27 stycznia to również Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu. Został on ustanowiony w 2005 r. przez Zgromadzenie Narodowe ONZ dla uczczenia pamięci ofiar pochodzenia żydowskiego zamordowanych przez Niemców podczas II wojny światowej.

Polska pełni szczególną rolę w utrzymywaniu pamięci o Holokauście. Na terenie naszego kraju rozegrało się wiele historii, o których świat nigdy nie powinien zapomnieć. W Polsce znajduje się największa liczba instytucji i miejsc pamięci o Zagładzie. O człowieczeństwie trzeba pamiętać zawsze i te miejsca mają nam właśnie o tym przypominać. Najważniejszą rolę w edukacji i utrzymywaniu pamięci pełnią świadectwa i świadkowie tych wydarzeń. Z każdym rokiem Ocalałych jest mniej, odchodzą od nas, ale pozostają miejsca i obiekty – niemi świadkowie tych wydarzeń. Dzięki konserwatorom, archiwistom, muzealnikom i edukatorom przemawiają do odbiorców. Dziś jesteśmy na terenie byłego niemieckiego obozu Auschwitz-Birkenau, ale pamiętajmy też o Treblince – największym miejscu zagłady, w którym zginęło ponad 800 tysięcy osób z całej Europy. To właśnie tam powstaje nowa inwestycja, która poprzez włączający charakter będzie opowiadała historię tego miejsca – mówiła Hanna Wróblewska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego.

Likwidacja i wyzwolenie KL Auschwitz

Do momentu wyzwolenia ok. 7 tys. więźniów przebywających na terenie obozu przez żołnierzy Armii Czerwonej, niemieccy naziści zamordowali w Auschwitz ok. 1,1 mln osób, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, sowieckich jeńców wojennych oraz ludzi innych narodowości.

Likwidacja KL Auschwitz-Birkenau była akcją przeprowadzoną zgodnie z ustalonym planem. Rozpoczęła się od ewakuacji ok. 65 tys. więźniów i więźniarek, która trwała od sierpnia 1944 roku do połowy stycznia 1945 roku. Władze SS przystąpiły także do zacierania śladów i niszczenia dowodów popełnionych zbrodni.

Ostateczna likwidacja obozu nastąpiła w styczniu 1945 roku. Od 17 do 21 stycznia w pieszych kolumnach ewakuacyjnych z KL Auschwitz i jego podobozów wyprowadzono ok. 56 tys. więźniów. Tylko ok. 2 200 więźniów z dwóch podobozów – „Eintrachthütte” w Świętochłowicach i „Laurahütte” w Siemianowicach – ewakuowano 23 stycznia transportem kolejowym. Piesze trasy ewakuacyjne wiodły do Wodzisławia Śląskiego i Gliwic, skąd więźniów wywożono koleją na zachód. Na wszystkich trasach esesmańscy konwojenci strzelali zarówno do więźniów usiłujących zbiec, jak i do tych, którzy nie nadążali za współtowarzyszami. Ocenia się, że w trakcie całej akcji zginęło co najmniej 9 tys. więźniów KL Auschwitz, choć ich liczba może sięgać nawet 15 tys. 

W niepewnej sytuacji znalazło się blisko 9 tys. więźniów, w większości chorych i skrajnie wyczerpanych, pozostawionych w obozie macierzystym (Stammlager, Auschwitz I), Birkenau (Auschwitz II) i podobozach. Nie nadawali się oni do ewakuacji pieszej, więc władze SS dążyły do ich zgładzenia. 27 stycznia 1945 roku do Oświęcimia wkroczyli żołnierze Armii Czerwonej. Przed południem żołnierze 60. Armii Pierwszego Frontu Ukraińskiego pojawili się na terenie podobozu Monowitz. Obóz macierzysty Auschwitz I oraz obóz Auschwitz II-Birkenau wyzwolili ok. godz. 15.00, napotykając opór cofających się oddziałów niemieckich.

(Źródło: Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau)

Wagon - symbol rocznicy

Specjalnie na obchody 80. rocznicy wyzwolenia obozu przed jego główną bramą stanął wagon towarowy. Wagon jest poświęcony pamięci ok. 420 tys. Żydów z Węgier, którzy od maja do lipca 1944 r. byli deportowani do Auschwitz. Jego konserwacja była możliwa dzięki wsparciu finansowemu Franka Lowy, którego ojciec zginął w obozie.

Od 2009 r. wagon stoi na środku rampy w byłym obozie Birkenau. Jest to miejsce, w którym lekarze SS przeprowadzali selekcje deportowanych Żydów, kierując większość z nich na śmierć w komorach gazowych. W latach 1919-25 wyprodukowano ponad 120 tys. tego typu wagonów. W wielu z nich deportowano ludzi do obozu Auschwitz, co ma swoje potwierdzenie w dokumentach i fotografiach archiwalnych.

Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau

Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, oficjalnie otwarte 14 czerwca 1947 r., zostało utworzone staraniem byłych więźniów. Formalnie potwierdziła to ustawa polskiego sejmu z 2 lipca 1947 r. o upamiętnieniu „męczeństwa Narodu Polskiego i innych Narodów”. Organizatorem Muzeum jest Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Miejsce Pamięci obejmuje obszar dwóch zachowanych części obozu Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau. W granicach Muzeum znajdują się poobozowe obiekty i ruiny, włącznie z ruinami komór gazowych i krematoriów, kilkanaście kilometrów obozowego ogrodzenia i dróg wewnętrznych oraz rampa kolejowa w Birkenau.

Dowiedz się więcej na stronie Miejsca Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau: https://www.auschwitz.org