Komenda Wojewódzka
Państwowej Straży Pożarnej
w Warszawie

Ogień towarzyszy ludziom od dawna. Mógł on być pomocny, ale również stanowił dla nich zagrożenie. Powstawanie dużych skupisk ludzkich, zmiana charakteru zabudowy /szczególnie w miastach/ związana była nieodłącznie z możliwością zaistnienia pożaru.

Czynnikiem sprzyjającym jego rozwojowi był tu materiał używany do budowy domów, charakter zabudowy i w głównej mierze niski poziom świadomości i nieumiejętne obchodzenie się z ogniem. W miarę rozwoju skupisk ludzkich zakres spustoszeń poczynionych przez ogień wzrastał. Zaczęto organizować się i doskonalić metody i formy walki z pożarami. Na mocy zarządzeń władz miejskich do gaszenia pożarów wyznaczano poszczególne cechy rzemieślnicze. W dawnej Warszawie w 1614 roku obowiązywał szczegółowy podział zadań przy gaszeniu ognia a mianowicie:

• wożenie wody do pożaru - słodownicy i piekarze
• do lozaków i drabin - murarze, cieśle i kowale
• do siekier - stolarze, kołodzieje, stelmachy
• do kubłów albo sikawek - kramarze, krawcy, szewcy, rymarze.

Pod koniec XVII wieku zakup i utrzymanie sikawek i beczek konnych, jak też i wyznaczanie osób do kierowania działaniami gaśniczymi leżało w gestii miasta.

W 1778 roku uchwalono tzw. "porządki ogniowe". Wynikało z nich, że ówczesne miasto dysponowało sikawkami z wężami, drabinami różnej wysokości, lozakami ze "szprycami". Opiekę na sprzętem sprawował szprycmajster przemianowany później na intendenta ogniowego.

Wraz ze wzrostem uprzemysłowienia, rozwojem licznych manufaktur i fabryk rola cechów rzemieślniczych w gaszeniu pożarów zaczyna maleć.

Decyzję o utworzeniu Warszawskiej Straży Ogniowej podjęła Rada Administracyjna Królestwa Polskiego w grudniu 1834 r.

Warszawska Straż Ogniowa jako pierwsza w Polsce zawodowa organizacja ratownictwa ogniowego rozpoczęła swą działalność z dniem 1 stycznia 1836 roku.

Przejęła ona obowiązki Zgromadzenia Majstrów Kominowych i Magazynu Karowego. Oprócz "wycierania kominów po domach" miała za zadanie "utrzymać czystość w mieście". Później zakres obowiązków rozszerzono o oświetlanie miasta.

Szeregi straży mieli zasilać mieszkańcy miasta Warszawy, a ewentualne braki uzupełniać "spisowi Polscy do służby frontowej mniej zdatni". Powołano 4 jednostki zawodowe o łącznej obsadzie 250 osób, które to w 1851 rozszerzono do 5.

I Oddział - w dawnych koszarach Artylerii Konnej Gwardii na Nalewkach,

II Oddział - przy ulicy Senatorskiej w jednym z budynków Ratusza,

III Oddział - na rogu Aleii Jerozolimskich i Nowego Światu,

IV Oddział - na Pradze przy ulicy Petersburskiej /Jagielońskiej/

V Oddział - w Koszarach Mirowskich przy ulicy Chłodnej

 

Ustawa o Straży Ogniowej w Warszawie z 1867 r. wprowadziła zadania:

• gaszenia pożarów,
• wycierania kominów
• czyszczenia ulic, polewania dróg szosowych i placów miejskich oraz oświetlania ulic.

Z chwilą wejścia w życie w/w ustawy szeregi straży miały być kompletowane wyłącznie z "kontyngentu wojskowego".

Dopiero w 1873 r. Rozkazem Carskim wprowadzono wyłącznie służbę ochotniczą.

