W 2021 roku ważąca 280 kilogramów wapienna rzeźba ze względu na postępujący proces destrukcji po raz pierwszy w swojej historii została zdemontowana z kopuły kaplicy Boimów we Lwowie, a następnie przetransportowana do Polski, gdzie poddano ją wnikliwym badaniom oraz konserwacji. Na wystawie można nie tylko z bliska zobaczyć odrestaurowaną figurę Chrystusa Frasobliwego wraz z krzyżem, ale także szczegółowo prześledzić proces jej renowacji.

Ekspozycję można oglądać do 25 listopada w Galerii MKiDN „Okno na Kulturę” przy ul. Krakowskie Przedmieście 17. Wstęp bezpłatny, galeria jest czynna w godz. 11-19.

O wystawie

Wystawa „To, czego nie widać. Kulisy prac konserwatorskich nad rzeźbą Chrystusa Frasobliwego z kaplicy Boimów we Lwowie” jest swoistym zaproszeniem do świata konserwatorów zabytków. Ekspozycja opowiada o specyfice tej pracy widzianej przez pryzmat poszczególnych działań, dzięki czemu pozwala przez chwilę wejść w rolę konserwatora, który pracuje nad rzeźbą liczącą ponad 400 lat. Pomagają w tym archiwalne fotografie, dokumentacja konserwatorska i nowoczesne technologie, jak skaning 3D czy filmy pokazujące nie tylko czyszczenie laserem, lecz także podróż rzeźby z wysokości niemal 30 m do poziomu posadzki w pracowni konserwatorskiej.

Najważniejszym elementem wystawy jest oryginalna rzeźba Chrystusa Frasobliwego, którą po raz pierwszy w historii można oglądać z bliska, czyli z perspektywy na co dzień niemożliwej. Figura Chrystusa Frasobliwego powstała bowiem jako zwieńczenie kopuły kaplicy Boimów we Lwowie, jednego z najcenniejszych zabytków miasta, który ma wysokość ok. 30 m. Zazwyczaj więc rzeźbę widać tylko z oddali. W „oknie na kulturę” można ja zobaczyć z odległości zaledwie kilkudziesięciu centymetrów. Dzięki temu widać strukturę materiału oraz detale. Widoczne nieprawidłowe cechy anatomiczne są efektem tego, iż została zaprojektowana do oglądania z oddali, z dołu, wtedy patrzenie z dolnej perspektywy wyrównuje „błędy” zamierzone przez autora rzeźby.

Figura Chrystusa Frasobliwego jest w tej chwili najbardziej wnikliwie przebadanym zabytkiem na terenie Ukrainy. Prace, które rozpoczęły się w 2021 r., były prowadzone dzięki staraniom i partnerstwu miasta Lwowa, Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki i Instytutu Polonika.

Ratowanie rzeźby – badania i prace konserwatorskie

Pierwsze kwerendy archiwalne na temat kaplicy Boimów zostały przeprowadzone przez Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą POLONIKA w 2019 roku. Głównym celem prac było zabezpieczenie obiektu przed wpływem destrukcyjnych czynników atmosferycznych i przywrócenie pierwotnych walorów artystycznych przy zachowaniu cech świadczących o wielowiekowej historii obiektu. Kluczowym zadaniem było zachowanie integralności kompozycji rzeźbiarskiej jako całości przedstawienia.

Działanie to okazało się jednak niezwykle trudne i wymagające od konserwatorów wykorzystania niestandardowych rozwiązań. Na miejscu zostały wykonane pomiary skanerem naziemnym, a ręcznym skanerem laserowym przeprowadzono pomiary uzupełniające. Wykonano też zdjęcia cyfrowe aparatem o wysokiej rozdzielczości obrazu. Na podstawie zebranych materiałów, w pracowni komputerowej, powstały fotorealistyczne modele 3D. Ekspertyzy wykazały katastrofalny stan obiektu. Liczne spękania zagrażały jego stabilności, a powierzchnia rzeźby uległa silnej erozji.

Po opracowaniu wstępnego programu prac konserwatorskich zostały pobrane próbki do badań laboratoryjnych, które pozwoliły na ustalenie składu poszczególnych warstw malarskich: pigmentów i spoiw, a także liczby warstw malarskich oraz – w miarę możliwości – sprecyzowania, z jakich okresów pochodzą. Wyniki badań pozwoliły na sformułowanie ostatecznego programu prac konserwatorskich. Jego głównym założeniem była minimalna, wyłącznie niezbędna, ingerencja w rzeźbę. Ograniczyła się ona do oczyszczenia powierzchni przy użyciu lasera – najbardziej bezpiecznej metody dostępnej obecnie; konieczne było również zakotwienie rozspojonych elementów rzeźby, iniekcja rys, opracowanie i wykonanie wzmocnienia konstrukcyjnego kamiennej podstawy rzeźby oraz uzupełnienie drobnych ubytków formy.

Kaplica Boimów

Późnorenesansowa kaplica Boimów (zwana dawniej Ogrójcową) znajdująca się obok prezbiterium katedry łacińskiej to jeden z najcenniejszych zabytków Lwowa. Ma niezwykle bogatą kamienną dekorację architektoniczną fasady oraz sztukatorską we wnętrzu. Nigdy nie była przebudowywana ani przekształcana, dzięki czemu jest niemal autentycznym przykładem XVII-wiecznej architektury i rzeźby.

Kaplicę wzniesiono w latach 1609-1611 na polecenie pochodzącego z Węgier lwowskiego kupca sukiennego, rajcy miejskiego i sekretarza króla Stefana Batorego Jerzego Boima i jego żony Jadwigi z Niżniowskich jako mauzoleum rodowe, ulokowane na terenie cmentarza, który otaczał niegdyś katedrę. Dekorację wnętrz ukończono w 1615 r. i wówczas dokonano konsekracji kaplicy pod wezwaniem Świętej Trójcy i Męki Pańskiej.

Kaplica jest obecnie oddziałem Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki im. Borysa Woźnickiego.