Polska na Kubie

• System gospodarczy i najważniejsze strategie gospodarcze

Kubańska gospodarka opiera się na centralnym planowaniu, dominującej państwowej własności środków produkcji oraz istnieniu ograniczonej prywatnej działalności gospodarczej. Państwowa gospodarka charakteryzuje się wyraźnym podziałem na dwa działy: zewnętrzny, relatywnie wydajniejszym i bardziej dofinansowanym, obejmujący turystykę, produkcję dóbr luksusowych (wyroby tytoniowe i alkohol), eksport usług (głównie medycznych), wydobycie niklu i biotechnologię oraz wewnętrzny, obejmujący produkcję podstawowych dóbr dystrybuowanych przez państwo wśród ludności. Sytuacja gospodarcza kraju jest bardzo trudna, a prognozy rozwoju sytuacji są negatywne. Kraj zmaga się z bardzo głębokim i wielowymiarowym kryzysem dotykającym kluczowych aspektów funkcjonowania państwa, możliwości realizowania przyjętych na siebie zobowiązań oraz możliwości prowadzenia działalności gospodarczej.

Najważniejszymi elementami kryzysu są:

• Zapaść energetyczna kraju oznaczająca, że znaczna część terytorium państwa nie posiada stałego zasilania w energię elektryczną. Przerwy w dostępie do prądu powodują bardzo częste przestoje nielicznych, funkcjonujących jeszcze zakładów produkcyjnych niewyposażonych w niezależne źródła zasilania w energię elektryczną.
• Dynamiczny spadek liczby ludności Kuby związany z masową falą emigracji Kubańczyków poszukujących lepszych warunków życia poza granicami kraju. Zmniejszająca się liczba ludności aktywnej zawodowo może powodować trudności w zapewnieniu odpowiedniej liczby pracowników w przedsiębiorstwach oraz dodatkowe koszty związane ze zwiększoną rotacją kadr.
• Kryzys zadłużeniowy utrudniający dostęp do zewnętrznych źródeł finasowania gospodarki oraz uniemożliwiający dokonywanie płatności między partnerami handlowymi. Utrata płynności finansowej kubańskiego systemu bankowego oraz amerykańskie sankcje w wielu przypadkach zupełnie uniemożliwiają dokonywanie transferów finansowych pomiędzy partnerami handlowymi.
• Niska dostępność do podstawowych produktów i usług, powodująca konieczność importu parku maszynowego, wyposażenia zakładów produkcyjnych oraz surowców produkcyjnych z zagranicy.
• Bardzo zły stan infrastruktury technicznej, w tym w szczególności dróg utrudniający transport. Braki w taborze transportowym (zarówno kolejowym jak i drogowym) w wielu przypadkach utrudniają transport nielicznych produkowanych na wyspie produktów oraz dystrybucję wewnątrz kraju artykułów importowanych.
• Brak transparentności obowiązujących przepisów dot. prowadzenia działalności gospodarczej oraz niekorzystne i niestabilne środowisko biznesowe. Ograniczona w swoim zakresie transformacja systemu gospodarczego powodować może nagłe zmiany legislacyjne niekorzystnie wpływające na środowisko działania przedsiębiorstwa.