Jednostki Warszawskiej Straży można było odróżnić dzięki chorągiewce lub maści koni i tak:

I Oddział - chorągiewka - czerwona koń – kary

II Oddział - - biała - łaciaty, siwy

III Oddział - - niebieska – gniady

IV Oddział - - żółta - szaro gniade

V Oddział - - zielona - kasztanowate.

Komendant Straży posiadał chorągiewkę buraczkową.

Sygnalizowanie i alarmowanie do pożarów odbywało się w następujący sposób:

• przez obserwatora z wieży lub dostrzegalni
• za pomocą grzechotek przez dozorców nocnych
• powiadamianie bezpośrednie przez policję i dozorców
• z wykorzystaniem dzwonów kościelnych.

Wybuch I wojny światowej był ciosem dla uformowanej i sprawnie działającej straży ogniowej. Duże ilości sprzętu i dobrze wyszkolona kadra wcielona została w szeregi wojsk carskich lub zesłana w głąb Cesarstwa.

Po uzyskaniu niepodległości w 1918 r. braki sprzętowe i niski stan osobowy kompensowano dużym zaangażowaniem i entuzjazmem. A tego nie brakowało nigdy Warszawskiej Straży Ogniowej.

W 1928 r. ze służby w Warszawskiej Straży Ogniowej wycofano całkowicie konie.

Sukcesywnie unowocześniano łączność a tym samym poprawiano metody i formy alarmowania. Zaczęto stosować łączność telefoniczną.

W 1937 roku oddano do użytku Warszawskiej Straży Ogniowej nowy gmach przy ulicy Polnej 1. Mieścił on III Oddział straży przeniesiony z Nowego Światu oraz Komendę i Biura Sztabu Straży z Nalewek.

Do chwili obecnej budynek użytkuje straż. Obecnie mieści się w nim siedziba Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej województwa mazowieckiego, Komenda Powiatowa PSP w Warszawie i Jednostka Ratowniczo Gaśnicza PSP nr 3.

W przeddzień wybuchu II wojny światowej Warszawska Straż Ogniowa została przeorganizowana zgodnie z planem mobilizacyjnym na działania w warunkach wojennych.

Wybuch wojny ściągnął do Warszawy jednostki straży pożarnej z Łodzi i Poznania.

10 września strażaków zmilitaryzowano. Nie szczędzili oni zdrowia i sił broniąc Stolicy przed niemieckim agresorem. 30 strażaków straciło życie, 50 zostało rannych.

W okresie wojennym działał na terenie Warszawy Strażacki Ruch Oporu "Skała". Prowadziła ona liczne akcje sabotażowe. Okupant zdając sobie sprawę z siły jednostek straży w lipcu 1944 r. zaczął likwidować oddziały straży, a członków aresztować.

Nie zniechęciło to strażaków do uczestnictwa w Powstaniu Warszawskim.

W styczniu 1945 roku lewobrzeżna Warszawa zostaje oswobodzona. Ocalałe Koszary Mirowskie zaczynają odżywać. Znów gromadzą się w nich warszawscy strażacy. Jak zawsze nie brak im entuzjazmu i chęci do pracy. Pomagają oni w odgruzowywaniu i odbudowie stolicy.

Kalendarium

1829 - Minister Tadeusz Mostowski z Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego po zapoznaniu się z projektem organizacji zawodowej straży ogniowej w Warszawie, przygotowanym przez Jana Rudnickiego, postanawia wprowadzić go w życie. W związku z wybuchem Powstania Listopadowego projekt upada.

1834 - Rada Administracyjna Królestwa Polskiego podejmuje decyzję o utworzeniu Straży Ogniowej m. st. Warszawy. Car Mikołaj I decyzję zatwierdza. Jako wzór organizacyjny przyjęto Petersburską Straż Ogniową.

1836 - (1 stycznia) - uformowana i wyćwiczona Straż Ogniowa miasta Warszawy rozpoczyna służbę. Do jej obowiązków należy gaszenie pożarów, czyszczenie kominów oraz sprzątanie ulic w mieście. Po ukończeniu zaciągu dokonano podziału na cztery oddziały, z których każdy otrzymał swoją barwę i konie jednej maści:

• Sztab i I Oddział umieszczono w byłych koszarach Artylerii Konnej Gwardii przy ul. Nalewki 3 - barwa czerwona oraz konie maści karej.

