Narodowe Centrum Badań
i Rozwoju

A prowadzenie firmy nierzadko przypomina prowadzenie kampanii wojskowych. Tak czy inaczej, albo jesteś jako firma w czołówce postępu, albo pożera cię ktoś większy i silniejszy. To prawo dżungli i nigdy wcześniej nie było to tak wyraźne, jak w ostatnich dekadach, kiedy na świadomość i otoczenie biznesowe wpływają silnie procesy globalizacji. Jest to złożony i wielowymiarowy proces, czy wręcz szereg procesów, które prowadzą do powstania jednolitego i „ściśniętego” w przestrzeni i czasie globalnego, światowego rynku, pochłaniającego właściwie wszystkie kraje i regiony. I nie łudźsię, że pandemia czy globalne kryzysy te zasady zmieniły. Wręcz przeciwnie - kłopoty z tzw. łańcuchami dostaw czy dramatyczne zmiany geopolityczne powodujące przesunięcia gospodarek w kierunku zbrojeń tym bardziej wzmocniły nieubłagane zasady rynków. Idź do przodu, rozwijaj się, zdobywaj nowe rynki albo zamykaj biznes.

Wszystkie dobre kapitalistyczne przedsiębiorstwa zaczynają swój dzień od myśli: >>Jak możemy stworzyć lepszy produkt? Co dobrego robi konkurencja? My zrobimy to lepiej, taniej, prościej, szybciej<<.

Bill Gates

Z punktu widzenia naszego przedsiębiorstwa kluczowa jest odpowiedź na jedno pytanie: Kto na współczesnym rynku ma szansę wygrać? Kto jest „wygranym”, a kto jest „przegranym” w zglobalizowanej ekonomii? W uproszczeniu do wygranych w wyścigu gospodarczo-globalizacyjnym należą ci, którzy dysponują czymś unikalnym, czymś, co nie daje się skopiować, czymś, co jest opatentowane, dobrze zabezpieczonym standardem, marką, gwiazdorskim walorem, najwyższą jakością (wyimaginowaną bądź prawdziwą). Zwycięzcami są zatem ci, którzy oferują coś – produkty, usługi, procesy, zasoby – co nie ma substytutów albo substytuty są kiepskiej jakości lub w wyższej cenie. Zgodnie z „efektem św. Mateusza” - to ogólna zasada, że bogaci stają się coraz bogatsi, a biedni coraz biedniejsi - są to zazwyczaj największe przedsiębiorstwa i koncerny korzystające z efektu skali.

Kto jest przegranym? Cała reszta. Każdy, kto nie oferuje niższej ceny, wyższej jakości, zabezpieczonej prawnie unikalności i technologicznej doskonałości, a przynajmniej walorów marketingowych.

Aby obniżyć cenę, zwiększyć jakość, zapewnić wyjątkowość, potrzebne są nowe technologie wytwarzania i nowe produkty. Niezbędna jest innowacyjność. Potocznie jest ona rozumiana jako odnajdywanie i wdrażanie czegoś nowego. Tak definiuje to pojęcie słownik języka polskiego: „wprowadzenie czegoś nowego lub też rzecz nowo wprowadzona”. W klasycznym podejściu, wychodzącym od jego twórcy, J.A. Schumpetera, innowacje są rozumiane szeroko jako tworzenie zmian fundamentalnych lub radykalnych, obejmujących transformację nowej idei lub technologicznego wynalazku (produkt lub proces o charakterze rynkowym). „Biblia innowacji”, czyli tzw. Podręcznik Oslo (Oslo Manual)[1], mówi, że innowacja to „wdrożenie nowego lub znacząco udoskonalonego produktu (wyrobu lub usługi) lub procesu, nowej metody marketingowej lub nowej metody organizacyjnej w praktyce gospodarczej, organizacji miejsca pracy lub stosunkach z otoczeniem”.

