Wiceminister kultury przypomniał, że konkursy „Zabytek Zadbany” oraz „Samorząd dla Dziedzictwa” mają za zadanie motywować do działań na rzecz renowacji i lepszego użytkowania zabytków.

Cieszę się, że są w Polsce tacy właściciele, którzy zasługują na wyróżnienie w konkursie „Zabytek Zadbany” – łączy nas wspólna wrażliwość na piękno, które przodkowie pozostawili nam w postaci zabytków. Cieszę się, że są także samorządy, które starają się systemowo dbać o swoje zasoby kulturowe, zabytki i dziedzictwo na danym terenie – powiedział wiceszef resortu kultury. 

Jarosław Sellin przypomniał, że w Polsce wpisanych do rejestrów jest około 700 tys. zabytków, które wymagają opieki i zaangażowania środków.

W ostatnich latach państwo polskie jest poświęca szczególną uwagę temu tematowi. Staramy się powiększać możliwości finansowe dla obiektów zabytkowych. Obecnie trwa nabór do Programu Ministra KiDN „Ochrona zabytków”, na który została przeznaczona duża pula środków. Gorąco zachęcam do składania wniosków – powiedział wiceminister Sellin. W Polsce są piękne miasta, pałace, kościoły, zamki, a nawet piękne i zadbane ruiny zamków. Poprzez troskę, dbanie o zabytki przyciągamy turystów, a więc nasze starania mają też walor ekonomiczny – podkreślił.

W konkursie „Zabytek Zadbany” nagradzana jest wzorcowa realizacja opieki nad zabytkami, natomiast w konkursie „Samorząd dla Dziedzictwa” efekty wdrażania gminnych programów opieki nad zabytkami. Oceny konkursowych zgłoszeń dokonuje jury konkursowe, które jest powoływane do każdego z konkursów przez Generalnego Konserwatora Zabytków.

---

Konkurs „Zabytek zadbany”

W 2022 roku do konkursu „Zabytek Zadbany” zgłoszonych zostało 100 obiektów. Ponieważ 12 wniosków nie spełniło wymogów formalnych, do oceny jury przedstawiono 88 wniosków formalnych z 16 województw, spośród których wyłoniono laureatów nagród i wyróżnień w sześciu kategoriach.

1. Kategoria: Właściwe użytkowanie i stała opieka nad zabytkiem

Laureatami kategorii specjalnej dla właściwego użytkowania i stałej opieki nad zabytkiem zostali ex aequo: Zamek Książ w Wałbrzychu i kamienica przy Al. Kościuszki 14 w Częstochowie.

2. Kategoria: Utrwalenia wartości zabytkowej obiektu

Laureat: Gmina Złoty Stok za prace przy mauzoleum rodu Guttlerów w Złotym Stoku.

Wyróżnienia:

• ratusz w Brzegu (woj. opolskie, właściciel: Gmina Brzeg),
• kościół rektorski Świętego Jana Chrzciciela w Gnieźnie (woj. wielkopolskie, właściciel: Rektorat Kościoła Świętego Jana Chrzciciela w Gnieźnie),
• budynek ptaszarni, altana nad stawem, mur ogrodzeniowy – zespół obiektów ogrodu zoologicznego we Wrocławiu (woj. dolnośląskie, właściciel: ZOO Wrocław Sp. z o.o.).

3. Kategoria: Rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu

Laureat: Gmina Tarnów za prace przy Cmentarzu z okresu pierwszej wojny światowej w Błoniu

Wyróżnienia:

• wieża widokowa wraz z otoczeniem w Cedyni (woj. zachodniopomorskie, właściciel: Gmina Cedynia),
• lapidarium na dawnym cmentarzu ewangelickim w Dołujach (woj. zachodniopomorskie, właściciel: Gmina Dobra),
• fort pancerny nr 52 a „Łapianka” w Krakowie (woj. małopolskie, zarządca: Zarząd Budynków Komunalnych w Krakowie).

4. Kategoria: Adaptacja obiektów zabytkowych

Laureat: Spółka Gdańska Infrastruktura Wodociągowo-Kanalizacyjna za prace przy kamienicy przy ul. Rycerskiej 10 w Gdańsku

Wyróżnienia:

• dom Wiedemanna w Pruszczu Gdańskim (woj. pomorskie, właściciel: Gmina Miejska Pruszcz Gdański),
• synagoga w Sompolnie (woj. wielkopolskie, właściciel: Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Sompolnie),
• siedziba Państwowej Szkoły Muzycznej w Żaganiu (woj. lubuskie, zarządca: Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia w Żaganiu).

5. Kategoria: Architektura i budownictwo drewniane

Laureat: Gmina miasta Pyzdry za prace przy domu podcieniowym w Pyzdrach

Wyróżnienia:

• cerkiew greckokatolicka Świętych Kasmy i Damiana w Bartnem (woj. małopolskie, zarządca: Muzeum Dworów Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach),
• chata Jana Raka w Husowie (woj. podkarpackie, właściciel: Gmina Markowa),
• kościół parafialny Oczyszczenia NMP w Starymgrodzie (woj. wielkopolskie, właściciel: Parafia Rzymskokatolicka Oczyszczenia NMP w Starymgrodzie).

