Polska w Macedonii Północnej

Rys historyczny

W dniu 8 września 1991 roku Macedonia - po przeprowadzonym referendum - stała się niepodległym państwem, a w dniu 17 listopada 1991 roku została uchwalona Konstytucja Republiki Macedonii. W momencie ogłoszenia niepodległości, macedońska gospodarka była częścią systemu gospodarczego byłej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii. 
Republika Macedonii jako pierwsze z państw Bałkanów Zachodnich podpisało z UE Umowę o Stabilizacji i Stowarzyszeniu (w 2001 r.). RM złożyła formalny wniosek o członkostwo w UE w 2004 r., natomiast uzyskała status kandydata do członkostwa w UE w grudniu 2005 r. Na drodze Macedonii do integracji euroatlantyckiej przez wiele lat stał spór z Grecją o nazwę państwa. 
W dn. 30 września 2018 r. odbyło się ogólnokrajowe referendum nt. zmiany nazwy kraju z Republiki Macedonii na Republikę Macedonii Północnej, które miało dać legitymizację dla ratyfikacji, osiągniętego w czerwcu 2018 r., historycznego porozumienia z Grecją w sprawie nazwy kraju i otworzyć drogę do akcesji do UE i NATO. Mimo zdecydowanego poparcia opcji na „tak” przez głosujących – 91,5%, frekwencja wyniosła zaledwie 36,8%, nie osiągając tym samym - przewidzianego przepisami prawa - 50% progu wymaganego dla uznania go za wiążące. 19 października 2018 r. odbyło się w parlamencie głosowanie ws. otwarcia debaty nad zmianą konstytucji. Wniosek w tej sprawie poparło 80 deputowanych (czyli wymagane 2/3 składu parlamentu). 11 stycznia 2019 r. parlament Republiki Macedonii przyjął poprawki do konstytucji zgodnie z porozumieniem z Prespy (zmiana nazwy państwa na: „Republika Macedonii Północnej”). Zmiana nazwy kraju była warunkowa i miała wejść w życie dopiero po ratyfikacji porozumienia przez parlament Grecji i akceptację przez niego protokołu akcesyjnego Macedonii Północnej do NATO. Pierwszy z tych warunków został spełniony 25 stycznia 2019 r., natomiast podpisanie protokołu akcesyjnego przez wszystkie państwa członkowskie NATO nastąpiło w siedzibie Sojuszu w Brukseli 6 lutego 2019 r. Ratyfikacja protokołu akcesyjnego przez grecki parlament nastąpiła 8 lutego 2019 r. Od 12 lutego 2019 r. przez władze w Skopje jest stosowana nazwa „Republika Macedonii Północnej”, a 14 lutego br. Stałe Przedstawicielstwo Republiki Macedonii przy ONZ w Nowym Jorku notyfikowało nową nazwę wszystkim państwom członkowskim ONZ, jak również państwom-obserwatorom.

Współpraca polityczna w okresie III RP

Polska uznała Republikę Macedonii w dniu 28.12.1993 r. Stan politycznych stosunków jest bardzo dobry, bez otwartych kwestii. Polska cieszy się w Macedonii Północnej dużą sympatią, co wynika m.in. z uwarunkowań historycznych (m.in. pomocy dla Macedończyków podczas wojny domowej w Grecji, udziału Polaków w odbudowie Skopje po trzęsieniu ziemi w 1963 r., zasług polskich naukowców i lingwistów dla języka macedońskiego). Strona macedońska postrzega Polskę jako partnera popierającego macedońskie dążenia do integracji z UE i NATO.

Dane dot. struktury obrotów handlowych w relacjach polsko-macedońskich wyglądają następująco: za 2018 r. 326,1 mln € (w tym eksport z Polski 118,3 mln). Podkreślić należy bardzo znaczący wzrost w wymianie bilateralnej w latach 2016/2017 oraz utrzymanie jej poziomu w 2018 r. W zależności od przyjętej metodologii badań Polska jest 11, 15 lub 16 partnerem handlowym Macedonii Północnej. Polska eksportuje przede wszystkim: wyroby z żeliwa i stali, mięso wołowe i drobiowe, kotły, artykuły ze skóry, maszyny i urządzenia elektryczne i meble.  Do dominujących towarów w imporcie z Macedonii Północnej należą: katalizatory, tytoń, rudy i koncentraty cynku, warzywa (kapusta biała i czerwona, papryka, cebula), akumulatory i odzież. Innym korzystnym zjawiskiem, szczególnie z punktu widzenia kształtowania pozycji Polski w RMP oraz jej wizerunku w tut. społeczeństwie, jest wysunięcie się Polaków na pierwszą pozycję w rankingu turystów odwiedzających Macedonię Północną. W 2018 r. wyprzedzili oni tradycyjnie dominujących Holendrów.

Współpraca kulturalna pomiędzy oboma krajami odbywa się na podstawie podpisanego w 2015 r., w Skopje, Programu współpracy między Ministerstwem Kultury Republiki Macedonii a Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej na lata 2015-2018. 