Główne sektory gospodarki i ich udział w PKB,

• Około 85% PKB Kuby wytwarzane jest w sektorze państwowym. Do działów gospodarki o największym udziale w PKB należały w 2023 r.: handel i usługi dla ludności (23% PKB), ochrona zdrowia i opieka społeczna (12%), przemysł przetwórczy (9%), turystyka oraz rolnictwo i rybołówstwo. Szczególną pozycję w tym ostatnim sektorze zajmowała tradycyjnie produkcja cukru, która jednak co roku spada (w 2023 r. zanotowano najgorszy wynik od 100 lat). Aktualna produkcja nie jest w stanie zaspokoić na surowiec ten krajowego zapotrzebowania, co powoduje zarówno niedobory w bezpośrednim spożyciu, jak i ogranicza produkcję produktów eksportowych takich jak luksusowe alkohole (rum).
• Sektor prywatny, odpowiedzialny za wytworzenie około 15% PKB kraju został sformalizowany w 2021 r. Składa się on z mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (MIPYMES) i osób samozatrudnionych (cuantaspropias). Odgrywa on bardzo ważną rolę w gospodarce kubańskiej. Jest aktualnie najważniejszym dostawcą towarów i usług dzięki zdolności finansowej i możliwościach płatniczych z uwagi na posiadane konta bankowe poza granicami Kuby. Działalność MIPYMES jest utrudniona poprzez ograniczony dostęp do waluty wymienialnej, wymaganej do dokonywania płatności za import, niemniej współpraca sektora z partnerami zagranicznymi (głównie diaspora kubańska w USA i Hiszpanii) pozwala na realizację wymiany handlowej. Poza handlem, główną aktywnością przedsiębiorstw prywatnych jest gastronomia, usługi noclegowe i budowlane, produkcja przemysłowa oraz artykułów spożywczych.

• Polityka kursowa,

Od 1 stycznia 2021 r. na Kubie obowiązuje zunifikowany system walutowy. W obiegu gotówkowym funkcjonuje jedynie peso kubańskie (CUP). Poza obiegiem fizycznym, jako waluta elektroniczna funkcjonuje również MLC (Moneda Libremente Convertible), którą można dokonywać płatności w niektórych państwowych punktach sprzedaży detalicznej. Płatności w walucie MLC ograniczony jest do osób posiadających konta bankowe i karty płatnicze (MLC lub USD).

Oficjalny kurs wymiany USD wynosi 24 CUP dla osób prawnych oraz 120 CUP dla osób fizycznych. Prywatni przedsiębiorcy kubańscy nie mają możliwości legalnego nabycia waluty obcej w celu sfinansowania zagranicznych dostaw towaru i usług. Funkcjonuje nieformalny i nielegalny rynek obrotu walutami obcymi.

• Surowce i technologie krytyczne,

Surowce oraz sektor wydobywczy na Kubie odgrywa znaczącą rolę w gospodarce kraju. Eksport surowców naturalnych, które wraz z dochodami uzyskiwanymi z turystyki są kluczowym źródłem wpływów dla budżetu państwa.

Najważniejszym bogactwem naturalnym Kuby jest nikiel (około 37% zasobów światowych), w mniejszych ilościach występują również złoto, kobalt, chrom i miedź. Kuba posiada również zasoby ropy naftowej i gazu. Najważniejszym obszarem eksploatacji ropy jest strefa przybrzeżna między stolicą kraju i prowincją Matanzas (na wschód od Hawany), gdzie znajdują się złoża surowca szacowane na ok. 6 mld baryłek. Produkcja ropy naftowej i gazu na Kubie nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania kraju, a dodatkowo wysokie zasiarczenie zwiększa koszty rafinacji surowca.

Technologie krytyczne i zaawansowane są na Kubie wykorzystywane w bardzo ograniczonym zakresie.

• Stan infrastruktury,

Infrastruktura kubańska ze względu na dekady niedoinwestowana znajduje się w ekstremalnie złym stanie technicznym.

Kraj posiada bardzo słabo rozwiniętą sieć dróg. Stan techniczny dróg oraz infrastruktury towarzyszącej oceniany jest bardzo negatywnie. Pomiędzy najbardziej na zachód położoną prowincją i jej stolicą Pinar del Rio, a Hawaną oraz pomiędzy Hawaną, a Santiago de Cuba funkcjonuje główna droga krajowa „Centralna Autostrada” (Autopista Central). Pomiędzy stolicą państwa a miastem Santa Clara w znacznej swojej części posiada ona od dwóch do trzech jezdni w każdym z kierunków. Pomiędzy Santa Clara a Santiago de Cuba droga jest znacznie węższa oraz przebiega bezpośrednio przez poszczególne miasta i wsie, co bardzo spowalnia prędkość podróży. Główna droga łącząca Santiago d Cuba oraz najbardziej wschodnią prowincje kraju Guantanamo wraz z jej stolicą Baracoa jest w bardzo złym stanie, a ulewne deszcze spowodowane huraganem Oscar (październik 2024 r.) doprowadziły do utraty części mostów. Główna droga łącząca miasto Baracoa oraz miasto Moa w znacznej części nie posiada utwardzonej nawierzchni, a cześć mostów pozostaje w ekstremalnie złym stanie technicznym. W najlepszym stanie technicznym pozostaje droga krajowa łącząca stolice kraju oraz kurort nadmorski Varadero.