Firmy, które rosną dzięki rozwojowi i ulepszeniom, nie zginą. Ale kiedy firma przestaje być twórcza, kiedy uważa, że osiągnęła doskonałość i teraz musi tylko produkować – już po niej.

Henry Ford

Wspólne dla tych oraz innych definicji innowacyjności jest po pierwsze to, że innowacją jest coś, co zostało wdrożone – wprowadzone na rynek. A po drugie to, że innowacja jest w zakresie produktów, procesów, organizacji lub marketingu zmianą jednorazową i niepowtarzalną – jej wdrożenie w innych miejscach jest już tylko naśladownictwem. Imitatorzy z definicji są przegranymi, bo w wyścigu konkurencyjnym dobiegają do mety na drugim, trzecim, n-tym miejscu. Innowatorzy są zwycięzcami, bo pierwsi wchodzą na rynek ze swoim produktem. O to toczą ze sobą wojny giganci, na tym polegają „wojny patentowe” – kto pierwszy będzie mógł wprowadzić na rynek swoje rozwiązanie, jak uniemożliwić, a przynajmniej utrudnić konkurencji wystartowanie z tożsamym produktem. Skąd czerpać nowe pomysły na innowacyjne produkty? Choćby i z garażu, w którym powstawał Microsoft i pierwsze okienkowe przymiarki do zbudowania „menedżera interfejsu” dla cyfrowych maszyn. I dalej, naprzód, do kolejnej wersji, następnego udoskonalenia, kolejnego produktu. A wyścig nigdy się nie kończy.

Co sprzyja zwycięzcom? Oczywiście pomysł, o którym już wspominaliśmy w przedmowie, a poza pomysłem – zasoby, w tym pieniądze, a przede wszystkim ludzie, którzy potrafią wcielić w życie tę ideę. I wiele jeszcze innych rzeczy, o których przeczytać można w kolejnych rozdziałach.

Innowacyjności sprzyja też polityka – i chociaż współcześnie nie jest to słowo modne, to jeżeli uznamy politykę za świadome, celowe, rozważne i oparte na wiedzy zarządzanie fragmentem rzeczywistości dotyczącej ogółu ludzi, to można się zgodzić, że polityka publiczna nastawiona na innowacyjność, która służy rozwojowi gospodarczemu, może stać się istotnym bodźcem rozwoju. Stąd biorą się mechanizmy i narzędzia, zwłaszcza instrumenty finansowe wspierające rozwój innowacyjności. Takie jest źródło unijnej polityki strukturalnej, jak również podstawy krajowych strategii rozwoju. Można takie myślenie ująć w ten sposób: rozwój poprzez innowacyjność, wzrost gospodarczy i dobrobyt społeczny dzięki innowacjom. Innowacja jako suma nowych rozwiązań wdrożonych do gospodarki.

Mam pomysł, czyli co?

Co może być źródłem innowacji, czyli jak generować innowacyjne pomysły

Proces tworzenia innowacji często stanowi odpowiedź na wyzwania, jakie przed biznesem stawia jego otoczenie. Jest też ściśle związany ze zmianami zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz organizacji. Jednak nie zawsze innowacje są wymuszane czynnikami zewnętrznymi. Mogą pojawić się jako wewnętrzne inicjatywy, gdy dostrzeżemy szansę w jakichś obszarach biznesowych, które właśnie odkryjemy lub dogłębnie przenalizujemy. Jeśli firma ma być konkurencyjna, dochodowa i wysoko wyceniana na rynku, prowadzenie działalności innowacyjnej jest właściwie obowiązkowe. Polityka innowacyjna przedsiębiorstwa może dotyczyć zarówno nowych produktów, technologii, procesów, jak i zarządzania zasobami firmy, usprawniania procesów biznesowych, wzmacniania lub uelastyczniania struktury organizacyjnej. Krótko mówiąc, prowadzenie innowacyjnej polityki polega na usprawnianiu, ulepszaniu, ciągłym doskonaleniu technik, technologii czy metod w prowadzonej działalności gospodarczej, a także na stałej weryfikacji wdrażanych zmian i ich efektów. W konsekwencji czego powstają nowe lub znacząco ulepszone koncepcje technologiczne, procesy biznesowe i rozwiązania produktowe, które w założeniu pozytywnie wpływają na konkurencyjność i dochodowość przedsiębiorstwa.

