Narodowe Centrum Badań
i Rozwoju

W Polsce jest 2,6 miliona jedno- i dwuosobowych gospodarstw domowych, w których mieszkają seniorzy, a w około 40% z nich przynajmniej jedna osoba zmaga się z jakimś rodzajem niepełnosprawności. Żyją w niedostosowanych do ich potrzeb, nierzadko za dużych, a przez to niedostatecznie ogrzewanych i generujących inne koszty domach czy mieszkaniach. Biorąc pod uwagę, że do 2035 roku liczba niepełnosprawnych 80-latków w naszym kraju osiągnie 1 mln 250 tys. osób, zapewnienie osobom starszym warunków mieszkaniowych, które rzeczywiście będą im odpowiadały i pozwolą na maksimum samodzielności, jest palącym wyzwaniem. Dlatego opracowanie technologii nowoczesnych, energooszczędnych, ekologicznych i niedrogich domów modułowych oraz prefabrykowanych, w których będą chcieli zamieszkać nasi seniorzy, to jeden z celów, jakie stawia Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) w przedsięwzięciu „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo”, finansowanym z Funduszy Europejskich w ramach Programu Inteligentny Rozwój.

W analizie „Strategia Budownictwa Społecznego i Senioralnego w kontekście wyzwań demograficznych i środowiskowych” NCBR rozważa różne warianty zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych seniorów, także w powiązaniu z potrzebami ludzi młodych i przesłankami środowiskowymi. Według szacunków, do roku 2050, kiedy polska gospodarka ma osiągnąć neutralność klimatyczną, potrzeba około 750 tys. mieszkań społecznych, o niskim czynszu i w standardzie spójnym ze strategią Europejskiego Zielonego Ładu. Cel ten pomogą osiągnąć nowe domy i mieszkania w technologii modułowej lub prefabrykowanej, które można wybudować nawet w trzy miesiące.

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju wyłoniło już wykonawców, którzy w ciągu 3 lat opracują modelowe rozwiązania w tym zakresie.

– Pytanie, czy powinniśmy stawiać na poprawę sytuacji mieszkaniowej ludzi młodych czy też starszych, jest w świetle założeń przedsięwzięcia „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo” fałszywą alternatywą. Dążymy do tego, żeby z efektów prac mogli skorzystać i jedni, i drudzy, zgodnie ze swoimi potrzebami, co pomoże w poszczególnych gminach w sposób kompleksowy rozwiązać problem braku dostępności mieszkań – mówi Wojciech Kamieniecki, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. – Dlatego w naszym przedsięwzięciu wyróżniliśmy trzy strumienie technologiczne: Budownictwo Społeczne, Budownictwo Senioralne i Budownictwo Jednorodzinne – dodaje.

Mieszkania naszych seniorów są często nieadekwatne do ich sytuacji, drogie w utrzymaniu (przed wyprowadzką dorosłych dzieci mieszkały w nich duże rodziny, stąd ich powierzchnia to często 60-78 m2), o niskim standardzie energetycznym, ogrzewane „kopciuchami”. Z kolei młodzi bardzo długo czekają na usamodzielnienie – w latach 2018-2019 z rodzicami mieszkało aż 45% Polaków w wieku 25-34 lat. Dzieje się tak m.in. dlatego, że ich dochody nie pozwalają na zakup mieszkań na rynku komercyjnym. Łączeniem pomocy dla młodych i starszych, co umożliwia przedsięwzięcie badawczo-rozwojowe „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo”, powinny być zainteresowane gminy, które obecnie dopłacają np. do miejsc w domach pomocy społecznej kwoty rzędu 20-50 tys. zł na osobę rocznie. Zwłaszcza że wraz ze wzrostem liczby seniorów związanym z dynamiką demograficzną spada potencjał opiekuńczy i potrzebne są inicjatywy, które pomogą tę lukę wypełnić.

Wspólną cechą projektowanych rozwiązań dla budownictwa społecznego powinien być standard plusenergetyczny. Oznacza to, że takie budynki będą samodzielnie wytwarzać całą energię na wszystkie potrzeby mieszkańców (prąd, ciepła woda, ciepło, chłód), dostarczając ją bez nadmiernej wymiany z siecią, czyli z wykorzystaniem lokalnego magazynowania energii. Mają je cechować wysokie parametry izolacyjne, aby było w nich ciepło przy niskim zużyciu energii. Kolejny atut takich mieszkań to minimalizacja poboru wody z sieci: będzie czerpana w jak największym stopniu z deszczówki i oczyszczana na miejscu. Do budowy zostaną wykorzystane materiały w dużej części pochodzące z surowców wtórnych.

Dodatkowo budynki dla seniorów projektowane w przedsięwzięciu „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo”, realizowanym dzięki Funduszom Europejskim (POIR), będą odpowiednio wyposażone i przystosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnością czy ograniczeniami ruchowymi. Ich zaleta to także lokalizacja w zielonej okolicy, w pobliżu poprzedniego miejsca zamieszkania. Zostaną wydzielone miejsca wspólne (np. recepcja, stołówka, szklarnia, ogród, świetlica czy pralnia), a także pomieszczenia do badań lekarskich.

