Obraz, wystawiony na aukcji w styczniu 2022 r., powraca do Polski na mocy porozumienia zawartego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP z japońskim domem aukcyjnym Mainichi Auction Inc. „Madonna z Dzieciątkiem” jest pierwszą w historii polską stratą wojenną odnalezioną na Dalekim Wschodzie.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego poinformował, że obraz „Madonna z Dzieciątkiem” został zidentyfikowany na aukcji w Tokio w styczniu 2022 r. dzięki specjalnym narzędziom informatycznym, z których korzystają pracownicy Departamentu Restytucji Dóbr Kultury MKiDN.

Natychmiast nawiązaliśmy kontakt, jednak ze względu na okres pandemii był on utrudniony. Barierą okazała się też kwestia kulturowa i historyczna. Wszystko udało się jednak doprowadzić do szczęśliwego zakończenia dzięki naszej pracy i doświadczeniu – mówił prof. Piotr Gliński podczas briefingu.

Szef resortu kultury podkreślił, że dom aukcyjny Mainichi Auction Inc. – po zapoznaniu się z historią dzieła i jego losami – w porozumieniu z posiadaczem obrazu „Madonna z Dzieciątkiem” zdecydował się zwrócić dzieło do Polski bez żadnych kosztów. Poinformował, że w uroczystości przekazania obrazu, która odbyło się dziś o godz. 4.00 rano czasu polskiego w Ambasadzie Polskiej w Tokio, uczestniczyła dyrektor Departamentu Restytucji Dóbr Kultury MKiDN.

Historia obrazu „Madonna z Dzieciątkiem” do pewnego momentu jest podobna do historii wielu innych strat wojennych. Dzieło znajdowało się na słynnej liście sporządzonej w 1940 r. przez niemieckiego funkcjonariusza, jednego z największych zbrodniarzy wobec polskiej kultury, Kajetana Mühlmanna. Zawierała ona 521 najcenniejszych obiektów, wśród których była m.in. „Dama z gronostajem" Leonarda da Vinci, „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem" Rembrandta, ale także nieodnaleziony do tej pory „Portret młodzieńca” Rafaela. Bezpośrednio po wojnie duża część zabytków z tej listy powróciła do Polski. Później był to już tylko jeden obraz - „Schody pałacowe” Francesco Guardiego. „Madonna z Dzieciątkiem” to drugie dzieło z tej listy, które od tamtego czasu wraca do Polski – zaznaczył minister kultury.

Wicepremier Gliński zwrócił uwagę, że obraz został wywieziony do Niemiec najprawdopodobniej w 1940 roku, następnie pojawił się na aukcji w Nowym Jorku, po czym trafił do Japonii.

Obraz „Madonna z Dzieciątkiem” pochodzi z kolekcji Lubomirskich z Przeworska. Najprawdopodobniej przekażemy go do budowanego w tej chwili we Wrocławiu Muzeum Książąt Lubomirskich. Tę inwestycję realizuje Zakład Narodowy im. Ossolińskich - nasza państwowa instytucja. Być może wcześniej pokażemy dzieło również w Muzeum Regionalnym w Przeworsku. Obraz prezentuje się pięknie – przekazał szef resortu kultury.

Prof. Piotr Gliński podziękował wszystkim, którzy przyczynili się do powrotu dzieła do Polski, przede wszystkim pracownikom Departamentu Restytucji Dóbr Kultury MKiDN.

Dzięki ich pracy praktycznie co tydzień lub dwa tygodnie możemy informować o nowych odzyskanych dziełach sztuki – stratach wojennych, które wracają do naszego kraju. Należy podkreślić, że każdy przypadek restytucji jest inny, inna jest też sytuacja prawna, dlatego za każdym razem musimy podchodzić do tej sytuacji w inny sposób. Tym razem negocjacje doprowadziły do szczęśliwego finału – podsumował minister kultury i dziedzictwa narodowego.

„Madonna z Dzieciątkiem” – przebieg restytucji

W styczniu 2022 r. pracownik Departamentu Restytucji Dóbr Kultury MKiDN odnalazł na aukcji w Tokio obraz pt. „Madonna z Dzieciątkiem” przypisywany włoskiemu artyście – Alessandro Turchiemu (1578-1649) datowany na koniec XVI lub początek XVII w. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz dom aukcyjny Mainichi Auction Inc. nawiązały dialog mający na celu ustalenie proweniencji obrazu i zidentyfikowanie jego tożsamości. Polscy eksperci przeprowadzili oględziny, a następnie przekazali stronie japońskiej wniosek restytucyjny i analizę potwierdzającą tożsamość obrazu. Po zapoznaniu się z historią dzieła i jego losami, Mainichi Auction Inc. w porozumieniu z posiadaczem obrazu, zdecydowało się przekazać obraz do Polski bez żadnych kosztów.

Informacje o obrazie

Pierwszym znanym archiwalnym dokumentem potwierdzającym obecność w polskich zbiorach obrazu pt. „Madonna z Dzieciątkiem” jest „Spis obrazów olejnych, rycin i medalionów oraz broni w pałacu Henryka Lubomirskiego w Przeworsku” z 1823 roku. W dokumencie wskazano wcześniejszego właściciela dzieła, jakim był Stanisław Kostka Potocki. Najprawdopodobniej zakupił on obraz w czasie jednej ze swoich licznych podróży do Włoch pomiędzy rokiem 1772 a 1797. W momencie wybuchu II wojny światowej dzieło znajdowało się w pałacu Lubomirskich w Przeworsku, który znalazł się wówczas pod okupacją niemiecką. Podstawę przeworskich zbiorów stanowiła galeria obrazów, kolekcja rzeźb, zbrojownia oraz archiwum rodowe. W czasie II wojny światowej obraz został wywieziony do Niemiec, gdzie ślad po nim zaginął. Pod koniec lat 90. XX wieku dzieło zostało sprzedane na aukcji w Nowym Jorku.

„Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement” - katalog dzieł sztuki zagrabionych z polskich zbiorów

Od momentu pozyskania pierwszych informacji o odnalezieniu w Tokio obrazu „Madonna z Dzieciątkiem” pracownicy Departamentu Restytucji Dóbr Kultury MKiDN z pomocą niezależnych ekspertów – historyków sztuki i konserwatorów malarstwa – prowadzili badania, które wykazały, że obraz został zagrabiony przez Niemców w 1940 r. Świadczy o tym m.in. jeden z głównych dowodów grabieży, jakim jest opracowany przez okupantów katalog najważniejszych zagrabionych z polskich zbiorów dzieł sztuki „Sichergestellte Kunstwerke im Generalgouvernement”, w którym obraz ten został ujęty pod pozycją 145 (wszystkich skatalogowanych obiektów było 521).

Wiele dzieł umieszczonych w katalogu zostało wywiezionych do Niemiec. Część zabytków powróciła do Polski w ramach akcji rewindykacyjnej tuż po zakończeniu wojny, jak np. „Dama z gronostajem" Leonarda da Vinci czy „Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem" Rembrandta. Cały czas jednak wiele sklasyfikowanych w katalogu obiektów, w tym „Portret młodzieńca” Rafaela, nie zostało odnalezionych i nadal widnieją w bazie strat wojennych prowadzonej przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.