Inauguracji berlińskiego oddziału Instytutu Pileckiego towarzyszy wernisaż wystawy „Ochotnik do Auschwitz” przygotowanej na podstawie najnowszych badań międzynarodowych ekspertów oraz unikatowy spektakl oparty na zapisach snów więźniów obozu koncentracyjnego Auschwitz. W wydarzeniu wezmą udział również przedstawiciele rodziny Pileckich, środowisk więźniów Auschwitz i kombatanckich, a także wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Magdalena Gawin, dyrektor Instytutu Pileckiego Wojciech Kozłowski oraz przedstawiciele strony niemieckiej.

Otwarcie oddziału Instytutu Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego w Berlinie rozpoczyna kolejny etap działalności Instytutu w Niemczech, pogłębiając trwającą już współpracę w zakresie badań i refleksji nad doświadczeniem XX wieku. Od kilku miesięcy Instytut Pileckiego współpracuje z Bundesarchiv w zakresie cyfryzacji i udostępniania materiałów, co zaowocowało już m.in. 150 tysiącami zdigitalizowanych dokumentów obejmujących m.in. akta gestapo i niemieckiej policji działającej na terenie okupowanej Polski. Prowadzony jest także na terenie Polski, Niemiec i Izraela interdyscyplinarny projekt „Ćwiczenie nowoczesności” dla artystów i naukowców badających tematykę modernizmu i nowoczesności, ze szczególnym uwzględnieniem polskiego doświadczenia XX wieku.

Osoba Witolda Pileckiego została wybrana na patrona inauguracyjnego wydarzenia nie tylko jako osoba patrona Instytutu, ale także jako uniwersalny, zrozumiały na Zachodzie symbol walki przeciw obu totalitaryzmom, nazistowskiemu i komunistycznemu, którego niezwykła historia jest personifikacją losów Polski w XX wieku.

Pilecki udał się do Auschwitz jako ochotnik, by dokumentować zbrodnie III Rzeszy i informować świat o ich charakterze i skali. Przez ponad dwa i pół roku budował tam ruch oporu i przygotowywał zbrojne powstanie, wreszcie uciekł z obozu aby osobiście zabiegać u przywódców polskiego państwa podziemnego o zniszczenie tego miejsca. W 1944 roku walczył w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie został postawiony przed komunistycznym sądem i stracony. Historia jego zmagań z dwoma totalitaryzmami XX wieku stała się pretekstem do zadania uniwersalnych pytań — o istotę zła i zdolność do przeciwstawienia się mu, o pamięć i jej wymazywanie.

Wybór bohatera łączy się też z sukcesem, jaki odniosła niedawno wydana w USA i Wielkiej Brytanii książka o Pileckim zatytułowana The Volunteer, autorstwa Jacka Fairweathera, znanego brytyjsko-amerykańskiego korespondenta wojennego, który jest współkuratorem wystawy.

Berlińska wystawa, przygotowana z udziałem wybitnych ekspertów, prof. Jochena Böhlera z Uniwersytetu w Jenie i dr. Piotra Setkiewicza z Muzeum Auschwitz, opowiada historię Pileckiego z wykorzystaniem nie tylko jego raportów, ale także unikatowych obiektów, takich jak egzemplarz maszyny szyfrującej Enigma, fragmenty zniszczonego przez Niemców Teatru Wielkiego w Warszawie, nieznane szerzej dokumenty z procesów oświęcimskich we Frankfurcie czy szereg oryginalnych eksponatów z Muzeum Auschwitz. Ekspozycję „Ochotnik do Auschwitz” w Berlinie będzie można oglądać do marca 2020 roku.