Narodowe Centrum Badań
i Rozwoju

Horyzont Europa to największy w historii Program Ramowy Unii Europejskiej na rzecz badań i innowacji dla naukowców i przedsiębiorców, ale też dla samorządów czy organizacji pozarządowych. Budżet programu to ponad 95 mld euro na lata 2021-2027 na nowatorskie badania i rozwiązania. W ramach tej puli środków Komisja Europejska ogłasza konkursy wpisujące się w trzy filary programu oraz działania horyzontalne. Bogactwo tematów jest duże. Warto więc nakreślić, jakie obszary mieszczą się w poszczególnych filarach i do jakich grup wnioskodawców są skierowane.  

Pierwszy filar  programu Horyzont Europa „Doskonała baza naukowa” ma na celu wzmocnienie jakości bazy naukowej oraz podniesienie konkurencyjności badań naukowych i innowacji Unii Europejskiej w skali globalnej. Składa się z następujących elementów: Europejska Rada ds. Badań Naukowych (ang. European Research Council - ERC), Działania Marii Skłodowskiej-Curie (MSCA) oraz Infrastruktura badawcza. Na projekty realizowane w ramach tej części Horyzontu Europa przewidziano ponad 25 mld euro. ERC wspiera twórcze i nowatorskie pomysły badawcze we wszystkich dziedzinach wiedzy. Wysoko cenione są projekty interdyscyplinarne, o wysokim stopniu ryzyka naukowego, prowadzące do ważnych odkryć i przełomowych wyników.

Infrastruktura badawcza to różnego typu laboratoria, obserwatoria, banki danych, specjalistyczne archiwa, biblioteki lub zbiory, statki i samoloty badawcze, a także infrastruktura informatyczna (e-infrastruktura). Projekty finansowane z Horyzontu Europa mają służyć rozwojowi i jak najlepszemu wykorzystaniu tych zasobów w Europie, m.in. budowie nowych infrastruktur o ogólnoeuropejskim znaczeniu, służących wszystkim dziedzinom nauki i techniki. 

Wzmocnieniu potencjału naukowego i badawczego UE poświęcony jest też pakiet WIDERA. Integruje on dwa obszary związane z poszerzaniem uczestnictwa (Widening) oraz wzmacnianiem Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA). Część Widening dedykowana jest Centrom Doskonałości z krajów o niskim uczestnictwie w Programach Ramowych. Poprzez sieciowanie z doskonałymi partnerami Centra mają okazję na wzmocnienie swojego potencjału naukowego. Pakiet obejmuje szereg instrumentów m.in.: Teaming for Excellence, Twinning, ERA Chair czy COST, które cieszą się dużą popularnością wśród polskich uczelni i jednostek badawczych. Budżet w tym zakresie to ponad 3 mld euro.

Z kolei program MSCA – Marie Skłodowska-Curie Actions (doradztwem w zakresie MSCA zajmuje się od 1.01.2022 r. Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej) wspiera naukowców będących na różnych etapach kariery zawodowej, finansując prace badawcze oraz szkolenia prowadzone w Europie i krajach pozaeuropejskich. Jednocześnie umożliwia instytucjom zatrudnianie badaczy i udział ich pracowników w międzynarodowych projektach badawczo-szkoleniowych.

Ponad połowa budżetu programu Horyzont Europa (czyli ponad 50 mld euro) przeznaczona jest na finansowanie projektów mających na celu rozwiązywanie określonych problemów w zakresie zdrowia, bezpieczeństwa, transportu, cyfryzacji, zmian klimatu, energetyki, rolnictwa i wielu innych tematów realnie wpływających na życie zarówno w Europie, jak i na świecie. Tematy konkursów proponowane przez Komisję Europejską połączone są w określone grupy zwane klastrami.

