Narodowe Centrum Badań
i Rozwoju

Aż dwa miliony starszych osób żyje w Polsce samotnie. Wiele z nich mieszka w niedostosowanych do ich potrzeb, nierzadko za dużych, a przez to niedostatecznie ogrzewanych i generujących inne koszty domach czy mieszkaniach. Przeprowadzka w miejsce, które rzeczywiście by im odpowiadało, jest problematyczna nie tylko ze względu na cenę, ale też brak takich lokali na rynku. Tymczasem budownictwo senioralne w naszym kraju dopiero raczkuje. Opracowanie technologii nowoczesnych, ekologicznych i niedrogich domów modułowych/prefabrykowanych, w których będą chcieli zamieszkać nasi seniorzy, to jeden z celów, jakie stawia Narodowe Centrum w przedsięwzięciu „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo”, finansowanym z Funduszy Europejskich w ramach programu Inteligentny Rozwój. Jeszcze do końca maja br. prowadzony jest w nim dodatkowy nabór wniosków dla strumienia II – Budownictwo Senioralne.

Dane Głównego Urzędu Statystycznego nie napawają optymizmem. W Polsce w wieku poprodukcyjnym jest aż 7,5 miliona obywateli, w tym 2 miliony osób w wieku 60+, które żyją samotnie. Co najmniej milion z nich mieszka w budynkach wymagających termomodernizacji. Nakładają się na to problemy zdrowotne. Domy i mieszkania są najczęściej za duże w stosunku do potrzeb starszych osób, generując znaczne koszty utrzymania. Jeśli dodatkowo znajdują się w budynkach bez wind i podjazdów, utrudnia to codzienne funkcjonowanie i ogranicza samodzielność mieszkańców w podeszłym wieku.

Prognozy demograficzne wskazują, że trend starzenia się społeczeństwa będzie się pogłębiał. Zgodnie z danymi Eurostatu, w ciągu 10 lat (2009-2019) mediana wieku w Unii Europejskiej wzrosła o prawie 3 lata – z 41 do 43,7 lat. Zmiana ta spowodowana jest wzrostem średniej długości życia oraz spadkiem wskaźnika urodzeń.

Wychodząc naprzeciw tym problemom, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju rozpoczęło w zeszłym roku przedsięwzięcie „Budownictwo efektywnie energetycznie i procesowo”. W jego efekcie zostanie opracowana m.in. technologia budowania domów, w których będą chcieli mieszkać seniorzy: domów modułowych bądź prefabrykowanych, charakteryzujących się krótkim czasem i relatywnie niskimi kosztami budowy dzięki kompleksowym rozwiązaniom technicznym. Ich kolejne zalety to zmniejszenie kosztów ponoszonych przez mieszkańców np. na rachunki za prąd czy wodę, co jest bolączką wielu starszych osób, i zapewnienie możliwie samodzielnego funkcjonowania.

Budownictwo senioralne wspierane przez NCBR ma wreszcie odpowiadać na wyzwania klimatyczne i cele stawiane w strategii Europejskiego Zielonego Ładu. W związku z tym zostaną zastosowane technologie przyczyniające się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, ilości pyłów i zanieczyszczeń powietrza. Materiały budowlane, o niskim śladzie węglowym, będą w dużym stopniu pochodziły z recyklingu. Dodajmy do tego zminimalizowanie wolumenu odpadów budowlanych, oszczędność zasobów wody pitnej oraz ograniczenie smogu. Domy przyszłości będą pozyskiwać wodę większym stopniu z deszczówki niż z wodociągów, a przy tym oddawać znacznie mniej wody do kanalizacji. Fundamentalna zmiana będzie jednak polegała na tym, że budynki te same będą produkowały energię na swoje potrzeby: ciepło, chłód, ciepłą wodę i prąd. Jednocześnie mają posiadać bardzo wysokie parametry izolacyjne, co znacząco ograniczy zapotrzebowanie na energię. Co więcej, do ich ogrzewania w miejsce procesów spalania wykorzystywane będą technologie bazujące na odnawialnych źródłach energii – znów z korzyścią dla środowiska.