Kuba posiada 11 lotnisk międzynarodowych, z których największym jest port lotniczy im. José Martí w Hawanie. Innymi ważnymi portami lotniczymi są Varadero, Santiago de Cuba, Santa Clara ora Holquín. Połączenia lotnicze wewnątrz kraju realizowane są przez kubańską linię lotniczą Cubana de Aviación. Wykorzystywane przez firmę statki powietrzne oraz infrastruktura jest niedoinwestowana. Znaczna część połączeń jest odwoływana, a zmiany dnia wylotu nie są rzadkością.

Najważniejszym portem morskim kraju jest port w Hawanie oraz w Mariel (60 km od stolicy kraju). Inne ważne porty to Cienfuegos, Santiago de Cuba i Matanzas.

Kalendarz dni wolnych od pracy.

• 1 i 2 stycznia – Rocznica Rewolucji. Dzień Wyzwolenia
• Wielki Piątek (data ruchoma)
• 1 maja – Międzynarodowy Dzień Pracy
• 26 lipca – Dzień Powstania Narodowego (rocznica ataku na koszary Moncada w 1953 r.).
• 10 października – początek wojen o niepodległość
• 25 grudnia – Boże Narodzenie
• 31 grudnia – koniec roku.
• Zwyczajowo każdego roku ustala się dniami wolnymi również 25 i 27 lipca.

Ze względu na ograniczenia wymienialności walut na Kubie (ang. limited convertibility) oraz ograniczonej liczbie podmiotów, które mogą dokonywać operacji na walutach zagranicznych oraz różnych rodzajów kursu wymiany walut w zależności od statusu prawnego dysponenta walut dane makroekonomiczne wyrażone zostały w peso kubańskim.  

Źródło: Dane Banku Światowego oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego są dla Kuby niedostępne. Wszystkie powyższe dane pochodzą z kubańskiego Biura Narodowej Statystyki i Informacji (Oficina Nacional de Estadisticas e Informacion https://www.onei.gob.cu/ ).

Źródło: Dane Banku Światowego oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego są dla Kuby niedostępne. Wszystkie powyższe dane pochodzą z kubańskiego Biura Narodowej Statystyki i Informacji (Oficina Nacional de Estadisticas e Informacion https://www.onei.gob.cu/ ).

• Najważniejsi partnerzy handlowi,

Najważniejszymi partnerami handlowymi Kuby są: Wenezuela, Chiny, Hiszpania, Kanada, USA, Brazylia, Włochy, Meksyk i Wietnam. Wenezuela jest strategicznym partnerem gospodarczym Kuby jako główny dostawca, na zasadach preferencyjnych ropy naftowej i najważniejszym odbiorca kubańskich usług medycznych, edukacyjnych i doradczych. Wartość wymiany handlowej ze względu na kryzys obu gospodarek stopniowo maleje.

Najważniejszymi partnerami wymiany towarowej z Kubą były zgodnie z danymi ONEI w 2023 r. Wenezuela (ponad 1,6 mld. USD), Chiny (1,4 mld USD), Hiszpania (1,4 mld USD), Kanada (683 mln USD), Rosja (373 mln USD) oraz Niderlandy (288 mln USD).

