Podczas uroczystości minister kultury i dziedzictwa narodowego uhonorował Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Romana Zaleskiego - kolekcjonera dzieł sztuki, założyciela Fundacji im. Kazimierza Zaleskiego, która sfinansowała remont siedziby i konserwację części zbiorów Biblioteki Polskiej oraz Brązowym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” Piotra Sadownika - mecenasa, który nieodpłatnie wspierał działania zmierzające do utworzenia Instytutu Biblioteki Polskiej w Paryżu.

Szef resortu kultury podkreślił, że zabezpieczenie przyszłości instytucji polonijnych zajmujących się polską kulturą i dziedzictwem narodowym umożliwiło kilkuletnie zaangażowanie wielu ludzi i instytucji.

Udało nam się połączyć dwa porządki merytoryczne i prawne: polski i francuski. Ten proces polegał na tym, że wszystkie strony, zarówno polskie państwo, jak i polscy działacze polonijni oraz funkcjonujące za granicą instytucje polskiej kultury dojrzewały do tego, aby zbudować system, który będzie odpowiadał współczesnym wyzwaniom. Te instytucje muszą uzyskać swoją stabilność, mieć zabezpieczoną przyszłość, ale także zapewnione możliwości rozwoju, a więc podejmowania nowych wyzwań i rozwijania dotychczasowej działalności – wskazał prof. Piotr Gliński.

Minister kultury i dziedzictwa narodowego przypomniał, że kilka lat wcześniej MKiDN powołało specjalny program, który wspiera polskie muzea, archiwa i biblioteki, zajmujące się polską kulturą poza granicami kraju. Zwrócił uwagę, że dwukrotne znowelizowanie polskiego prawa, jak również starania wielu prawników, doprowadziły do powołania instytucji, która zapewni systemowe wsparcie polskiego państwa dla ogromnego dorobku paryskiej Polonii w obszarze kultury.

O Bibliotekę Polską w Paryżu przez 200 lat dbali ludzie i środowiska, którym jestem niezwykle wdzięczny. W szczególności dziękuję prezesowi Towarzystwa Historyczno-Literackiego prof. Kazimierzowi Piotrowi Zaleskiemu oraz jego bratu Romanowi Zaleskiemu, jak również prezesowi Polskiej Akademii Umiejętności prof. Janowi Ostrowskiemu. Należy wspomnieć również wieloletniego dyrektora departamentu MKiDN, zajmującego się dziedzictwem kulturowym za granicą, Jacka Milera, który przed laty zainicjował prace zmierzające do objęcia opieką polskiego państwa zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu. Podziękowania należą się wszystkim pracownikom resortu kultury, którzy zajmowali się przygotowywaniem aktu założycielskiego nowej instytucji, jak również wiceministrowi Jarosławowi Sellinowi – przekazał szef resortu kultury.

Prof. Piotr Gliński podkreślił, że powołanie Instytutu Biblioteki Polskiej w Paryżu jest długo oczekiwaną decyzją, będącą kamieniem milowym w kwestii przyszłości instytucji zajmujących się polską kulturą i dziedzictwem narodowym za granicą.

Zawieramy na okres 50 lat umowę, w której polskie państwo za pośrednictwem MKiDN zobowiązuje się do pełnego finansowania działalności Instytutu i utrzymania jego siedziby, przyznając dotacje w wysokości nie mniejszej niż 10 mln zł rocznie. Biblioteka Polska w Paryżu to 200 lat polskiej historii, to całe dziedzictwo emigracji XIX-wiecznej, ale także wspaniała polska sztuka oraz unikalne pamiątki związane z Adamem Mickiewiczem czy Fryderykiem Chopinem. Jest to dziedzictwo wspaniałe, które będzie mogło rozwijać się tak, jak wiele nowoczesnych instytucji kulturalnych. Jest ono tak samo ważne jak dziedzictwo polskiej kultury i historii zgromadzone na terytorium kraju – podsumował minister kultury.

Instytut Biblioteki Polskiej w Paryżu

Negocjacje związane z powołaniem nowej instytucji kultury, która w imieniu polskiego państwa obejmie opiekę nad zbiorami polskiego dziedzictwa kulturowego zgromadzonymi w Bibliotece Polskiej w Paryżu, rozpoczęły się w 2014 r. Proces wypracowywania nowej formuły funkcjonowania Biblioteki ze względu na status prawny, uwzględniający zgodność zarówno z polskim, jak i francuskim porządkiem prawnym, był niezwykle skomplikowany. Dwukrotnie nowelizowano ustawę z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (w 2018 i 2023 r.).

