Polska w Macedonii Północnej

Położenie geograficzne, ludność, obszar, stolica, język urzędowy

Republika Macedonii Północnej (RMP) jest krajem leżącym w południowo-wschodniej Europie (Bałkany), a dokładniej w środkowej części Półwyspu Bałkańskiego. Państwo to nie ma dostępu do morza. Kraj cechuje się wyżynno-górzystym krajobrazem. Macedonia Północna graniczy z Albanią, Bułgarią, Grecją, Kosowem i Serbią. 

Powierzchnia RMP wynosi 25 713 km2. Wg ostatniego spisu powszechnego z 2002 r. kraj ten zamieszkiwało 2,022,547 osób. Największe grupy etniczne: Macedończycy (64,17%), Albańczycy (25,17%), Turcy (3,85%), Romowie (2,66%) i Serbowie (1,78%).

Stolicą RMP jest Skopje, językiem oficjalnym macedoński. Zgodnie z nowymi regulacjami przyjętymi w 2019 r. coraz szerzej wprowadzany jest do użytku w urzędach język albański. 

Warunki klimatyczne

Macedonia Północna znajduje się w strefie klimatu podzwrotnikowego. Pogoda cechuje się długimi i stosunkowo suchymi latami, oraz chłodnymi i mroźnymi na terenach górskich zimami.

Roczna średnia temperatura to 24 °C. Temperatury latem na terenach nisko położonych są wysokie, maksymalne wartości dochodzą latem do 40 °C, zimą natomiast wynoszą -1 °C . W górach zimy są chłodne, temperatura spada tam nawet do poniżej -20 °C. 

Pomimo pewnych cech kontynentalnych opady w kraju są stosunkowo wysokie, co wiąże się z obecnością gór. Na terenach górskich średnia roczna opadowa przekracza 1 200 mm. W zachodniej części Macedonii Północnej opady wynoszą 700-800 mm rocznie. Z kolei w dolinach na południu i na wschodzie wartości te wynoszą średnio 500-600 mm rocznie. Minimum opadowe to 400 mm. Zimą opady występują głównie pod postacią śniegu, zwłaszcza na terenach górskich.

Główne bogactwa naturalne

Ruda żelaza, miedź, ołów, cynk, chromit, mangan, nikiel, wolfram, złoto, srebro, azbest, gips, drewno, grunty orne.

System walutowy, kurs i wymiana

Waluta – macedoński denar (MKD), kurs w marcu 2020 r. 1€ = 61,69 MKD, wymiana bezproblemowa.

Religia

Kościół prawosławny – 65%, islam – 33%, inne – 2%.

Wykaz dni świątecznych i wolnych od pracy

W 2022 r. dla wszystkich obywateli RMP:
•    1 stycznia (Nowy Rok)
•    7 stycznia (prawosławne Boże Narodzenie)
•    25 kwietnia (Wielkanoc prawosławna)
•    1 maja (Święto Pracy, przypada w niedzielę, więc dniem wolnym będzie 2 maja)
•    2 maja (Ramadan)  
•    24 maja (św. Cyryla i św. Metodego)
•    2 sierpnia – (Dzień Republiki) 
•    8 września (Dzień Niepodległości)
•    11 października (Dzień Powstania Narodowego) 
•    23 października (Dzień Macedońskiej Walki Rewolucyjnej) przypada w niedzielę, więc dniem wolnym będzie 2 maja
•    8 grudnia (św. Klementa Ochrydzkiego)

Dni wolne dla wyznawców prawosławia:
•    6 stycznia (prawosławna Wigilia) 
•    19 stycznia (Święto Chrztu Pańskiego)
•    22 kwietnia (Wielki Piątek)
•    10 czerwca (Pięćdziesiątnica)
•    28 sierpnia (Zaśnięcie Przenajświętszej Bogurodzicy)

Dni wolne dla katolików:
•    18 kwietnia (Wielkanoc)
•    1 listopada (Wszystkich Świętych)
•    25 grudnia (Boże Narodzenia)

Dni wolne dla muzułmanów:
•    9 lipca (Kurban Bajram)

Ponadto, obywatelom RMP różnej narodowości i pochodzenia przysługują co roku dni wolne od pracy: Albańczykom (22 listopada), Serbom (27 stycznia), Romom (8 kwietnia), Vlachom (23 maja), Żydom (28 września), Bośniakom (28 września), Turkom (21 grudnia).