Projekty w ramach wszystkich obszarów tematycznych, oprócz podejmowania kluczowych wyzwań, mają wspierać współpracę międzynarodową, a zatem mają być realizowane w konsorcjach łączących partnerów z różnych krajów. Szczególnie dobrze w polskich warunkach przygotowane są do tego typu współpracy instytucje naukowe. Naukowcy, dzięki udziałowi w konferencjach międzynarodowych, publikacjom w zagranicznych czasopismach, różnego typu wymianom i szkoleniom mają często dobrze ugruntowaną pozycję na forum europejskim i kontakty z wieloma instytucjami poza granicami Polski. Tego typu kontakty w naturalny sposób mogą przeradzać się we współpracę w projektach programu Horyzont Europa. Są one znakomitą bazą do budowania konsorcjów i wspólnego wnioskowania o fundusze na badania i innowacje.

Wśród polskich beneficjentów programu Horyzont 2020, poprzednika Horyzontu Europa, największą grupę stanowiły instytucje naukowe, zarówno uczelnie, jak i instytuty badawcze. A zatem Horyzont Europa to dla tych wszystkich jednostek okazja do kontynuowania dobrej passy i sięgania po nowe fundusze na badania i innowacje realizowane w międzynarodowych zespołach. Finansowanie dla jednostek naukowych pokrywa 100 % kosztów kwalifikowanych, a więc nie jest konieczne angażowanie wkładu własnego. Jednocześnie jest to duża szansa dla polskiej nauki na uczestnictwo w projektach z najlepszymi partnerami z innych krajów europejskich (i nie tylko).

Oczywiście jednostki naukowe to nie jedyne instytucje mogące być członkami konsorcjów badawczych podejmujących wskazane przez Komisję Europejską w klastrach problemy i wyzwania (zdrowie; kultura, kreatywność i społeczeństwo integracyjne; bezpieczeństwo cywilne na rzecz społeczeństwa; technologie cyfrowe, przemysł i przestrzeń kosmiczna: klimat, energia, mobilność; żywność, biogospodarka, zasoby naturalne, rolnictwo i środowisko). Zakres tematyczny jest tak duży, że każda instytucja znajdzie coś interesującego dla siebie. Do udziału zachęcamy także administrację publiczną, samorządy, organizacje pozarządowe, małe i duże przedsiębiorstwa. Te wszystkie podmioty mogą brać udział w konkursach ogłaszanych w ramach drugiego filaru.

Sukcesy w programach ramowych odnosiły do tej pory polskie samorządy. Polskie miasta aplikowały z sukcesem o udział w projektach, które mogą rozwiązywać problemy ich mieszkańców – poprawiać jakość klimatu w mieście, dostarczać zielone rozwiązania, ulepszać rozwiązania transportowe czy zwiększać efektywność energetyczną budynków. Innowacje w takich dziedzinach są wciąż możliwe i polskie miasta mogą dalej być miejscami wdrożeń nowych pomysłów, testowania rozwiązań czy umożliwiać mieszkańcom aktywny udział w projektowaniu przyszłościowych rozwiązań. Zwracamy tu uwagę na tzw. misje – nowy typ akcji w ramach Horyzontu Europa.

Misje UE to zbiory działań mających na celu rozwiązywanie głównych wyzwań społecznych naszych czasów, takich jak walka z rakiem, przystosowanie się do zmiany klimatu, ochrona oceanów, życie w bardziej ekologicznych miastach oraz zapewnienie zdrowej gleby i żywności. Konkursy dotyczące misji rozpoczynają się w 2022 r.