Nowo powołana instytucja - Instytut Biblioteki Polskiej w Paryżu - będzie współprowadzona przez Towarzystwo Historyczno-Literackie i Polską Akademię Umiejętności. Jej główna siedziba będzie zlokalizowana w Krakowie, zaś obowiązki statutowe na terenie Francji będzie realizował podmiot zależny, finansowany ze środków państwa polskiego. Gwarancja stałego finansowania pozwoli nie tylko na zapewnienie należytej ochrony (zabezpieczanie i konserwacja) istotnych dla polskiego dziedzictwa kulturowego zbiorów, ale także na ich upowszechnianie w sposób nowoczesny i profesjonalny. Państwo polskie po raz pierwszy obejmuje stałą i systemową pomocą finansową jedną z najważniejszych placówek działalności kulturalnej, naukowej i społecznej za granicą.

Wsparcie MKiDN dla Biblioteki Polskiej w Paryżu

Od 2020 roku Biblioteka Polska w Paryżu otrzymała wsparcie finansowe w ramach programu „Wspieranie Archiwów Bibliotek i Muzeów poza Krajem” na łączną kwotę prawie 4 mln zł, zaś z programu „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego za Granicą” – ponad 1,3 mln zł.

Zbiory Biblioteki Polskiej w Paryżu

Biblioteka Polska w Paryżu od ponad 180 lat stanowi jedną z najważniejszych form organizacji życia kulturalnego polskiej emigracji we Francji. Przechowywane są w niej unikatowe skarby kultury od XV w. aż po współczesność, będące darami polskich emigrantów, Francuzów polonofilów czy polskich artystów przebywających we Francji, które miały szansę na przetrwanie jedynie dzięki istnieniu Biblioteki.

W Bibliotece Polskiej w Paryżu znajduje się jeden z najbogatszych zbiorów poloników, jakie można znaleźć w instytucjach emigracyjnych. Jednym z najstarszych i najcenniejszych jest wydana w 1521 roku Kronika Macieja z Miechowa. Do cennych skarbów należą również trzy najwcześniejsze wydania dzieła Mikołaja Kopernika „De Revolutionibus Orbium Coelestium”, fragmenty korespondencji królowej Bony czy pamiątki po Fryderyku Chopinie i Marii Skłodowskiej-Curie. Wśród ważnych dokumentów wymienić można m.in. akt sejmowy detronizacji cara Mikołaja I jako króla Polski, uchwalony na posiedzeniu połączonych Izb Sejmu z dnia 25 stycznia 1831 roku w Warszawie, pierwszy polski akt prawny regulujący kwestię barw narodowych z 7 lutego 1831 roku czy akt założycielski Towarzystwa Literackiego Polskiego, z którego wywodzi się Towarzystwo Historyczno-Literackie, z 29 kwietnia 1832 roku.

Obecnie księgozbiór Biblioteki obejmuje około 200 tys. woluminów, w tym 50 inkunabułów i kilka tysięcy druków. Są to zbiory rękopiśmienne, akta państwowe i przede wszystkim archiwa Wielkiej Emigracji (dokumentacje emigracyjnych towarzystw i instytucji, pamiętniki i listy). Poza nimi w Bibliotece przechowywane są zbiory artystyczne liczące 25 tys. rysunków i rycin, 15 tys. fotografii, prawie 1500 obrazów, 1000 plakatów, 600 medali i monet oraz 350 rzeźb.

W gmachu Biblioteki Polskiej w Paryżu funkcjonuje Muzeum Adama Mickiewicza, Muzeum Bolesława Biegasa oraz Salon Fryderyka Chopina. Muzeum Adama Mickiewicza było pierwszym muzeum poświęconym poecie, w skład którego wchodziła największa liczba rękopisów oraz pamiątek i dokumentów ofiarowanych przez syna poety. Do najcenniejszych pamiątek obecnie gromadzonych w Muzeum należy m.in. biurko, przy którym powstał „Pan Tadeusz”, a także sam rękopis czy ślubne obrączki z wygrawerowaną datą ślubu Adama i Celiny Mickiewiczów (22 lipca 1834 roku). Natomiast Muzeum Bolesława Biegasa prezentuje twórczość artysty na tle sztuki polskiej XIX i XX w. Zmieniane co roku wystawy pozwalają na zaprezentowanie szerokiego przekroju polskiego malarstwa i rzeźby, przechowywanych w zbiorach Biblioteki Polskiej. Są to dzieła m.in. Piotra Michałowskiego, Henryka Rodakowskiego, Jacka Malczewskiego, Leona Wyczółkowskiego, Tadeusza Makowskiego, Cypriana Godebskiego i Olgi Boznańskiej. Ekspozycja poświęcona Chopinowi obejmuje rękopisy kompozytora, a także pamiątki związane z jego śmiercią: maskę pośmiertną, odlew ręki oraz fotel z ostatniego mieszkania na placu Vendôme.

Zbiory Biblioteki Polskiej w Paryżu zostały wpisane na międzynarodową listę Pamięć Świata UNESCO jako świadectwo wyjątkowej instytucji emigracyjnej mającej wpływ na zachowanie tożsamości narodowej.