Definicji innowacji, jak i dróg dojścia do innowacyjnych rozwiązań jest całe mnóstwo. Ale gdy jako przedsiębiorca stawiasz pierwsze kroki w świecie innowacyjności, najprostszym rozwiązaniem jest zadać sobie szereg pytań, które pomogą w zidentyfikowaniu problemów lub potrzeb. Poniżej kilka przykładowych pytań: 

• Czy w mojej firmie / w mojej branży istnieją problemy, których rozwiązanie znacznie ulepszyłoby jej funkcjonowanie, poprawiłoby dochodowość? 
• Czy widzę potencjał w rozwoju nowych lub udoskonalaniu dotychczasowych produktów? Jakich nowych produktów lub jakich ulepszeń dotychczasowych produktów oczekują moi odbiorcy?
• Jakie są możliwości rozwoju mojego przedsiębiorstwa, jeśli weźmie się pod uwagę kierunki rozwoju rynku i przeszkody/problemy, które ten rozwój hamują?
• W czym widzę główny potencjał swojego przedsiębiorstwa: czy chcę wytwarzać nowe produkty/usługi/technologie, dotychczas niedostępne na rynku, czy wolę pozostać przy swojej ofercie, ale np. tak zmodyfikować procesy wytwórcze, żeby zwiększyć dochodowość produkcji?
• Czy widzę potencjał dla zastosowania w mojej działalności biznesowej nowych technologii?
• Czy procesy biznesowe w moim przedsiębiorstwie wymagają usprawnień lub zmian?
• Jak widzę swoją działalność za kilka lat?
• Jaki przekaz chciałbym skierować do swoich klientów i/lub pracowników?

Planując innowacyjne rozwiązania pod kątem nowych produktów, uwzględnij w swoich rozważaniach zapotrzebowanie odbiorców na przyszły produkt czy usługę. Niezwykle ważne jest przecież określenie, czy zamierzamy zaoferować swoim klientom całkowicie nowy produkt, niedostępny dotychczas na rynku, czy też dopiero chcemy kreować potrzeby odbiorców, przekonać ich, że to, co im oferujemy, odpowiada na potrzeby, których do tej pory nie odczuwali albo nie dostrzegali. A może chcemy zaoferować produkt lepszy niż konkurencja i zająć część rynku już wykreowanego przez wcześniej dostępne produkty?

Spójrzmy na przykłady przedsiębiorstw, które zajmują się działalnością produkcyjną. W ich przypadku warto przeanalizować każdy element procesu produkcji, zidentyfikować możliwe do wprowadzenia usprawnienia, używane przez siebie metody i środki produkcji. Należy także zastanowić się, zwłaszcza w obecnej sytuacji gospodarczej i geopolitycznej, czy możliwe jest np. skrócenie łańcucha dostaw, uniezależnienie się od dostawców zewnętrznych, nawiązanie bliższego kontaktu z docelowymi klientami. Warto zastanowić się również, czy korzystne dla przedsiębiorstwa nie byłoby np. zlecić zewnętrznym firmom części procesu produkcji i skupić się na innych, kluczowych dla dochodowości przedsiębiorstwa elementach procesu? Czy konieczne są inwestycje w nową infrastrukturę, produkcyjną lub dystrybucyjną?