6. Kategoria: Zabytki techniki

Laureat: Spółka Stocznia Cesarska Development za prace przy dawnej remizie Stoczni Gdańskiej w Gdańsku

Wyróżnienia:

• dworzec kolejowy w Białymstoku (woj. podlaskie, właściciel: Polskie Koleje Państwowe S.A.),
• Muzeum Hutnictwa w Chorzowie (woj. śląskie, właściciel: Miasto Chorzów),
• budynek A – Biała Fabryka w Łodzi (woj. łódzkie, właściciel: Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi).

Laureaci konkursu otrzymali tablice „Zabytku Zadbanego” do oznakowania obiektów, a wyróżnieni – dyplom. Ponadto nagrodzone zabytki będą prezentowane w wydawnictwach Narodowego Instytutu Dziedzictwa przekazywanych właścicielom zabytków i przedstawicielom ogólnopolskiego środowiska konserwatorskiego.

Zabytek zadbany – konkurs z wieloletnią tradycją

Konkurs „Zabytek zadbany” jest organizowany od 1975 roku. Jego celem jest promocja odpowiedniej opieki nad zabytkami poprzez wzorowo prowadzone prace budowlane, konserwatorskie, rewaloryzacyjne i adaptacyjne, a także systematyczne działania na rzecz właściwego utrzymania zabytków zgodnie z najwyższymi standardami badawczymi i wykonawczymi. W imieniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego nadzór nad konkursem sprawuje Generalny Konserwator Zabytków. Procedurę konkursową prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa.

---

Konkurs „Samorząd dla Dziedzictwa”

W konkursie „Samorząd dla Dziedzictwa” nagrody przyznawane są w trzech kategoriach. Decyzją Generalnego Konserwatora Zabytków, na podstawie rekomendacji Jury konkursu, w tym roku nominację otrzymali:

• w kategorii A – duże i średnie gminy miejskie (liczące co najmniej 50 tys. mieszkańców)

Miasto Kalisz (woj. wielkopolskie) - za kompleksowe podejście do kwestii dziedzictwa kulturowego, uwzględniające dziedzictwo materialne i niematerialne, podjęcie wielowymiarowych działań oraz konstruktywną współpracę z różnymi podmiotami.

Miasto Zabrze (woj. śląskie) - za umiejętne dostrzeżenie wartości obiektów zabytkowych i związanego z nimi dziedzictwa niematerialnego, wykorzystanie potencjału dziedzictwa do rozwoju gminy oraz aktywizację społeczną w oparciu o to dziedzictwo.

• w kategorii B – małe gminy miejskie (liczące poniżej 50 tys. mieszkańców)

Miasto Lubawa (woj. warmińsko-mazurskie) - za dobrze opracowany, konsekwentnie wdrażany i odpowiednio monitorowany program opieki nad zabytkami, uwzględniający potencjał dziedzictwa materialnego i niematerialnego, wykorzystujący miejsca zabytkowe jako przestrzenie publiczne i turystyczne stymulujące rozwój lokalny.

• w kategorii C – gminy miejsko-wiejskie i wiejskie

Gmina Toszek (woj. śląskie) - dobrze zaplanowany i konsekwentnie wdrażany, różnorodny i wieloaspektowy program ochrony zabytków z potencjałem do kontynuacji. Program umożliwia rozwój gminy na wielu obszarach: wizerunkowo-promocyjnym, turystycznym, edukacyjnym i integracyjnym.

Laureaci konkursu

Laureatami konkursu „Samorząd dla Dziedzictwa 2022”zostali: gmina Toszek i miasto Kalisz. Laureaci oraz wyróżnieni otrzymali dyplomy oraz tablice pamiątkowe. Nagrodami głównymi dla laureatów konkursu są filmy promujące dziedzictwo kulturowe gmin wyprodukowane przez Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Konkurs „Samorząd dla Dziedzictwa”

Konkurs jest organizowany od 2020 roku i kierowany do samorządów gminnych. Jego ideą jest promowanie działań mających na celu realizację obowiązku opracowania i wdrażania gminnych programów opieki nad zabytkami.

Zgłoszenia składane przez wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), samorządowych konserwatorów zabytków w porozumieniu z właściwymi wójtami (burmistrzami, prezydentami miast), Wojewódzkich Konserwatorzy Zabytków oraz kierowników delegatur Wojewódzkich Urzędów Ochrony Zabytków są oceniane w trzech kategoriach konkursowych: dużych i średnich gmin miejskich (liczących co najmniej 50 tys. mieszkańców), małych gmin miejskich (liczących poniżej 50 tys. mieszkańców), gmin miejsko-wiejskich i gmin wiejskich.

W obecnej trzeciej edycji konkursu „Samorząd dla Dziedzictwa” nadesłano 12 zgłoszeń do nagród głównych, po 4 w każdej kategorii. Jury szczególnie przychylnie odnosiło się do projektów kompleksowych, cechujących się podejmowaniem działań wieloaspektowych, uwzględniających powiązania pomiędzy dziedzictwem materialnym i niematerialnym. Istotnym aspektem nominowanych wniosków było wykorzystanie w zgłoszonych programach dziedzictwa kulturowego do podnoszenia jakości życia mieszkańców gminy, integracji społeczności lokalnej oraz rozwoju gminy w oparciu o potencjał turystyczny tkwiący w dziedzictwie objętym ochroną.