Kubański eksport towarowy trafiał w 2023 r. głównie do Kanady (484 mln USD), Chin (268 mln USD) oraz Hiszpanii (268 mln USD). Głównymi produktami eksportowymi były surowce nieprzetworzone. W 2022 r. import realizowany był przede wszystkim z Wenezueli (ponad 2 mld USD), Chin (1,1 mld USD), Hiszpanii (1 mld USD),  Rosji (843 mln USD), Niderlandów (510 mln USD) i Stanów Zjednoczonych (391 mln USD).

Wartość towarowego handlu zagranicznego Kuby w 2023 r. wyniosła 10,5 mld USD i była niższa o ponad 12% niż w 2022 roku. Eksport dóbr w 2023 r. wyniósł jedynie 1,5 mld USD, podczas gdy import 8,9 mld USD (saldo: -7,3 mld USD).

W dziedzinie usług Kuba importowała w 2022 r. 812 mln USD, a wyeksportowała aż 6,9 mld USD. Tak wysoki poziom eksportu usług wynika głównie z „dyplomacji medycznej” – wysyłania za granicę znacznej liczby kubańskich pracowników służby zdrowia. Za granicą (głównie w krajach najbardziej zaprzyjaźnionych) pracuje około 50 tys. kubańskich specjalistów w różnych dziedzinach, z czego połowę stanowią lekarze.

Spadek eksportu kraju i rosnący deficyt w wymianie handlowej pociąga za sobą ograniczenie możliwości importowych nawet podstawowych produktów, takich jak artykuły spożywcze i paliwo napędowe. Bardzo niekorzystny bilans handlowy wymiany międzynarodowej wynika zarówno ze zmonopolizowania przez państwo najbardziej dochodowych branż produkcyjnych (produkcja alkoholu, cygar, wyrobów farmaceutycznych i niklu) oraz niekorzystnych regulacji prawnych sprawiających, że kubańscy przedsiębiorcy prywatni otrzymują nieznaczną część wartości wyeksportowanych produktów.

Podstawowe produkty i usługi importowe i eksportowe,

Najważniejsze produkty eksportowe to: tytoń i wyroby tytoniowe (ponad 25%), nikiel (15%), cynk (12%), wyroby alkoholowe (około 10%), ryby i owoce morza (7%), cukier (6%), węgiel drzewny (3,8%), w mniejszym zakresie również owoce cytrusowe, miód i kawa.

Kuba jest uzależniona od importu podstawowych dóbr konsumpcyjnych i produkcyjnych. Ponad 80% konsumowanej przez kraj żywności jest sprowadzane z zagranicy kosztem około 2 mld USD rocznie. W szczególności importowane jest mięso drobiowe (ponad 10%), mleko w proszku (3,3%), kukurydza (3%), olej sojowy (3%), pszenica (2,9%), ryż (2,7%), piwo (2,5%). Importowane były również środki czystości (1%), nawozy, środki farmaceutyczne oraz produkty chemiczne. Istotną wartość osiągają również produkty przetworzone, urządzenia i maszyny transportowe, chemikalia i surowce.

• Główni inwestorzy,

Głównymi inwestorami na Kubie są Kanada, Hiszpania i Włochy. Ponad 50% inwestycji zagranicznych pochodzi z krajów Unii Europejskiej, głównie Hiszpanii (turystyka, przemysł naftowy, transport, usługi finansowe, zaopatrzenie w wodę, przemysł cementowy). Inwestycje kanadyjskie to przede wszystkim turystyka, energetyka i nikiel, natomiast włoskie - telekomunikacja. Ważnymi inwestorami na Wyspie są również firmy pochodzące z Wenezueli, Brazylii, Chin i Turcji.

• Główne kierunki inwestycji zagranicznych.

Bardzo głęboki oraz rozciągnięty na dekady kryzys gospodarczy powoduje, że możliwości inwestycji zagranicznych poza wyspą są bardzo ograniczone.

