Polska i Ukraina wzmacniają współpracę na rzecz ochrony dziedzictwa. Przy wsparciu polskich instytucji kultury m.in. muzeów, archiwów, bibliotek i konserwatorów zabytków organizujemy pomoc dla ukraińskich instytucji kultury. Na tym polu zacieśnia się także współpraca regionalna.

Nie zrozumiemy czym jest utrata wolności i dziedzictwa narodowego dopóki ich nie stracimy. Polska doświadczyła w swojej historii prób wymazywania jej tożsamości i kultury przez inne kraje – prób nieudanych. Dlatego doskonale rozumiemy znaczenie ochrony dziedzictwa narodowego. Wspieranie zachowania tożsamości kultury Ukrainy nie jest wyłącznie kwestią strategii geopolitycznej. Polska od początku wojny wspiera sektor kultury Ukrainy, organizuje pomoc materialną dla ukraińskich instytucji kultury we współpracy z polskimi instytucjami – muzeami, archiwami państwowymi, bibliotekami i konserwatorami zabytków. Zagrożenia dla dziedzictwa kulturowego stanowią niebezpieczeństwo dla regionu i kluczowych wartości UE, jej porządku prawnego, bezpieczeństwa i relacji zewnętrznych. Nieprzypadkowo Europejska Służba Działań Zewnętrznych uznała ochronę dziedzictwa za sprawę o krytycznym znaczeniu dla budowy pokoju i bezpieczeństwa w Europie. Współpraca między państwami regionu wpływa na jego stabilność – umożliwia też stworzenie silnych mechanizmów ochrony dziedzictwa kultury narodowej – powiedziała Hanna Wróblewska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego.

W konferencji w Użhorodzie, która odbyła się 1 lutego 2025 r., uczestniczyli ministrowie kultury dziesięciu europejskich państw: Marian Bachev (Bułgaria), Nina Obuljen Koržinek (Chorwacja), Mari-Leena Talvitie (Finlandia), Lina Mendoni (Grecja), Ernest Urtasun Domènech (Hiszpania), Eric Thill (Luksemburg), Owen Bonnici (Malta), Sergiu Prodan (Mołdawia), Hanna Wróblewska (Polska) i Parisa Liljestrand (Szwecja). Pięć krajów reprezentowali wiceministrowie: David Kašpar (Czechy), Vasiliki Kassianidou (Cypr), Bosko Kovacevic (Czarnogóra), Märt Volmer (Estonia), Ingrida Veliutė (Litwa). Obecni byli także ambasadorowie i przedstawiciele: Natalia Starowicz (Austria), Helene  Nordborg (Dania), Dewi van de Weerd (Holandia), Taketsugu Ishihara (Japonia), Ernal Filo (Albania), Gael Veyssiere (Francja), Mateja Prevolšek (Słowenia), Olena Zoria (Wielka Brytania), Clemente Contestabile (Włochy). Online w konferencji uczeniczyła Claudia Roth (Niemcy).

W konferencji uczestniczyli także przedstawiciele Komisji Europejskiej i UNESCO. 

Ochrona dziedzictwa kulturowego w Ukrainie

Ukraine Culture Conference: Cooperation for Resilience objęła trzy sesje dyskusyjne. W pierwszej, pt.: Kultura jako element bezpieczeństwa narodowego: wspólne działania na rzecz ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego w Ukrainie, udział wzięła Hanna Wróblewska, ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Sesję moderował Mykola Toczycki, minister kultury i komunikacji strategicznej Ukrainy. Dyskusja dotyczyła podjęcia trwałej współpracy na rzecz wsparcia ukraińskiego sektora kultury. Uczestnicy podjęli temat przeciwdziałania wymazywaniu tożsamości kulturowej Ukrainy, wskazując jednocześnie, że kultura jest kluczowym elementem globalnego społeczeństwa demokratycznego.
 
Podczas swojego wystąpienia ministra Hanna Wróblewska wskazała na powody, dla których wspieranie zachowania dziedzictwa kulturowego Ukrainy ma kluczowe znaczenie. Zwróciła uwagę na łączącą nas historię, ale także potrzebę wspólnej pracy na rzecz bezpieczeństwa i stabilności Europy Środkowej w obszarze kultury.