W dodatkowym naborze wniosków w przedsięwzięciu finansowanym ze środków Funduszy Europejskich (POIR) planowany jest wybór jednego wnioskodawcy, który weźmie udział w opracowaniu tak ukierunkowanych technologii w ramach Strumienia II – Budownictwo Senioralne.

– Podczas projektowania przedsięwzięcia „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo” przyjrzeliśmy się dokładnie sytuacji starszych, samotnych osób. Uznaliśmy, że wato sprawić, aby seniorzy mogli żyć razem ze sobą, w mieszkaniach do tego przystosowanych, samowystarczalnych energetycznie, bez barier architektonicznych. I dzięki temu długo pozostać możliwie samodzielni, a nie na długie lata trafiać np. do domów opieki. Uważamy, że jest to kluczowa inwestycja w perspektywie nadchodzących lat. W końcu prawie wszystkie społeczeństwa się starzeją, a to może być nasza szansa, aby zagospodarować tę niszę polskimi technologiami – mówi Wojciech Kamieniecki, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.

Jak inni radzą sobie z dostosowaniem mieszkań do potrzeb seniorów? Jeden ze standardów cieszących się uznaniem samych zainteresowanych to budownictwo modułowe. Jest ono szczególnie popularne w krajach skandynawskich, Stanach Zjednoczonych oraz na zachodzie Europy. Wiele spośród stosowanych tam rozwiązań, różniących się w zależności od potrzeb rynku, warunków topograficznych, klimatu, ale też kultury, pozwala położyć kres skojarzeniom budownictwa modułowego z kontenerami przerabianymi na niskobudżetowe obiekty tymczasowe.

Ważne, żeby osoby starsze miały wybór, jak i gdzie będą mieszkać. W tym kontekście budownictwo senioralne jest ciekawą, wartą rozwijania opcją. Dania już w 1987 roku zapoczątkowała tworzenie wspólnot mieszkaniowych dla starszych osób. W ciągu 34 lat Duńczycy wybudowali ich 250. Jest to tak zwany „cohousing”, czyli „współmieszkanie”, model popularny nie tylko w Danii, ale również w Szwecji, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Holandii oraz we Włoszech.

W budownictwie senioralnym specjalizują się Stany Zjednoczone, gdzie w 2014 roku działało 120 osiedli dla osób w podeszłym wieku, a dziś jest ich już blisko 300. Takie podejście przyciąga mieszkańców zainteresowanych nie tylko urządzeniem swojego miejsca, ale także tworzeniem wspólnoty, angażowaniem się w życie społeczne. Budowanie więzi przejawia się m.in. we wspólnym gotowaniu czy sprzątaniu części współdzielonych w budynku. Ważnym elementem, który bezpośrednio lub pośrednio wpływa na organizację lokalnej społeczności, jest również dostępność usług medycznych oraz społecznych na terenie obiektu. Sam zamysł budownictwa senioralnego oraz tworzenia społeczności przyjaznych dla starszych osób przyczynia się do walki z samotnością, ograniczeniami spowodowanymi podeszłym wiekiem, a tym samym – wykluczeniem społecznym. Cohousing to jednak tylko jedna z opcji – amerykańscy seniorzy licznie migrują do takich stanów jak Floryda czy Arizona, gdzie od lat 50. XX wieku intensywnie rozwija się dostosowane do ich potrzeb i oczekiwań budownictwo. Rocznie powstawało nawet 100 tys. tego rodzaju jednostek zabudowy.