Udział w inicjatywach i organizacjach wielostronnych o charakterze gospodarczym

Kuba jest członkiem założycielem WTO, jednak nie odgrywa tam aktywnej roli, wykorzystując to forum przede wszystkim do piętnowania amerykańskiego embarga handlowego obowiązującego od 1962 r. Kuba nie należy do głównych światowych instytucji finansowych (MFW, BŚ). Wchodzi natomiast w skład: Stowarzyszenia Państw Karaibskich (AEC – Asociación de Estados del Caribe), Stowarzyszenia Integracji Latynoamerykańskiej (ALADI – Asociación Latinoamericana de Integración), bloku ACP, zrzeszającego kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku oraz Wspólnoty Państw Latynoamerykańskich i Karaibskich (CELAC). Jest też aktywnym członkiem Boliwariańskiego Sojuszu dla Ameryki (ALBA-TCP, Alianza Bolivariana para los Pueblos de Nuestra América) – ugrupowania, w skład którego wchodzą oprócz Kuby: Antigua i Barbuda, Boliwia, Dominika, Grenada, Nikaragua, St. Kitts i Nevis, St. Lucia, St. Vincent i Grenadyny oraz Wenezuela. Kuba należy do Międzynarodowej Organizacji Cukru (ISO - International Sugar Organization) i Międzynarodowej Organizacji Kawy (ICO - International Coffee Organization). Kuba aspiruje do pełnego członkostwa w grupie BRICS, do której aktualnie należy jako kraj stowarzyszony (nie jest pełnym członkiem porozumienia).

1. Kuba jest członkiem założycielem WTO, jednak nie odgrywa tam aktywnej roli, wykorzystując to forum przede wszystkim do piętnowania amerykańskiego embarga handlowego obowiązującego od 1962 r. Kuba nie należy do głównych światowych instytucji finansowych (MFW, BŚ). Wchodzi natomiast w skład: Stowarzyszenia Państw Karaibskich (AEC – Asociación de Estados del Caribe), Stowarzyszenia Integracji Latynoamerykańskiej (ALADI – Asociación Latinoamericana de Integración), bloku ACP, zrzeszającego kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku oraz Wspólnoty Państw Latynoamerykańskich i Karaibskich (CELAC). Jest też aktywnym członkiem Boliwariańskiego Sojuszu dla Ameryki (ALBA-TCP, Alianza Bolivariana para los Pueblos de Nuestra América) – ugrupowania, w skład którego wchodzą oprócz Kuby: Antigua i Barbuda, Boliwia, Dominika, Grenada, Nikaragua, St. Kitts i Nevis, St. Lucia, St. Vincent i Grenadyny oraz Wenezuela. Kuba należy do Międzynarodowej Organizacji Cukru (ISO - International Sugar Organization) i Międzynarodowej Organizacji Kawy (ICO - International Coffee Organization). Kuba aspiruje do pełnego członkostwa w grupie BRICS, do której aktualnie należy jako kraj stowarzyszony (nie jest pełnym członkiem porozumienia).

• Dwustronne relacje handlowe i inwestycyjne

Obroty handlowe między Polską a Kubą w mln. EUR

W 2023 r. zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego obroty w handlu produktami wyniosły 30 695 tys. EUR, w tym polski eksport – 24 962 tys. EUR oraz import – 5 735 tys. EUR.  W strukturze handlu między Polską a Kubą dominują produkty rolno-spożywcze. Polska eksportuje na Kubę głównie: „produkty pochodzenia zwierzęcego” i „gotowe artykuły spożywcze, alkohol, tytoń”. Ponadto mleko w proszku, mięso mechanicznie oddzielane, ziarno orkiszowe, słód zbożowy. W imporcie dominowały „gotowe artykuły spożywcze, alkohol, tytoń”. Polska importuje z Kuby przede wszystkim cygara, tytoń nieprzetworzony i rum.

• Relacje z UE,

Wartość handlowa wymiany towarowej pomiędzy Kubą a Unia Europejską wyniosła w 2023 r. 2,1 mld USD z bardzo wyraźnym i rosnącym od wielu lat deficytem handlowym po stronie kubańskiej. Pod względem obrotów handlowych Unia Europejska jako całość pozostaje dla Kuby drugim najważniejszym partnerem handlowym.