Program Horyzont Europa ma bezprecedensową ofertę dla przedsiębiorstw ze wszystkich branż i na każdym etapie: od start-upów, przez małe i średnie przedsiębiorstwa, po duże dojrzałe technologicznie firmy. W ramach filaru „Innowacyjna Europa” stwarza on przedsiębiorcom szansę współpracy z zagranicznymi partnerami oraz możliwość wejścia na rynki zagraniczne. Przedsiębiorcy mogą ubiegać się o granty, ale także korzystać z wielu z instrumentów wspierających rozwój ich firm czy wprowadzenie na rynek nowych produktów. Te instrumenty to na przykład specjalny fundusz inwestycyjny dla małych i średnich firm, które ze względu na ryzyko związane z wprowadzeniem na rynek nowego rozwiązania nie mogą znaleźć funduszy na dalszy rozwój czy profesjonalna pomoc w stworzeniu biznesplanu. Przedsiębiorcy mają też szasnę na współpracę z najlepszymi zespołami profesjonalistów i naukowców świata (możliwe jest np. zaproszenie naukowca z zagranicy, jeśli firma potrzebuje takiego wsparcia przy opracowywaniu nowatorskiego rozwiązania) i pozyskanie znacznych funduszy na projekty badawczo-rozwojowe, których efektem będzie komercjalizacja innowacyjnych rozwiązań. Horyzont Europa daje też przedsiębiorcom możliwość  korzystania z najlepszej europejskiej infrastruktury badawczej, która może być przydatna w realizacji projektu. Nowym instrumentem są inicjatywy wspierające firmy i start-upy zarządzane przez kobiety. Na rozwój tych firm są przeznaczone granty w programie, a ich liderki mogą skorzystać z oferty mentoringu. W samym tylko trzecim filarze programu na granty dla firm przewidziano 13 mld euro. Oprócz tego przedsiębiorcy mogą uczestniczyć w projektach realizowanych  w klastrach w ramach wspomnianego drugiego filaru: „Wyzwania globalne i europejska konkurencyjność przemysłowa”.

Bogactwo możliwości, jakie oferuje program, wymaga profesjonalnego objaśnienia i wsparcia przy przygotowaniu aplikacji. Komisja Europejska ogłasza bowiem konkursy poprzez specjalnie przygotowany do tego portal „Funding & Tender Opportunities”.

O granty w programie trzeba się ubiegać w międzynarodowym środowisku, w wymagającym trybie konkursowym. Konkurencja jest więc duża. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju aktywnie wspiera polskie jednostki naukowe, firmy, samorządy i wszystkich zainteresowanych w procesie aplikowania. W Narodowym Centrum Badań i Rozwoju działa od jesieni 2020 r. Krajowy Punkt Kontaktowy do programu Horyzont Europa (KPK). Dodatkowo działania KPK wspomaga od 2022 r. sieć sześciu Horyzontalnych Punktów Kontaktowych usytuowanych w Krakowie, Gdańsku, Lublinie, Poznaniu, Łodzi i Gliwicach, lecz obejmujących zasięgiem cały obszar kraju.

KPK prowadzi tematyczny serwis internetowy, informuje o konkursach, organizuje dni informacyjne, seminaria, konferencje, przygotowuje analizy statystyczne, publikacje i biuletyny. KPK proponuje także usługi konsultacyjne oraz bezpośrednie doradztwo w zakresie przygotowania wniosków i wsparcie na różnych etapach realizacji projektów. Pomoc ekspertów KPK jest bezpłatna. Posiadają oni wiedzę zarówno z zakresu programów sektorowych, jak i budowy konsorcjów, prowadzenia negocjacji, przygotowania wniosków projektowych, lobbingu, koordynacji i rozliczeń formalno-finansowych projektów. KPK świadczy również wsparcie w przypadku rozwiązywania problemów prawnych, dotyczących własności intelektualnej, pozyskania kredytów i uczestnictwa w dedykowanych programach rozwoju technologii bazujących na partnerstwie publiczno-prywatnym. Warto wiedzieć, że eksperci KPK to osoby mianowane przez Komisję Europejską i sprawujące funkcję tzw. National Contact Points do wyznaczonych obszarów Horyzontu Europa. Ich zadaniem jest przede wszystkim pomoc zainteresowanym w uczestnictwie w programie. Funkcja ta gwarantuje im też dostęp do aktualnej wiedzy bezpośrednio z Komisji Europejskiej oraz udział w pracach nad założeniami i zasadami inicjatyw podejmowanych w ramach Horyzontu Europa. Eksperci KPK są więc najwłaściwszymi osobami do kontaktu w sprawach Horyzontu Europa. Czekamy na Państwa zgłoszenia!

Dowiedz się więcej