• II Oddział umieszczono w tylnym gmachu Ratusza przy ul. Senatorskiej 16 – barwa biała oraz konie łaciate, siwe.

• III Oddział otrzymał siedzibę przy ul. Nowy Świat 14 - barwa niebieska oraz konie gniade.

• IV oddział ulokowano w drewnianych zabudowaniach przy ul. Petersburskiej - barwa pomarańczowa oraz konie skarogniade.

Straż Ogniowa w chwili powstania posiadała:

• 413 pracowników.
• 96 koni.
• 20 sikawek różnych mniejszych i większych, w tym 10 czterokołowych.
• 21 wojłoków do pokrywania dachów.
• 74 topory.
• 4 drabiny o dwóch i trzech kołach.
• 96 wiader blaszanych do nalewania wody w beczki.
• 33 beczki czterokołowe.
• 30 beczek dwukołowych.
• 4 omnibusy do przewożenia ludzi.
• 5 wozów rekwizytowych.

1841 - Rozszerzenie zakresu obowiązku o obsługę 800 latarń ulicznych. Zmiana nazwy na Warszawską Straż Ogniową (WSO).

1851 – Oddział praski oznaczono numerem V, natomiast numer IV nadano nowoutworzonemu oddziałowi przy ul. Chłodnej 3 i 4 w byłych budynkach koszar Mirowskich (lokalizacja zachowana do dziś). Oddział otrzymuje barwę zieloną, a konie kasztanowate.

1864 – Zakup pierwszej maszyny parowej (sikawki) londyńskiej firmy F. Shand, Mason and Co. Rok później zostają zakupione kolejne dwie maszyny.

1887 – Przy WSO powstaje pierwsza orkiestra strażacka. W jej skład wchodzi 1 kapelmistrz i 26 muzyków.

1878 - Oddział V na warszawskiej Pradze przeniesiony zostaje do specjalnie na ten cel wzniesionych budynków przy ul. Sprzecznej 2 (obecnie Marcinkowskiego 2).

1905 - Ustanowienie Matki Boskiej Częstochowskiej patronką WSO.

1907 – W Wielkiej Sali Oddziału I-ego powstaje Muzeum Pożarnictwa.

1909 - Obsługa fotograficzna większych pożarów, do celów szkoleniowych realizowana przez etatowego fotografa.

1914 - Pierwszy samochód w WSO, z braku funduszy wypożyczony na kilka miesięcy.

1915 – Ewakuujące się wojska rosyjskie dezorganizują warszawską straż wywożąc ponad trzystu strażaków i większość taboru. Pod koniec roku Komitet Obywatelski m. Warszawy organizuje od podstaw Warszawską Straż Ogniową.

1916 – Zakup samochodu pożarniczego z autopompą marki Hans Lloyd.

1928 - Zakończono motoryzację warszawskiej straży tym samym wycofując ostatnie konie ze służby.

1936 - Oddanie do użytku nowoczesnych koszar i siedziby komendy przy ul. Polnej 1.

1939 – Warszawska Straż Ogniowa wkracza w okres działań wojennych. Oddziały zostają przeorganizowane i jako niezbędne pozostawione do obrony stolicy. W oddziale II WSO podczas zebrania organizacyjnego zostaje powołany Strażacki Ruch Oporu „SKAŁA” obejmujący swoim działaniem teren Generalnego Gubernatorstwa. Pomimo ostrych restrykcji warszawscy strażacy podejmują konspiracyjną walkę z okupantem. Prowadzą szkolenia wojskowe, korzystając z pojazdów strażackich przerzucają broń i materiały wybuchowe, niosą systematyczną pomoc społeczności żydowskiej izolowanej za murami getta.