– Nasz pomysł polega na zastosowaniu technologii prefabrykowanych i modułowych, co umożliwi nie tylko szybsze budowanie oraz dokładniejsze wykończenie elementów budynku, ale także ich łatwą replikację w innych lokalizacjach. Użytkowanie takich mieszkań będzie niemal bezkosztowe ze względu na ich samowystarczalność energetyczną i minimalizację poboru wody z sieci m.in. dzięki wykorzystaniu wody szarej i deszczowej. Z myślą o komforcie przyszłych mieszkańców wymagamy, aby wykonawcy wzięli pod uwagę ograniczenia ruchowe seniorów oraz zaprojektowali miejsca służące dbaniu o zdrowie i umożliwiające socjalizację – wskazuje dyrektor Wojciech Kamieniecki.

NCBR analizuje różne warianty zmian w mieszkalnictwie w Polsce.

W pierwszym wariancie przewiduje się budowę mieszkania społecznego w technologii modułowej dla młodej rodziny w połączeniu z głęboką termomodernizacją domu starszej osoby. Obejmuje ona wymianę okien, ocieplenie ścian zewnętrznych, instalację systemu wentylacji z rekuperacją, wymianę systemu grzewczego na niskotemperaturowy z pompą ciepła powietrze/woda oraz instalację ogniw PV i wodooszczędnej armatury. Takie prace pozwalają zmniejszyć zapotrzebowanie na energię końcową przy wykorzystaniu pomp ciepła do poziomu 10 kWh/m2/rok, a zapotrzebowanie na energię pierwotną przy zasilaniu z OZE do niemal zerowej wartości. Dodatkową zmianą będzie przystosowanie mieszkania przeznaczonego dla seniorów do ograniczeń wynikających z niepełnosprawności, m.in. poprzez dostosowanie łazienki, wymianę drzwi, instalację windy i podjazdów.

Drugi wariant zakłada budowę mieszkania dla starszej osoby oraz gruntowną termomodernizację jego poprzedniego lokum, które mogłoby zostać przekazane młodszym, np. z ich rodziny. Z takiej możliwości seniorzy mogliby korzystać według własnego uznania. Jak pokazały badania ich potrzeb i oczekiwań przeprowadzone w Połańcu, znaczący odsetek osób w podeszłym wieku, które nie mieszkają ze swoimi rodzinami, wyraża zainteresowanie przeniesieniem się do mieszkania senioralnego wybudowanego w ich okolicy. Warunki brzegowe sprzyjające podjęciu takiej decyzji to według specjalistów nie tylko lokalizacja w pobliżu wcześniejszego miejsca zamieszkania, co umożliwia kultywowanie dotychczasowych więzi i kontaktów, ale również przystosowanie do uwarunkowań związanych z wiekiem i stanem zdrowia, sąsiedztwo osób w podobnym wieku, a wreszcie niska cena utrzymania takiego lokum, co w przypadku przedsięwzięcia „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo” zapewnią energooszczędne systemy do produkcji i magazynowania energii.

Z przeprowadzonych analiz wynika, że o wiele wydajniejszy finansowo i lepszy społecznie jest wariant drugi. Zyskuje się po prostu bardzo dużo na powierzchni, a seniorzy mają lepsze mieszkania, które są dostosowane do ich potrzeb, żyją w swojej społeczności.

Zdaniem NCBR wystarczy w każdej gminie zbudować dwa domy senioralne i ewentualnie dwa domy społeczne, aby rozpocząć proces zmian.

Technologie opracowywane w przedsięwzięciu „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo” przyczynią się do transformacji systemu energetycznego naszego kraju, zgodnie z założeniami strategii „Europejskiego Zielonego Ładu”. Jest to plan mający na celu przekształcenie Unii Europejskiej w nowoczesną i konkurencyjną gospodarkę, która w 2050 r. osiągnie zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych. To tylko jedna z 9 inicjatyw NCBR, które wpisują się w ten plan, mając na uwadze korzyści dla polskiej gospodarki. W ramach tej transformacji opracowane mają być również m.in.: nowoczesne oczyszczalnie ścieków, innowacyjne biogazownie, technologia magazynowania energii elektrycznej, magazynowanie ciepła i chłodu, technologie wentylacji dla szkół i domów, technologie domowej retencji, ciepłownia przyszłości oraz elektrociepłownia w lokalnym systemie energetycznym. Projekty, nad którymi pracuje już NCBR, to szansa dla Polski na czystsze środowisko, zdrowsze społeczeństwo i nowoczesną, konkurencyjną gospodarkę.

Szczegółowe informacje oraz dokumentacja przedsięwzięcia „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo ” znajdują się na stronie internetowej Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.

Projekt realizowany jest w ramach projektu pozakonkursowego pn. Podniesienie poziomu innowacyjności gospodarki poprzez realizację przedsięwzięć badawczych w trybie innowacyjnych zamówień publicznych w celu wsparcia realizacji strategii Europejskiego Zielonego Ładu (w ramach poddziałania 4.1.3 Innowacyjne metody zarządzania badaniami Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój).

Projekt finansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.