Współpraca instytucjonalna
- Instytut Adama Mickiewicza - w 2016 wsparcie finansowe występ zespołu Marcin Wasilewski Trio na Skopje Jazz Festival 2016; promocja muzyki aktualnej (Don't Panic We're from Poland); plany na rok 2020 w ramach projektu „Terytoria choreografii - nowe szlaki awangardy" odbędą się pokazy polskich spektakli tańca, warsztaty oraz zajęcia teoretyczne prowadzone przez polskich tancerzy i choreografów. 
- Biblioteka Narodowa - współpraca z Biblioteką Narodową i Uniwersytecką im. Św. Klemensa z Ochrydy w Skopje; wymiana materiałów bibliotecznych głównie z dziedzin humanistycznych: czasopisma, wydawnictwa encyklopedyczne, bibliograficzne, bibliologiczne i informacyjne. 
- Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych - współpracę reguluje Umowa o współpracy między Naczelnym Dyrektorem Archiwów Państwowych Rzeczypospolitej Polskiej a Państwowym Archiwum Republiki Macedonii podpisana 8 marca 2006 r. i nadal obowiązująca; publikacja źródłowa pt. Macedońscy uchodźcy w Polsce.
- Międzynarodowe Centrum Kultury - nawiązana została współpraca z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Skopje. Wynikiem współpracy z Muzeum była wystawa Skopje – miasto solidarności, która została zaprezentowana w Galerii MCK w 2019 roku (lipiec– październik). Pokazane zostały nieznane w kraju dzieła polskich artystów w szerokim kontekście polskiego wkładu w odbudowę Skopje; szkolenia dla pracowników sektora ochrony dziedzictwa na temat nowoczesnych metod ochrony i zarządzania dziedzictwem (w listopadzie 2018), MCK przygotowuje na prośbę Macedońskiego Urzędu do spraw Ochrony Dziedzictwa Kulturowego program szkoleń, w którym, obok teorii, uczestnicy zapoznają się z polskimi doświadczeniami ostatnich lat w zakresie ochrony i zarządzania dziedzictwem.

Współpraca z Macedonią Północną w zakresie szkolnictwa wyższego jest realizowana przez MNiSW w oparciu o:

• Umowę między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Macedońskim w dziedzinie kultury i edukacji, podpisaną w Warszawie, 29 stycznia 1998 r.

• Porozumienie  między Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego Rzeczypospolitej Polskiej a Ministerstwem Edukacji i Nauki Republiki Macedonii w dziedzinie nauki i szkolnictwa wyższego, podpisane w dniu 10 września 2013 r., które stanowi odrębną umowę międzyresortową.  Ww.  porozumienie określa limity wymiany akademickiej:  - 4 studentów na studia semestralne lub staże naukowe w łącznym limicie rocznym do 20 miesięcy (długość stażu może wynosić od 1 do 12 miesięcy)  - 4 studentów filologii macedońskiej na letnie kursy językowe. Według danych Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej- NAWA, koordynującej wymianę w oparciu o umowy dwustronne, wymiana z Macedonią Północną w 2017 r. dotyczyła wyłącznie letnich kursów języka i kultury; po stronie polskiej zgłoszono 2 osoby na kursy letnie, po stronie macedońskiej- 4 osoby. W oparciu o Porozumienie odbywa się także wymiana lektorów. MNiSW wspiera obecnie jedną lektorkę języka polskiego na Uniwersytecie Św. Cyryla i Metodego w Skopje. Ponadto wymiana akademicka z Macedonią Północną odbywa się w ramach programu Central European Exchange Programme for University Studies – CEEPUS III, ustanowionego na mocy wielostronnego Porozumienia podpisanego 25 marca 2005 r. w Budvie, programu ERASMUS, czy programu stypendialnego Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego - IVF.  W programie CEEPUS uczestniczą: Austria, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Polska Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry, Albania, Bośnia i Hercegowina, Kosowo, Macedonia Północna, Mołdowa, Czarnogóra i Serbia. Program jest drugim co do ważności wielostronnym programem w obszarze szkolnictwa wyższego po Programie Erasmus. Według danych NAWA w ramach Programu CEEPUS w 2017 r. po stronie polskiej zgłoszono na staże 8 osób, a po stronie macedońskiej – 3 osoby na staże.

Więcej informacji o:

• ERASMUS
• Programie stypendialnym IVF.

Polonistyka w Macedonii Północnej
Polonistyka macedońska na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Św. Cyryla i  Metodego w Skopje może poszczycić się blisko 60-letnią tradycją. Obecność studiów polonistycznych w Macedonii Północnej jest szczególnie ważna ze względu na utrzymywanie i pogłębianie szeroko pojętej współpracy polsko-macedońskiej. Jest to jedyne (prócz sobotniej szkółki polonijnej, także w Skopje) miejsce nauczania języka polskiego jako obcego. Szczególnie należy podkreślić rolę polonistyki jako kuźni nagradzanych tłumaczy literatury polskiej, których bogaty dorobek służy promocji kultury polskiej w Macedonii Północnej. To dzięki polonistom macedoński czytelnik może zapoznać się zarówno z klasykami literatury polskiej (nakładem różnych wydawnictw wydane zostały dzieła m.in. H. Sienkiewicza, B. Prusa, W. Gombrowicza, S.I. Witkiewicza, G. Herlinga-Grudzińskiego, R. Kapuścińskiego, S. Mrożka, S. Lema, Cz. Miłosza czy poezja Herberta i Szymborskiej), jak i z literaturą najnowszą (m.in. książki autorstwa J. Bator, W. Kuczoka, S. Twardocha, I. Karpowicza, D. Masłowskiej, M. Szczygła, O. Tokarczuk, Z. Miłoszewskiego, M. Krajewskiego, A. Stasiuka, J. Pilcha). W dobie rosnącego zainteresowania Macedonią Północną wśród polskich turystów polonistyka staje się także jednostką kształcącą tłumaczy-przewodników, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom rynku.