Obowiązek wizowy

Obywatele RP nie potrzebują wiz przy pobytach nie przekraczających 90 dni (w okresie 180 dni) oraz na przejazd tranzytem. Od 2008 r. granicę Macedonii Północnej można przekraczać na podstawie ważnego paszportu lub dowodu osobistego (brak paszportu może jednak utrudnić załatwienie na miejscu niektórych spraw, takich jak m.in. korzystanie z hoteli, wypożyczanie samochodu, korzystanie z usług bankowych). Dokument podróży musi być ważny co najmniej 90 dni od daty wjazdu do Macedonii Północnej.

Wszyscy cudzoziemcy po przyjeździe do Macedonii Północnej muszą, w czasie nie dłuższym niż 24 godziny, zarejestrować się na posterunku policji. Jeśli ktoś przebywa w hotelu, rejestracji dokonuje hotel. Jeśli jednak mieszka się u krewnych lub w prywatnym mieszkaniu, właściciel nieruchomości lub krewni powinni skontaktować gościa/turystę z policją. Cudzoziemiec ma obowiązek przechowywania dokumentu wydanego przez policję przez cały czas pobytu w RMP. W przypadku niezarejestrowania się na posterunku policji, przy wyjeździe z kraju wymierzana jest grzywna 600-1000 euro, policja graniczna może także ograniczyć prawo cudzoziemca do ponownego wjazdu do Macedonii Północnej.

Ustrój polityczny

Macedonia Północna jest demokratyczną republiką, w której władza wykonawcza pozostaje zasadniczo w gestii rządu, a w mniejszym stopniu należy do prezydenta. Prezydent jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych i przewodzi obradom Rady Bezpieczeństwa. Wybierany jest na kadencję 5-letnią. Jedna osoba może sprawować ten urząd dwukrotnie. Obecnym prezydentem Macedonii Północnej jest Stevo Pendarowski wybrany na to stanowisko w maju 2019 r.

Prezydent jest zobligowany do powierzania misji tworzenia rządu osobie, która została wybrana na stanowisko premiera przez partie mające większość w parlamencie. Kandydat na szefa gabinetu musi uzyskać w drodze głosowania wotum zaufania od izby.

Władza ustawodawcza jest domeną parlamentu. Macedoński parlament – Zgromadzenie (mac. Sobranie) składa się ze 120-123 deputowanych wybieranych na czteroletnią kadencję - w zależności od tego, ilu deputowanych wybierze macedońska diaspora (od 0 do 3). Obecne Zgromadzenie wybrane w grudniu 2016 roku składa się ze 120 deputowanych.

Władza sądownicza jest sprawowana przez sądy. Na szczycie całego systemu sądowniczego znajdują się Sąd Najwyższy, Sąd Konstytucyjny i Republikańska Rada Sądownicza. Ta ostatnia zajmuje się powoływaniem sędziów na ich stanowiska.

RMP podzielona jest na 78 jednostek administracyjnych zwanych opštinami. Stolica państwa, Skopje, obejmuje dziesięć takich jednostek tworząc miasto Skopje. Opštiny pełnią również rolę lokalnych samorządów, ich kompetencje pozostają jednak ograniczone.

Struktura administracji gospodarczej

Na poziomie rządowym działa szereg ministerstw zajmujących się problematyką gospodarczą. Są to: Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Rolnictwa, Leśnictwa i  Gospodarki Wodnej, Ministerstwo Transportu i Komunikacji, Ministerstwo Środowiska i Planowania Przestrzennego, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.

Instytucjami odgrywającymi istotną rolę w kształtowaniu i realizacji polityki ekonomicznej państwa są też inne podmioty, takie jak: Narodowy Bank Republiki Macedonii Północnej, Agencja Inwestycji Zagranicznych i Promocji Eksportu, Agencja Promocji i Wspierania Turystyki, Technologiczno-Przemysłowe Strefy Rozwoju (jest ich 15). Istotne znaczenie w rozwijaniu współpracy z partnerami zagranicznymi mają również izby ekonomiczne, spośród których najważniejsze są Economic Chamber of North Macedonia, Macedonian Chambers of Commerce, Macedonian ICT Chamber of Commerce oraz Economic Chamber of North-West Macedonia.

