Narodowe Centrum Badań
i Rozwoju

Jak zrobić to szybko i skutecznie? Jednym z wzorców są przedsięwzięcia badawcze finansowane z Funduszy Europejskich w ramach Programu Inteligentny Rozwój, w których NCBR rzuca rynkowi konkretne wyzwania. Ich pierwsze efekty – w postaci demonstratorów technologii wspierających realizację strategii Europejskiego Zielonego Ładu – zaczynają już być widoczne.

Dwudniowa konferencja PRECOP 28 w Katowicach była elementem przygotowań do Szczytu Klimatycznego w Zjednoczonych Emiratach Arabskich (UN Climate Change Conference 2023 – COP 28), czyli Sesji Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu. To największe światowe forum, którego celem jest wypracowanie wspólnej polityki na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu.

W debatach poprzedzających COP 28 w Dubaju wzięli udział przedstawiciele ONZ, polscy i unijni politycy, przedsiębiorcy, przedstawiciele licznych instytucji i organizacji. W tym gronie nie mogło zabraknąć ekspertów Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, które realizuje swoją misję, wspomagając i kreując rozwój innowacji w Polsce  – w tym innowacji wspierających zieloną zmianę.

Innowacje dla zrównoważonej gospodarki

Wachlarz działań NCBR sprzyjających zarówno transformacji energetyczno-klimatycznej, jak i wzmocnieniu rodzimej gospodarki przedstawił Wojciech Racięcki, dyrektor Działu Rozwoju Innowacyjnych Metod Zarządzania Programami. Został zaproszony do podzielenia się swoją wiedzą i doświadczeniami przy realizacji serii przedsięwzięć badawczych NCBR wspierających realizację strategii Europejskiego Zielonego Ładu, finansowanych ze środków Funduszy Europejskich w ramach Programu Inteligentny Rozwój, w trzech debatach:

• „Nowa zrównoważona gospodarka”
• „Zrównoważony rozwój miast”
• „IV Kongres GOZpodarka. Co dalej z termicznym przekształcaniem odpadów?”

Dbając o rozwój polskiego przemysłu, nie musimy jednocześnie oddychać zanieczyszczonym powietrzem ani zatruwać środowiska naturalnego. Wykonawcy projektów prowadzonych pod skrzydłami NCBR udowadniają, że gospodarka zrównoważona, czyli taka, której bliska jest troska o zdrowie nasze i naszej planety, znajduje się jak najbardziej w zasięgu naszego kraju.

Kto jeśli nie innowatorzy potrafi dostrzec nowe możliwości rozwojowe dla gospodarki związane z zieloną transformacją? Kto jeśli nie oni przygotuje nowe technologie, istotne z punktu widzenia rozwoju nowych branż i dziedzin działalności, a także modernizacji tego wszystkiego, co wymaga radykalnej zmiany podejścia?

– Zielony Ład Unii Europejskiej polega na tym, żeby te same potrzeby ludzi zaspokoić w nowy, przyjazny dla środowiska sposób. Trzeba sobie przy tym uświadomić, że mamy do czynienia z transformacją, która dotyczy wszystkiego i głęboko resetuje gospodarkę, wszystkie jej sektory: energetykę, budownictwo, rolnictwo, transport, itd. Jest to zarazem gigantyczna szansa i gigantyczne zagrożenie. Wiele sektorów, regionów, krajów na tym wygra – podobnie jak wiele sektorów, regionów, krajów na tym straci. A kluczem w tym procesie zmiany jest innowacja – nie ma wątpliwości Wojciech Racięcki.

Dążenie do zrównoważonej produkcji jest coraz częściej ważnym impulsem zmian także w strategiach polskich firm. Konieczne jest jednak przyspieszenie.

– Trwa wyścig. Nie ma już dyskusji w biznesie, czy to robimy, czy nie, tylko kto pierwszy to zrobi, ten wygrywa. Z tego powodu transformacja w Polsce musi być skokowa i tu widzimy szczególną rolę dla organizacji takich jak Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Instytucje publiczne powinny pomagać w tej zmianie, wspierać ją, wręcz animować – zauważył ekspert.

Śledząc megatrendy, NCBR rozpoczęło od przeanalizowania, które sektory w Polsce i w jakich proporcjach potrzebują innowacji w dążeniu do „zrównoważenia”, typując m.in. budownictwo, ciepłownictwo, biogazownictwo czy oczyszczalnie ścieków. Następnie Centrum weszło w rolę zamawiającego, który definiuje wyzwanie, a tym samym kreuje rynek dla nowatorskich produktów.

– Staramy się zajmować tym, co jest najważniejsze i najpilniejsze. Korzystając z Funduszy Europejskich w ramach Programu Inteligentny Rozwój, kilka lat temu opracowaliśmy serię przedsięwzięć badawczych w oparciu o zamówienia przedkomerycyjne. NCBR w dialogu z rynkiem określiło konkretne wyzwania, które wpisują się w transformację energetyczno-klimatyczną, w obszarach, które są szansą dla rodzimych przedsiębiorstw. Dziś, kiedy patrzę, jak ten program kończymy budową 23 demonstratorów – pełnoskalowych systemów, zawierających nowe technologie – jestem pod wielkim wrażeniem polskich firm – powiedział Wojciech Racięcki.