1944 – W przeddzień wybuchu Powstania Warszawskiego gestapowcy podstępem ściągają na Al. Szucha wozy pożarnicze. Strażacy zostają aresztowani i wraz ze sprzętem wywiezieni do Niemiec.

1944 – 13 września na wieży praskiego V Oddziału zawisła biało-czerwona flaga, zwiastując podjęcie przez warszawskich strażaków służby dla wolnej Polski.

1945 – Do wyzwolonej lewobrzeżnej Warszawy powracają pierwsi strażacy, gdzie w ruinach IV oddziału podejmują służbę. Do pierwszych pożarów udają się pieszo, w cywilnych ubraniach ciągnąc za sobą dwukołowy wózek z bardzo skromnym wyposażeniem.

1950 - Uchwalona przez Sejm ustawa o ochronie przeciwpożarowej zmienia strukturę organizacyjną WSO. Komenda Warszawskiej Straży Pożarnej zostaje podporządkowana prezydium Stołecznej Rady Narodowej, a pod względem fachowym Komendzie Głównej Straży Pożarnych. Od tego roku używana jest już oficjalna nazwa: Warszawska Straż Pożarna (WSP).

1952 - Oddział VI na Bielanach rozpoczyna służbę.

1957 - WSP otrzymuje sztandar. Oddział VII rozpoczyna służbę na Woli.

1958 - Oddział VIII rozpoczyna służbę na Grochowie.

1961 - Warszawski Komendant Straży Pożarnych rozkazem potwierdza obowiązujące od 124 lat barwy poszczególnych oddziałów. Nowo utworzonym oddziałom przydziela następujące barwy: VI Oddział – różowy, VII Oddział – fioletowy, VIII Oddział – brązowy.

1969 - Oddział IX na Służewcu rozpoczyna służbę.

1977 – Powołanie zarządzeniem Stołecznego Komendanta Straży Pożarnych oddziałów ratownictwa wodnego (oddz. I) oraz ratownictwa technicznego i chemicznego (oddz. VI).

1983 – Utworzenie pododdziału ratownictwa wysokościowego na oddziale VII.

1992 - Po utworzeniu Państwowej Straży Pożarnej zmiana nazewnictwa na: Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej oraz Jednostki Ratowniczo-Gaśnicze.

2000 – W strukturach Komendy Powiatowej PSP powołane zostają kolejne dwie specjalizacje: Grupa Ratownictwa Medycznego oraz Specjalistyczna Grupa Poszukiwawczo-Ratownicza.

2002- W związku ze zmianą ustroju Warszawy w stolicy utworzono Komendę Miejską Państwowej Straży Pożarnej m. st. Warszawy.

2004 – Jednostka Ratowniczo-Gaśnicza nr 2 przenosi się do nowo wybudowanych koszar przy ul. Chrościckiego 76.

2005 – Na Ursynowie rozpoczyna służbę kolejna jednostka Komendy Miejskiej PSP, otrzymuje nr 17.

2009 – Strażacy z Białołęki przenoszą się do nowych koszar JRG nr 10.

2010 – Zostaje zmodernizowana kolejna jednostka warszawskiej straży, od tej pory JRG nr 15 stacjonuje w nowoczesnych koszarach na Targówku.

2012 – W wyniku stale narastających obowiązków warszawskiej Straży Pożarnej koniecznym staje się rozdzielenie specjalizacji ratownictwa techniczno-chemicznego na dwie niezależnie stacjonujące grupy specjalistyczne ratownictwa chemiczno-ekologicznego (JRG nr 6) i technicznego (JRG nr 10).

2018 - Otwarcie Centrum Edukacji i Historii Warszawskiej Straży Pożarnej w zrewitalizowanym Praskim Oddziale Warszawskiej Straży Ogniowej.

Obecnie Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej m. st. Warszawy składa się z 17 Jednostek Ratowniczo-Gaśniczych oraz 7 wydziałów, zatrudniającłącznie 1080 pracowników dbających o bezpieczeństwo mieszkańców stolicy.