i lokale cudzoziemcom.

System zamówień publicznych

Zgodnie z dyspozycją Banku Centralnego większe zamówienia dokonywane przez ministerstwa
i przedsiębiorstwa państwowe muszą opierać się na porównywaniu kilku ofert przy uwzględnieniu jakości, ceny, warunków płatności, terminów dostawy, gwarancji i usług posprzedażnych.
W ministerstwach i przedsiębiorstwach działają komitety dewizowe, które jednomyślnie decydują o udzieleniu zamówienia. Szczegółowe procedury dotyczące zamówień regulują wewnętrzne przepisy poszczególnych instytucji. W procedurze zamówień stosuje się preferencje wobec producentów krajowych, którzy mają m.in. prawo do złożenia ostatniej oferty w postępowaniu.

Nie ma istotniejszych różnic w obyczajach w porównaniu z Polską. Trudności w transporcie oraz swobodniejsze podejście do czasu powodować może niepunktualność. Należy być świadomym, że część składanych przez partnerów kubańskich deklaracji jest „najbardziej optymistyczną możliwością rozwoju sytuacji”, która może być daleka od faktycznych możliwości na którą zezwalają rzeczywiste warunki funkcjonowania.

Na Kubie cudzoziemcy cieszą się uprzywilejowanym statusem. Kubańczycy są bardzo życzliwi i często starają się pomóc obcokrajowcom w znalezieniu restauracji lub noclegu, choć czasami oczekują wynagrodzenia za okazaną pomoc.

Oficjalna strona Rządu Republiki Kuby                                                  www.cubagob.cu 

Ministerstwo Spraw Zagranicznych                                                       www.cubaminrex.cu

Ministerstwo Handlu Zagranicznego i Inwestycji Zagranicznych     www.mincex.cu

Ministerstwo Gospodarki i Planowania                                                www.mep.cu

Ministerstwo Finansów i Cen                                                                  www.mfp.cu

Ministerstwo Informatyki i Telekomunikacji                                       www.mincom.gob.cu

Bank Centralny Kuby                                                                                 www.bc.gob.cu

Ambasada Republiki Kuby w Warszawie                                               www.cubadiplomatica.cu/polonia

Oficjalna prasa ekonomiczna:

Tygodnik „Opciones”: www.opciones.cu , podejmuje tematy związane z gospodarką, handlem i turystyką.

Miesięcznik „Negocios” wydawany przez rządową Agencję Prasową „Prensa Latina”.

Oficjalne strony o charakterze ekonomicznym:

Centrum Promocji Handlu Zagranicznego i Inwestycji Zagranicznych Rep. Kuby      www.cepec.cu

Kubański Urząd Statystyczny                                                                                                www.one.cu

Kubański Urząd Celny                                                                                                             www.aduana.co.cu

Izba Handlowa Republiki Kuby                                                                                             www.camaracuba.cu

Kubańskie Stowarzyszenie Ekonomistów i Księgowych

(ANEC – Asociación Nacional de Economistas y Contadores)                                       www.anec.cu