Sądownictwo gospodarcze

W Macedonii Północnej sądownictwo gospodarcze nie jest wydzielone. Wszystkie sprawy dot. kwestii ekonomicznych rozpatrywane są przez zwykłe sądy.

Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczej

Republika Macedonii Północnej (nazwa obowiązuje od stycznia 2019 r.) jest najbiedniejszą z byłych republik jugosłowiańskich, w ostatnim dziesięcioleciu poczyniła jednak znaczne postępy w rozwoju gospodarki. Wzrost gospodarczy wyniósł średnio 5% rocznie w latach 2004–2008, napędzany głównie konsumpcją krajową i eksportem (w szczególności metali i wyrobów tekstylnych). Po wzroście o 2,7% w 2018 r. gospodarka przyspieszyła do 3,9% w 2019 r., do czego przyczynił się popyt wewnętrzny, wzmocniony wzrostem płacy minimalnej, który objął prawie jedną trzecią siły roboczej.

Liczne obostrzenia i załamanie na rynkach światowych negatywnie odbiły się na gospodarce, która w latach przed pandemią odnotowywała stały wzrost i spadek bezrobocia.

W 2020 r. odnotowany został spadek PKB o 5,3%, w 2021 r. odnotowywany jest wzrost o około 3% (do końca 3 kwartału). W ostatniej prognozie Bank Światowy przewiduje wzrost PKB o 4,1% w 2022 r. i o 3,8% w 2023 r.

Do niedawna przewidywany był wzrost inwestycji publicznych (infrastruktura z wykorzystaniem środków EBOR), jak i prywatnych (głównie w sektorze energetycznym, po liberalizacji sektora energii elektrycznej w 2019 r.). MFW przewidywał wzrost inwestycji o 3,4% w 2020 r. i 3,2% w 2021 r.

W sferze finansów publicznych w 2019 r. deficyt finansów publicznych wyniósł 2% PKB. W 2020 r. odnotowany został wzrost deficytu do 8,1% w związku z sytuacją epidemiczną, wyborami parlamentarnymi w 2020 r. i trwającymi inwestycjami w infrastrukturę drogową. Wskaźnik zadłużenia w relacji do PKB wyniósł w 2019 r. 40,7%, z czego ponad dwie trzecie są to długi wobec wierzycieli zagranicznych. W 2020 r. dług wzrósł do 51,25% PKB (MFW przewidywał przed kryzysem wywołanym koronawirusem, że dług publiczny wzrośnie w kolejnych latach do 40,9% w 2020 r. oraz 41,1% w 2021 r.).

Unikanie podatków pozostaje jednym z głównych problemów kraju, a nieformalna gospodarka stwarza nieuczciwą konkurencję ze strony niezarejestrowanych firm (szacuje się, że sektor nieformalny zatrudnia 18% siły roboczej i wytwarza od 30% do 40% dochodu narodowego). Inflacja wyniosła 0,8% w 2019 r., a w 2020 r. wzrosła do 1,2%, w 2021 r. wyniosła szacunkowo 4,8%, ze względu na wzrost cen energii, wzrost płac i wyższy poziom zatrudnienia.

Bezrobocie w trzecim kwartale 2021 r. wyniosło 15,7%, a stopa zatrudnienia 47,4%. Stopa bezrobocia wśród ludzi młodych utrzymuje się na b. wysokim poziomie ok. 25%. Ze względu na zatrudnienie znacznej części siły roboczej w gospodarce nieformalnej, trudno jest jednak oszacować dokładny poziom bezrobocia. Zgodnie z danymi Banku Światowego 5,2% ludności RMP żyje poniżej granicy ubóstwa.

Główne sektory gospodarki

Przetwórstwo żywności, części samochodowe, napoje (w tym wino), przemysł tekstylny, chemiczny, stalowy, farmaceutyczny, materiałów budowlanych (cement).

Tabela najważniejszych wskaźników makroekonomicznych

Handel zagraniczny

W okresie od stycznia do listopada 2019 r. najważniejszymi partnerami handlowymi Republiki Macedonii Północnej były Niemcy, Wielka Brytania, Grecja, Serbia i Bułgaria.

Wyrażona w Euro łączna wartość wywożonych z RMP towarów w okresie styczeń – listopad 2019 r. wyniosła 5,919 mld €, co stanowi wzrost o 10,0% w porównaniu z analogicznym okresem 2018 r., natomiast wartość towarów importowanych w tym samym okresie wyniosła 7,67 mld € (wzrost o 9,4%). Deficyt handlowy w okresie styczeń-listopad 2019 r. wyniósł więc 1,751 mld €.