Toczącą się wojna od początku ma wymiar nie tylko wojskowy, ale również tożsamościowy. Najlepiej wiedzą o tym Ci, którzy znają te mechanizmy – zaczęła Hanna Wróblewska. – W poniedziałek uczestniczyłam w 80. rocznicy wyzwolenia niemieckiego obozu Auschwitz-Birkenau. Najważniejszymi postaciami tej uroczystości było 50 ocalałych z Holokaustu – świadków tych wydarzeń. Podczas uroczystości tylko oni zabierali głos, nie było przemówień polityków. Na koniec obchodów, w doniosłej ciszy, 56 delegacji państwowych i organizacji międzynarodowych, przedstawicieli Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, NATO, ONZ i UNESCO, miało możliwość złożenia zniczy na cześć tych, którzy nie przeżyli. Ocalali zdecydowali się przerwać tę ciszę tylko w jednym momencie – kiedy pojawił się prezydent Wołodymyr Zełenski. Oklaski były jasnym sygnałem, wyraźnym stanowiskiem tego ostatniego pokolenia – nie możemy zapomnieć o Ukrainie i nie powinniśmy być niemymi obserwatorami tej wojny – dodała.

Ministra Hanna Wróblewska zaznaczyła, że niezależność kultury Ukrainy można wesprzeć poprzez:

• działania dyplomatyczne – współprace w ramach Unii Europejskiej i innych organizacji międzynarodowych;
• wymianę edukacyjną i kulturalną – wspólne programy, stypendia, projekty badawcze, wymiany studenckie;
• zachowanie i promocję dziedzictwa kulturowego – dokumentację i digitalizację artefaktów kulturowych w muzeach, bibliotekach i instytucjach kultury, występy ukraińskich artystów w innych krajach;
• zapewnienie wolnych i niezależnych mediów – szkolenia, propagowanie wolności słowa i sprzeciwianie się cenzurze;
• inicjatywy oddolne – partnerstwa i wolontariat, promowanie postaw społeczeństwa obywatelskiego.

Sesja II: Sankcje krajowe i międzynarodowe: zwalczanie nielegalnego handlu dobrami kultury

Uczestnicy drugiej sesji zwrócili uwagę na pilną potrzebę skoordynowanych działań międzynarodowych w celu przeciwdziałania nielegalnemu handlowi dobrami kultury z ukraińskiej linii frontu i terenów okupowanych. Dialog i współpraca mają przyczynić się do wzmocnienia globalnych mechanizmów ochrony dziedzictwa kulturowego, a także zbiorowej odpowiedzialności za dokumentowanie historii.
 
Sesja III: Komponent kulturowy w odbudowie kraju

W rozmowach w ramach trzeciej sesji podkreślono znaczenie tożsamości kulturowej dla społeczności oraz procesu deimperializacji spojrzenia na Rosję, określanego także jako „dekolonizacja”. Ukraińcy i Rosjanie to odrębne wspólnoty, kierujące się innymi wartościami. Kultura stanowi istotny element tożsamości narodowej, jej wolnościowy charakter, wzmacnia poczucie dziedzictwa narodowego, które jest kluczowe dla odbudowy kraju. 

Deklaracja wzmocnienia sektora kultury Ukrainy

Konkluzją przeprowadzonych paneli było przyjęcie deklaracji zawierającej najistotniejsze wnioski z dyskusji. Ministrowie kultury, szefowie delegacji, a także reprezentanci krajów uczestniczących w konferencji wsparli deklarację. Jej zapisy mogą poprzeć także państwa, które nie uczestniczyły w konferencji.

Dowiedz się więcej o konferencji:

https://mcsc.gov.ua/en/news/the-first-international-conference-on-protecting-ukrainian-heritage-brought-together-28-countries/

https://mcsc.gov.ua/en/news/in-wartime-culture-must-be-protected-as-a-pillar-of-national-security-insights-from-the-international-conference-cooperation-for-resilience/