W 2023 roku Kuba wyeksportowała do krajów Unii Europejskiej towarów o wartości ponad 284 mln USD, co oznaczało spadek wartości eksportu o 12% w porównaniu do roku 2022 (322 mln USD). 

Wartość kubańskiego importu towarowego z Unii Europejskiej w 2023 r. wyniosła 1,8 mld USD i była wyższa w porównaniu do 2022 r. o około 11%. (1,6 mld USD).

UE eksportuje na Kubę głównie maszyny, wyroby przemysłu przetwórczego, urządzenia transportowe, produkty chemiczne i produkty pochodzenia zwierzęcego (zwierzęta żywe, produkty spożywcze), natomiast do najważniejszych produktów importowanych przez UE z wyspy należą wyroby tytoniowe, napoje alkoholowe, węgiel drzewny, towary rolno-spożywcze, w tym owoce cytrusowe, miód i owoce morza. Zwraca uwagę bardzo niekorzystna struktura towarowa kubańskiego eksportu, na która składają się głównie produkty niskoprzetworzone oraz surowce. Niewielki udział produktów przetworzonych i o większej wartości dodanej jest bez wątpienia jednym z ważniejszych strukturalnych problemów kubańskiej gospodarki.

Największymi eksporterami Unii Europejskiej na Kubę w 2022 r. były Hiszpania (23,2% wartości całej wymiany towarowej CWT), Niderlandy (6,4% CWT), Włochy (4,8% CWT), Niemcy (4,2% CWT) oraz Francja (3,2%).

Państwami Unii Europejskiej importującymi najwięcej produktów kubańskich są Hiszpania (13% CWT), Niemcy (5.4% CWT) oraz Portugalia (4% CWT).

Baza traktatowa (między krajem opisywanym a Polską i UE).

• Aktualnie nie ma preferencyjnych uzgodnień handlowych między Kubą a UE. Dwustronne stosunki handlowe opierają się na zasadach i taryfach Światowej Organizacji Handlu (WTO). 
• Podstawę prawną dwustronnych relacji Polski z Kubą stanowią m.in.:
• Porozumienie w sprawie dostaw kompletnych obiektów na Kubę, obowiązujące od dnia 25 czerwca 1960 r.;
• Umowa między Rządem PRL a Rewolucyjnym Rządem Republiki Kuby o współpracy gospodarczej i naukowo-technicznej, obowiązująca od dnia 11 września 1960 r.;
• Umowa między Rządem PRL a Rewolucyjnym Rządem Republiki Kuby w sprawie udzielenia Republice Kuby kredytu na dostawę maszyn, urządzeń i kompletnych obiektów, obowiązująca od dnia 11 listopada 1995 r.;
• Umowa o płatnościach między PRL a Republiką Kuby, obowiązująca od dnia 6 sierpnia 1976 r.;
• Umowa między Rządem PRL a Rządem Republiki Kuby w sprawie udzielenia Rządowi Republiki Kuby kredytu na dostawę maszyn i urządzeń oraz usług technicznych, obowiązująca od dnia 15 grudnia 1979 r.;
• Umowa między Rządem PRL a Rządem Republiki Kuby o cywilnej komunikacji lotniczej, obowiązująca od 18 lutego 1975 r.;
• Umowa o transporcie morskim między Rządem PRL a Rządem Republiki Kuby, podpisana w dniu 2 listopada 1984 r.;
• Umowa między Rządem PRL a Rządem Republiki Kuby o współpracy w zakresie polepszenia obsługi technicznej maszyn, urządzeń i innych wyrobów dostarczanych przez PRL Republice Kuby, podpisana 12 marca 1985 r.;
• Umowa o dialogu politycznym i współpracy z Kubą z 6 grudnia 2016 r.;

Teksty obowiązujących umów dostępne są m.in. na portalu http://www.traktaty.msz.gov.pl/ oraz na stronie: https://eur-lex.europa.eu/PL/legal-content/summary/political-dialogue-and-cooperation-agreement-with-cuba.html