Narodowe Centrum Badań
i Rozwoju

Badanie ewaluacyjne ex-post programu „Badania stosowane” w ramach w ramach Funduszy norweskich i EOG 2014-2021 prowadzone było w celu oceny przebiegu realizacji Programu i wpływu wybranych czynników zewnętrznych i wewnętrznych na stopień osiągnięcia zakładanych efektów Programu. Ewaluacja miała za zadanie dostarczyć informacje także o samym systemie i mechanizmie wdrażania i zarządzania Programem i możliwościach lub obszarach potencjalnych usprawnień.

W rezultacie przeprowadzonego badania wskazano na wysoką skuteczność Programu w zakresie:

• rozwoju współpracy międzynarodowej,
• podnoszenia jakości badań i widoczności międzynarodowej,
• wsparcia kariery naukowej, w tym szczególnie młodych naukowców i kobiet,
• rozwoju innowacji i transferu wiedzy.

Określono również czynniki niekorzystnie wpływające na stopień osiągniecia rezultatów programu m.in.:

• niewystarczające wsparcie administracyjne instytucji badawczych (beneficjentów), co przeciążało kierowników projektów,
• problemy komunikacyjne i organizacyjne w zespołach projektowych,
• pandemię COVID-19 (ograniczenia w dostępie do laboratoriów i pracy eksperymentalnej, zakłócenia w łańcuchach dostaw, ograniczony dostęp do surowców, materiałów i sprzętu),
• wzrost cen towarów i usług, wzrost kosztów pracy (wzrost kosztów projektów),
• zmiany regulacyjne i prawne, polityczne,
• wojna w Ukrainie (opóźnienia w zamówieniach materiałów i komponentów niezbędnych do badań).

Beneficjenci Programu wysoko ocenili model wdrażania Programu. Za najmocniejsze jego cechy uznając:             

• przejrzysty, skuteczny system instytucjonalny,
• przejrzysty proces i zasady aplikowania o dofinansowanie,
• wysoka ocena mechanizmu wyłaniania projektów IdeaLab,
• pozytywny wpływ systemu sprawozdawczości na monitorowanie i zarządzanie projektami,
• adekwatne warunki rozliczania projektów oraz zakres wydatków kwalifikowalnych,
• wysoką trafność mechanizmu dodatkowego dofinansowania w odpowiedzi na wyzwania związane ze wzrostem kosztów projektów,
• wsparcie beneficjentów przez Operatora Programu,
• skuteczne działania Operatora Programu w zakresie zachęcania beneficjentów do aplikowania w programie Horyzont Europa.

Jednocześnie zwrócono uwagę na problemy, które należałoby rozwiązać, m.in.:

• problemy dotyczące roli, zakresu zadań i odpowiedzialności Komitetu Programu,
• trudności w przeliczaniu alokacji z EUR na PLN i odwrotnie oraz z łączeniem alokacji z dwóch Funduszy,
• przejściowy brak kompleksowego systemu IT do obsługi projektów i Programu,
• niekompatybilność terminów przekazywania sprawozdań rocznych z realizacji programu oraz raportów rocznych z realizacji projektów,
• niedostateczną liczbę pracowników po stronie Operatora Programu oraz fluktuację kadr.

Celem badania była ocena przebiegu realizacji programu „Badania stosowane” – NMF i MF EOG na lata 2014-2021 z punktu widzenia zapewnienia skutecznej realizacji celów Programu.

Dotychczasowa realizacja Programu "Badania stosowane" wskazuje, że jego zakładane rezultaty w postaci zwiększenia efektywności polskich badań stosowanych oraz zacieśnienia współpracy pomiędzy zaangażowanymi w Program podmiotami z państw-beneficjentów i państw-darczyńców zostaną osiągnięte. Dzięki Programowi nawiązano kilkadziesiąt partnerstw z podmiotami norweskimi, co sprzyja wzajemnej wymianie wiedzy i doświadczeń. Wspierane projekty są również zorientowane pro-biznesowo i istnieje duże prawdopodobieństwo, że ich rezultaty zostaną wdrożone. Jakkolwiek firmy są obecne w dużej liczbie projektów, tak ich partycypacja finansowa jest umiarkowana. Mimo, że udział w Programie firm nie przekładał się na silne zorientowanie projektów na wyższe poziomy gotowości technologicznej, nie powinno to być oceniane negatywnie. Badania przemysłowe mają znacznie większy potencjał do generowanie zupełnie nowej wiedzy aniżeli prace rozwojowe.

Zainteresowanie poszczególnymi obszarami tematycznymi Programu było bardzo duże, gdyż wnioski złożyli kierownicy projektów z 36 spośród 49 dyscyplin naukowych. Zainteresowanie to jednak w różnym stopniu odpowiadało potencjałowi polskich instytucji naukowych. Najbardziej interesującym obszarem tematycznym Programu był obszar obejmujący energię, transport i klimat, z naciskiem na energię. Obszar ten zainicjował synergię między kilkoma innymi silnie rozwijającymi się obszarami, tj. technologiami cyfrowymi i przemysłowymi, żywnością i zasobami naturalnymi, dobrobytem, zdrowiem i opieką oraz rozwiązaniami w zakresie wychwytywania CO2.

Program przyczynił się głównie do powstania nowych konsorcjów, jednak w skład konsorcjów wchodził co najmniej jeden partner z doświadczeniem z II edycji, co wskazuje na trwałość doświadczenia instytucjonalnego promotorów projektów i partnerów. Natomiast ciągłość zespołów projektowych w III edycji jest słabo widoczna, ponieważ tylko 4% naukowców pracujących w tych zespołach złożyło wnioski w obu edycjach.