Inwestycje zagraniczne

Wobec braku odpowiednich oszczędności krajowych inwestycje zagraniczne stanowią ważną ścieżkę rozwoju gospodarki Macedonii Północnej. W 2018 r. przepływy FDI netto do RMP znacznie wzrosły i osiągnęły 737 mln USD, w porównaniu do 205 mln USD rok wcześniej (i dwukrotnie więcej niż średnia stopa z poprzednich pięciu lat). Całkowite zasoby FDI stanowiły około 47,1% PKB (5,9 mld USD w 2018 r.). Produkcja to sektor, który przyciąga najwięcej bezpośrednich inwestycji zagranicznych (39%), wyprzedzając działalność finansową i ubezpieczeniową (19%).

Regulacje prawne Macedonii Północnej są ogólnie korzystne dla inwestorów zagranicznych zapewniając liczne zachęty do ich przyciągnięcia. Inwestorzy korzystają z dziesięcioletniego zwolnienia podatkowego od dochodów osobistych i korporacyjnych oraz bezpłatnego dostępu do usług publicznych. Koszty pracy są niskie, ale z drugiej strony często brakuje wykwalifikowanej siły roboczej. Kraj poczynił znaczne wysiłki w celu zharmonizowania swoich ram prawnych z kryteriami, standardami i praktykami Unii Europejskiej. Pozostaje jednak wiele wyzwań, liczne raporty eksperckie i instytucji międzynarodowych zwracają wciąż uwagę na korupcję, brak przejrzystości, słabą obsługę klienta, nadmierną biurokrację, ingerencję polityczną w sądownictwo (tu widoczne są zmiany na lepsze), słabość administracji rządowej i trudności w zakresie egzekwowania umów.                    

Uczestnictwo w wielostronnych organizacjach i porozumieniach o charakterze gospodarczym

WTO (2003 r.)

CEFTA (2006 r.)

Stosunki gospodarcze z Unią Europejską

UE jest głównym partnerem handlowym Macedonii Północnej, odpowiadającym za 60% eksportu tego kraju i 48% jego importu. Eksport z RMP obejmuje szereg produktów, z których najważniejsze to: stopy żelazo-niklowe, żelazo i stal oraz tekstylia. Główne produkty importowane z kolei to ropa naftowa, energia elektryczna, wyroby walcowane płaskie i stalowe oraz pojazdy.

Współpraca gospodarcza z UE jest bardzo istotna dla firm macedońskich. Niektóre kluczowe programy i inicjatywy UE wspierające rozwój przedsiębiorstw i całej gospodarki są otwarte dla firm z siedzibą w Republice Macedonii Północnej, są to m.in.: Program ramowy w zakresie badań (7PR), Program zarządzania zmianami (TAB), Helpdesk eksportowy dla krajów europejskich, Enterprise Europe Network.

Gospodarcze umowy dwustronne

• Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Macedońskim w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i majątku z dnia 28 listopada 1996 r.,
• Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Macedońskim w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji z dnia 28 listopada 1996 r.,
• Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Macedońskim o międzynarodowych przewozach drogowych z dnia 5 lutego 1998 r.,
• Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Macedonii o zabezpieczeniu społecznym z dnia 6 kwietnia 2006 r.,
• Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Macedońskim o zmianie Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Macedońskim o międzynarodowych przewozach drogowych z dnia 5 lutego 1998 r. z dnia 5 lutego 1998 r. z dnia 19 listopada 2014 r.

Dwustronna wymiana handlowa

Wg danych macedońskich wartość wymiany handlowej z Polską wyniosła w 2019 r. 293,62 mln €. Eksport MK do Polski wyniósł 56,446 mln €, natomiast wartość importu z PL wynosiła 237,174 mln €.

W 2018 r. – wg statystyk macedońskich – wartości te wynosiły odpowiednio: 258,222 mln € (suma obrotów), 56,25 mln € (eksport MK do RP) oraz 201,972 mln € (import z Polski). Wartość obrotów wzrosła więc w latach 2018/2019 o 13,7%, przy czym wartość importu z RP wzrosła o 17,4%, natomiast eksportu MK jedynie o 0,35%.