Czy mój pomysł jest innowacyjny? Dlaczego inwestycja nie jest innowacją

Jeśli chcemy stwierdzić, czy nasz pomysł ma innowacyjny potencjał, musimy najpierw odpowiedzieć na pytanie, czy koncepcja ta wymaga przeprowadzenia prac badawczo-rozwojowych. Gdy do realizacji pomysłu konieczne będą jedynie drobne usprawnienia w zarządzaniu przedsiębiorstwem lub inwestycje (np. zakup dostępnych już na rynku technologii czy maszyn), wówczas prawdopodobnie mamy do czynienia z nowością na poziomie firmy, ale nie z innowacją. Jeśli odpowiedzią na zidentyfikowany problem lub potrzebę przedsiębiorcy jest unowocześnienie zasobów technicznych firmy, np. zakup nowej linii technologicznej, która zwiększy możliwości produkcyjne lub ograniczy pracochłonność produkcji, będzie to niewątpliwie korzystna dla przedsiębiorcy inwestycja. Ale w tym przypadku nie możemy mówić o innowacji.

Innymi przykładami działań, których nie możemy nazwać innowacjami są rutynowe zmiany i aktualizacje oprogramowania, usuwanie błędów z oprogramowania (debugging), niewielkie zmiany używanego w firmie sprzętu albo drobne zmiany w designie produktu. Innowacjami nie są również produkty zwykłej działalności przemysłu kreatywnego: książki, filmy, raporty.

Jeśli zastanawiamy się, czy zakwalifikować nasz pomysł jako innowacyjny, musimy przeanalizować co najmniej trzy czynniki. Pierwszy z nich to nowość samego rozwiązania. Powinniśmy mieć pewność, że rozwiązanie, o którym myślimy, będzie nowe na rynku, to znaczy, że albo nie znajdziemy podobnych produktów czy usług, albo docelowo będzie ono znacząco lepsze od tych, które na rynku są dostępne.

Drugim warunkiem uznania naszego pomysłu za innowacyjny jest konieczność pozyskania nowej wiedzy, najczęściej dzięki przeprowadzeniu prac badawczo-rozwojowych (prac B+R). A czym są wspomniane prace? Stanowią one istotną część działalności innowacyjnej firm i obejmują pracę twórczą, podejmowaną w sposób systematyczny po to, żeby zdobyć wiedzę na dany temat. Prace badawczo-rozwojowe to także wykorzystanie zasobów wiedzy do tworzenia nowych zastosowań. Mówiąc o pracach badawczo-rozwojowych mamy na myśli praktyczne wykorzystanie zdobywanej wiedzy, a nie czysto teoretyczne rozważania dotyczące zjawisk przyrody, co charakteryzuje badania podstawowe. Działalność badawczo-rozwojowa cechuje się również niepewnością rezultatów prac i związanym z tym ryzykiem. Jeśli za pomocą znanych i sprawdzonych metod dążymy do pewnego rezultatu, to wtedy nasze działania nie mają charakteru badawczo-rozwojowego. Gdy podejmujemy prace nad innowacyjnym rozwiązaniem, naturalną konsekwencją nowości i badawczego charakteru jest niepewność co do ich efektu końcowego.

Jeśli nasze pomysły nie wymagają przeprowadzania prac B+R, które pociągają za sobą ryzyko badawcze, to istnieje spore prawdopodobieństwo, że ich innowacyjność będzie wątpliwa lub bardzo ograniczona.

Trzecią kwestią do przeanalizowania jest użyteczność. Już na samym początku trzeba się zastanowić, czy realizacja tego pomysłu zaowocuje rozwiązaniem możliwym do użycia przez odbiorcę końcowego. Mówiąc wprost - czy pomysł jest „wdrażalny”. Ukierunkowanie na praktyczne zastosowanie pomysłów odróżnia proces tworzenia innowacji od procesu wynalazczego. Wynalazek musi spełnić kryterium nowości, nieoczywistości (rozwiązanie nie może być zbyt trywialne) oraz musi istnieć możliwość jego zastosowania, przynajmniej teoretycznie.