W toku prac badawczo-rozwojowych prowadzonych przez wykonawców powstają m.in.:

• ciepłownia i elektrociepłownia, zasilane w ponad 92 i 95 proc. paliwami odnawialnymi;
• modułowe, prefabrykowane budynki w standardzie plusenergetycznym i z zamkniętym obiegiem wody;
• zaawansowane systemy wentylacji rozproszonej z odzyskiem ciepła dla już istniejących szkół i domów;
• systemy do magazynowania energii elektrycznej – na bazie surowców dostępnych w Polsce;
• rozwiązania instalacyjne z wykorzystaniem magazynów ciepła i chłodu;
• technologie domowej retencji – 100 proc. wody w deszczu w cyklu rocznym będzie wykorzystywane przez mieszkańców do wszystkich potrzeb, włącznie z piciem, myciem, sprzątaniem i rozsączeniem w ogrodzie;
• przyszłościowa oczyszczalnia ścieków, która zamyka obieg wody i biogenów;
• pierwsza w Polsce biometanownia, która oprócz biometanu produkuje też nawozy naturalne oraz CO2, jest uniwersalna substratowo i nie emituje odorów do otoczenia.

Zapytany, w jakich sektorach NCBR dostrzega potencjał i planuje interwencję w najbliższej przyszłości, ekspert wymienił m.in. rolnictwo, leśnictwo, biogazownictwo i ciepłownictwo.

Spacer po mieście przyszłości

W debacie o zrównoważonym rozwoju miast dużo uwagi poświęcono szansom i barierom w dostosowaniu infrastruktury, modeli funkcjonowania miast i metropolii do nowych uwarunkowań.

Z perspektywy NCBR technologie istotne dla zrównoważonej transformacji miast w kierunku zeroemisyjności obejmują: zamknięcie obiegu biogenów pomiędzy miastem a wsią, głęboką modernizację budynków oraz zielony transport. W tych trzech obszarach konieczne jest wypracowanie innowacji.

–  Aby transformacja energetyczna była w Polsce możliwa, ilość energii konsumowanej w budynkach trzeba zmniejszyć do 25 proc. energii obecnie używanej w tkance miejskiej – podał przykład Wojciech Racięcki, pokazując skalę wyzwań.

Duże zainteresowanie uczestników wzbudził projekt NEEST (NetZero Emission and Environmentally Sustainable Territories), realizowany w ramach Climate Neutral and Smart Cities Mission przez NCBR wraz z 5 miastami: Krakowem, Łodzią, Rzeszowem, Warszawą oraz Wrocławiem.

W ramach pilotażu zostaną wypracowane konieczne i uniwersalne modele działania. Pokażą one, jak przeprowadzić kompleksową i akceptowalną lokalnie modernizację budynków i dzielnic.

–  Realizujemy projekt planowania miasta przyszłości, czyli miasta zeroemisyjnego w docelowej formule. Trzeba sobie zdawać sprawę z tego, jak bardzo skomplikowany jest to proces, m.in. z uwagi na konieczność integracji różnych sektorów. Przede wszystkim chcemy skupić się na analityce i przygotować narzędzie, które wszystkim miastom w Polsce pozwoli zaplanować, zasymulować finansowo różne technologiczne scenariusze transformacji w duchu Europejskiego Zielonego Ładu. Z kolei miasta uczestniczące w projekcie zastanowią się, jak cały proces wykonać w praktyce m.in. od strony prawnej, organizacyjnej, środowiskowej. Myślę, że projekt NEEST, który właśnie rusza, będzie miał duży wpływ na to, co się będzie działo – powiedział przedstawiciel Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.

Odpady: problem czy wartościowy zasób?

Ekspert NCBR zabrał także głos w dyskusji dotyczącej przyszłości termicznego przekształcania odpadów i ich zagospodarowania w świetle założeń gospodarki cyrkularnej (GOZ), czyli systemu niewytwarzającego odpadów i racjonalnie korzystającego z zasobów.

– Termiczne przekształcanie odpadów nie jest rozwiązaniem w dłuższej perspektywie, bo emisja gazów cieplarnianych jest wtedy taka sama jak ze spalania węgla. Rozwiązaniem są nowe technologie, które NCBR chce rozwijać w ramach ogłaszanych konkursów – powiedział Wojciech Racięcki, dyrektor Działu Innowacyjnych Metod Zarządzania Programami NCBR podczas wydarzenia towarzyszącego PRECOP28 – IV Kongresu GOZpodarka.

Wydarzenie PRECOP 28 zostało zorganizowane przez United Nations Global Compact Network Poland – polskie biuro największej na świecie inicjatywy ONZ ds. współpracy z biznesem wspierającym zrównoważony rozwój oraz Grupę PTWP, organizatora konferencji i wydarzeń specjalnych.