Z kolei wg statystyk polskich w 2018 r. wartość wzajemnych obrotów handlowych wyniosła 298,932 mln €, przy czym polski eksport do MK miał wartość 110,418 mln €, natomiast import z MK – 188,514 mln €. Szczegółowe statystyki polskie dotyczące 2019 r. nie są jeszcze dostępne.

Jak widać, dane polskie i macedońskie dotyczące wymiany handlowej obu państw są bardzo rozbieżne i nie pozwalają na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków odnośnie do struktury i wielkości tej wymiany.

Wzajemne inwestycje

Inwestycje polskie w RMK mają symboliczny charakter. Ich wielkość w latach 2003-2019 obrazuje poniższa tabela. Największym przedsięwzięciem zrealizowanym w tym czasie (2019 r.) jest inwestycja firmy Pharmacann w sektorze produkcji konopi dla celów leczniczych.

Poniżej przedstawione są w tabelach następujące dane:

1. Inwestycje polskie w Republice Macedonii Północnej w latach 2003 - 2019 (mln EUR)
2. Wartość inwestycji macedońskich w Polsce (mln EUR)

Generalnie Macedonia Północna cieszy się opinią kraju otwartego na współpracę z zagranicznymi partnerami. Wg publikowanego regularnie przez Bank Światowy rankingu RMP zajęła w 2019 r. 17. miejsce w świecie w kategorii ease of doing business (chodzi o stopień przychylności środowiska prawno-instytucjonalnego wobec partnerów zagranicznych). W porównaniu do 2018 r. oznaczało to spadek o 7 miejsc.

Szczegółowe dane można znaleźć pod adresem: https://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/country/m/macedonia-fyr/MKD.pdf.

Dostęp do rynku pracy

Szczegółowe informacje (także w jęz. angielskim) są dostępne na stronie Agencji ds. Zatrudnienia RMP pod adresem: https://av.gov.mk/employment-of-foreign-citizens.nspx .

Nabywanie i wynajem nieruchomości

Zagraniczne osoby fizyczne i prawne - rezydenci państw członkowskich UE i OECD - mogą nabyć prawo własności budynków i lokali w budynku, a także prawo własności i prawo do długoterminowego dzierżawy gruntu budowlanego (na okres od 10 do 99 lat) na terytorium Republiki Macedonii Północnej, na takich samych warunkach jak obywatele tego kraju.

Zagraniczne osoby fizyczne i prawne - nierezydenci państw członkowskich UE i OECD - mogą nabyć prawa własności budynków i lokali w budynku oraz prawa własności i długoterminową dzierżawę gruntów budowlanych (na czas od 10 do 99 lat) na terytorium Republiki Macedonii Północnej, na zasadzie wzajemności.

W Republice Macedonii Północnej zagraniczne osoby fizyczne lub prawne nie mogą bezpośrednio nabywać prawa własności gruntów rolnych. Możliwa jest jedynie wieloletnia dzierżawa takich gruntów po uzyskaniu zgody szeregu instytucji rządowych.

Poniżej wymienione są adresy stron internetowych, na których można znaleźć szereg praktycznych informacji opisujących kulturową specyfikę współpracy z partnerami macedońskimi (uwaga: opinie na nich przedstawione nie prezentują ocen i informacji Ambasady RP w Skopje):

• https://businessculture.org/southern-europe/former-yugoslav-republic-of-macedonia-fyrom/
• https://www.international.gc.ca/cil-cai/country_insights-apercus_pays/ci-ic_mk.aspx?lang=eng
• http://guide.culturecrossing.net/basics_business_student.php?id=122

Poza przedstawionymi wyżej linkami, istotne są również informacje zawarte pod następującymi adresami:

https://vlada.mk/?ln=en-gb – rząd RMP

https://www.mfa.gov.mk/ - Ministerstwo Spraw Zagranicznych

https://finance.gov.mk/ - Ministerstwo Finansów

http://www.economy.gov.mk/ - Ministerstwo Gospodarki

http://www.mzsv.gov.mk/ - Mininsterstwo Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Wodnej

http://www.fic.mk/Default.aspx?mId=1 – Foreign Investors Council

http://nbstat.nbrm.mk/pxweb/en/ - Narodowy Bank RMP

http://investnorthmacedonia.gov.mk/ - Invest North Macedonia

http://tourismmacedonia.gov.mk/za-nas/ - Agency for Promotion and Support of Tourism in the Republic of North Macedonia