Światowe Dziedzictwo UNESCO

Wpis nowych obiektów na Listę światowego dziedzictwa

Miejsca światowego dziedzictwa lub obiekty wpisane na Listę światowego dziedzictwa Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO) to miejsca, które zostały uznane za posiadające „wyjątkową uniwersalną wartość” na mocy Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego. W jej ramach możliwa jest międzynarodowa współpraca w zakresie zachowania i ochrony skarbów kultury i obszarów przyrodniczych na całym świecie.

Dokument ten został przyjęty przez UNESCO w 1972 roku i formalnie wszedł w życie w 1975 roku po ratyfikacji przez 20 krajów. Polska ratyfikowała Konwencję 6 maja 1976 roku. Pierwsza sesja Komitetu Światowego Dziedzictwa miała miejsce w Paryżu w 1977 r. Komitet rozpoczął wówczas tworzenie Listy Światowego Dziedzictwa.

Wpisu 12 pierwszych obiektów, w tym dwóch z Polski: zespołu staromiejskiego Krakowa i Kopalni Soli w Wieliczce, dokonano na II sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w Waszyngtonie w 1978 roku.

Konwencja jest umową międzynarodową określającą obowiązki Państw – Stron i instrumentem współpracy międzynarodowej. Nad realizacją jej postanowień czuwa Komitet Światowego Dziedzictwa. W jego skład wchodzą przedstawiciele 21 państw – Sygnatariuszy Konwencji, wybierani na Zgromadzeniu Ogólnym. Polska była dwukrotnie członkiem Komitetu, w latach 1976-1978 oraz 2023-2017.

Polska zgłosiła ponownie swoją Kandydaturę do Komitetu w wyborach w 2025 roku. Wybory odbędą się podczas 25. sesji Zgromadzenia Ogólnego w listopadzie 2025 r.

W związku ze zgłoszeniem polskiej kandydatury Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego zaplanowało szereg konferencji i wydarzeń międzynarodowych, podczas których możliwa będzie wymiana wiedzy i nawiązywanie współpracy z innymi państwami w dziedzinie wspólnej ochrony dziedzictwa kulturowego na świecie. Wśród zagadnień, którym Polska chciałaby poświęcić uwagę jako członek Komitetu znajdują się najbardziej aktualne kwestie związane z ochroną światowego dziedzictwa w dobie współczesnych wyzwań: zmian klimatycznych, konfliktów zbrojnych i urbanizacji. Ważnym tematem dla ochrony dziedzictwa pozostaje rozwój edukacji i świadomości społecznej zarówno na poziomie lokalnym, jak i międzynarodowym. Chcemy zwiększać świadomość społeczną na temat znaczenia dziedzictwa dla tożsamości kulturowej i zrównoważonego rozwoju poprzez włączenie społeczności w proces ochrony dziedzictwa i uwrażliwienie na potrzebę opieki nad różnorodnością kulturową. Atutem naszego kraju jest również umiejętność niesienia pomocy innym narodom w sytuacjach trudnych, dlatego będąc w Komitecie chcielibyśmy promować międzynarodową solidarność w ochronie dziedzictwa, dialog i wymianę doświadczeń, aby skuteczniej chronić nasze wspólne dziedzictwo. Zaangażowanie Polski w powyższe kwestie odzwierciedla motto naszej kandydatury: „Solidarni w ochronie dziedzictwa”.

Lista Światowego Dziedzictwa

Spośród miejsc wskazanych przez Państwa – Strony, Komitet tworzy Listę Światowego Dziedzictwa, której celem jest wyłonienie i ochrona reprezentatywnego dziedzictwa kultury i natury wszystkich regionów świata. Istotą Konwencji jest zgodne uznanie przez społeczność międzynarodową istnienia dziedzictwa wspólnego dla całej ludzkości, zarówno pozostawionego przez człowieka, jak i wytworzonego przez naturę. Tożsamość kulturowa narodów i społeczności kształtuje się w określonym środowisku naturalnym, a krajobraz często jest inspiracją do tworzenia sztuki i kultury. Stąd na Listę mogą zostać wpisane zarówno dobra kultury, jak i obiekty mieszane, łączące np. architekturę lub założenia urbanistyczne z otoczeniem naturalnym, a także zachowane w stanie pierwotnym zespoły przyrodnicze będące świadectwem powstania naszej cywilizacji.

Państwa – Strony Konwencji są zobowiązane do otoczenia swoich zabytków wpisanych na Listę szczególną opieką i ochroną przed zniszczeniem, a także zapewnić ich zachowanie w możliwie niezmienionej postaci dla przyszłych pokoleń.

Polskie obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO

Polska lista światowego dziedzictwa kształtuje się niemal od początku funkcjonowania Konwencji o ochronie światowego dziedzictwa. Pierwsze polskie wpisy znalazły się na niej już dwa lata po ratyfikacji dokumentu, w 1978 roku, a ostatnie w 2021.

Państwo polskie zgłasza kolejne obiekty na Listę UNESCO systematycznie, poprzez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Zanim jednak możliwe będzie wysłanie wniosku nominacyjnego, obiekty na Listę Światowego Dziedzictwa są wpisywane na krajową listę informacyjną UNESCO.

Ministerstwo wspiera kolejną kandydaturę na Listę, którą jest wpis Europejskich młynów papierniczych z ery przedindustrialnej. Polska jest liderem tego seryjnego wniosku, który opracowuje wspólnie z Czechami, Hiszpanią, Niemcami i Włochami. Przyszła nominacja obejmie najcenniejsze historyczne młyny papiernicze na terytoriach tych państw, które zachowały tradycje czerpania papieru sięgająca czasów nowożytnych.

Praca nad wspomnianym wpisem nie wyczerpuje wszystkich potrzeb w tej dziedzinie. W kolejce do zgłoszenia na krajową listę światowego dziedzictwa oczekują m.in. zespół zabytkowych kopalni węgla w Zabrzu, Łódź jako przykład miasta przemysłowego, zespół zabytkowej warzelni soli w Ciechocinku, twierdza w Srebrnej Górze, kopalnia ropy naftowej w Bóbrce i wiele innych zabytków. Przyszli zarządcy wskazanych wyżej obiektów rozpoczęli przygotowania do pracy na wnioskami i są na różnym etapie zaawansowania, dlatego nie jest możliwe określenie dat, w jakich te obiekty znajdą się na Liście. Ministerstwo nie wyklucza możliwości podjęcia starań o wpis na Listę Światowego Dziedzictwa w stosunku do wielu innych zabytków.