80. rocznica ujawnienia Zbrodni Katyńskiej
13.04.2023
80 lat temu, 13 kwietnia 1943 roku, do publicznej wiadomości trafiła informacja o ujawnieniu w Katyniu masowych grobów, w których spoczywały szczątki ponad 4 tysięcy zamordowanych obywateli II Rzeczypospolitej. Wiosną 1940 r. – na mocy decyzji sowieckich władz – funkcjonariusze NKWD zamordowali prawie 22 tys. Polaków. Wśród zabitych strzałem w tył głowy byli oficerowie Wojska Polskiego, funkcjonariusze Policji Państwowej, Straży Więziennej, Straży Granicznej, Korpusu Ochrony Pogranicza i innych służb mundurowych oraz urzędnicy państwowi, sędziowie, prokuratorzy, nauczyciele, lekarze i przedsiębiorcy. Aby uczcić pamięć o zamordowanych, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w 2007 r. ustanowił Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej obchodzony 13 kwietnia - w rocznicę ujawnienia zbrodni.
Pamięć o ofiarach Zbrodni Katyńskiej
Stworzenie godnego miejsca pochówku ofiar Zbrodni Katyńskiej stało się możliwe dopiero po ponad 50 latach od egzekucji. Cmentarze, zgodnie z postulatami rodzin ofiar, powstały w miejscu pierwotnego ukrycia zwłok. Ich budowę poprzedzono badaniami sondażowo-ekshumacyjnymi i sondażowo-archeologicznymi.
Obecnie istnieją cztery oficjalne Cmentarze Ofiar Zbrodni Katyńskiej:
- Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu powstał w 2000 r. Ofiary – głównie oficerowie Wojska Polskiego - spoczywają w 6 mogiłach zbiorowych i 2 indywidualnych. Według najnowszych badań historyków na cmentarzu znajdują się szczątki 4 415 osób. W grobach indywidualnych pochowano dwóch generałów – Mieczysława Smorawińskiego i Bronisława Bohaterewicza. Jedyną kobietą zamordowaną w Katyniu była Janina Lewandowska – pilot w 3. pułku lotniczym.
- Polski Cmentarz Wojenny w Miednoje powstał w 2000 r. W 25 mogiłach zbiorowych spoczywa 6 287 osób, głównie funkcjonariuszy Policji Państwowej.
- Polski Cmentarz Wojenny w Charkowie-Piatichatkach również zbudowano w 2000 r. To miejsce spoczynku dla 3 807 jeńców obozu specjalnego NKWD w Starobielsku, których szczątki złożono w 15 mogiłach zbiorowych, usytuowanych na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu, gdzie pogrzebano też ofiary innych zbrodni stalinowskich.
Rosyjska inwazja na Ukrainę 24 lutego 2022 r. zapisała kolejny rozdział w dziejach tego cmentarza. 23 marca 2022 r. na polską nekropolię spadł fragment bomby kasetowej, który uszkodził jedną ze zbiorowych mogił oraz część imiennych tabliczek epitafijnych. - Polski Cmentarz Wojenny w Kijowie-Bykowni wybudowano w 2012 r. Upamiętniono na nim 3 435 ofiar, których większość spoczywa w jednej zbiorowej mogile. Wśród upamiętnionych osób są 52 kobiety.
Piąte miejsce pochówku nie zostało dotychczas oficjalnie potwierdzone. Najprawdopodobniej są to Kuropaty pod Mińskiem na Białorusi.
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, poza troską o stan techniczny cmentarzy, gromadzi i udostępnia informacje dotyczące Ofiar Zbrodni Katyńskiej. W 2020 r. resort kultury uruchomił stronę internetową pn. „Cmentarze Katyńskie” (https://katyn.miejscapamieci.gov.pl/), na której zamieszczone zostały szczegółowe dane o nekropoliach, artykuły dotyczące budowy cmentarzy oraz skany dotychczas wydanych ksiąg cmentarnych. Informacje o ofiarach są sukcesywnie uzupełniane.