W naszym kraju budownictwo senioralne musimy właściwie budować od podstaw. Choć także nasze społeczeństwo cały czas się starzeje, nadal nie inwestujemy we wspólnoty mieszkaniowe dogodne dla osób w podeszłym wieku. Obecnie zorganizowane formy mieszkaniowe dla seniorów to głównie: domy pomocy społecznej, zakłady opiekuńczo-lecznicze, hospicja i placówki paliatywne. Z reguły jednak myślimy o nich jak o ostateczności. Natomiast jak wynika z analiz przeprowadzonych przez firmy konsultingowe, prawie pół miliona osób w wieku 65+ jest gotowych na zmianę miejsca zamieszkania.¹

Warte podkreślenia jest również to, że zdaniem ekspertów izolacja i samotność są czynnikami wywołującymi depresję i zły stan zdrowia starszych osób. Według specjalistów najlepszym wsparciem będzie sprawienie, żeby mimo zaawansowanego wieku i gorszego stanu zdrowia seniorzy mogli nadal żyć „jak dawniej”. Dzięki swojej infrastrukturze, budownictwo senioralne jawi się jako jedno z rozwiązań wspierających samodzielne życie seniorów, a przy tym racjonalne ekonomicznie i pożądane społecznie.

Z problemem mieszkaniowym starszych osób chce się zmierzyć Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, zachęcając zainteresowane podmioty do aplikowania w dodatkowym naborze wniosków dla strumienia II – Budownictwo Senioralne, w przedsięwzięciu „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo”. Nabór ten będzie trwał do 31 maja br.

Dzięki temu przedsięwzięciu w ciągu najbliższych 3 lat mają zostać opracowane innowacyjne technologie projektowania oraz budowania tanich w utrzymaniu, modułowych lub prefabrykowanych budynków wielorodzinnych. NCBR planuje, że domy te będą generować optymalnie zerowy lub pozytywny roczny bilans zużycia energii. Sama budowa obiektu,  który będzie w pełni wyposażony, może być nieco droższa w porównaniu z technologią tradycyjną, ale oznacza to zarazem oszczędność na wykańczaniu wnętrz. Będzie to możliwe dzięki technologiom prefabrykowanym i modułowym, które umożliwiają szybsze budowanie oraz dokładniejsze wykończenie elementów budynku, a także łatwą ich replikację w innych miejscach.  Użytkowanie takich mieszkań będzie natomiast niemal bezkosztowe ze względu na ich samowystarczalność energetyczną i minimalizację poboru wody z sieci (m.in. dzięki wykorzystaniu wody szarej i deszczowej).

W zakończonym pod koniec marca br. naborze w tym przedsięwzięciu zostali już wybrani wnioskodawcy, którzy opracują technologie w ramach Strumienia I – Budownictwo Społeczne oraz Strumienia III – Budownictwo Jednorodzinne. W ramach Strumienia II – Budownictwo Senioralne zostało wybranych dwóch wnioskodawców. W konsekwencji w dodatkowym naborze planowany jest wybór jednego wnioskodawcy w ramach Strumienia II – Budownictwo Senioralne.

Opracowywana technologia ekologicznego budownictwa ma przyczynić się do transformacji systemu energetycznego naszego kraju, wymaganej przez Unię Europejską w założeniach strategii „Europejskiego Zielonego Ładu”. Jest to plan mający na celu przekształcenie Unii w nowoczesną i konkurencyjną gospodarkę, która w 2050 r. osiągnie zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych. Przedsięwzięcie „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo” jest jednym z kilku projektów prowadzonych przez NCBR, które mają na celu zmianę elementów polskiej gospodarki. W ramach tej transformacji opracowane mają być również m.in.: nowoczesne oczyszczalnie ścieków, innowacyjne biogazownie, technologia magazynowania energii elektrycznej, magazynowanie energii ciepła i chłodu, technologie wentylacji dla szkół i domów, technologia domowej retencji, ciepłownia przyszłości oraz elektrociepłownia w lokalnym systemie energetycznym. Projekty, nad którymi pracuje już NCBR, to szansa dla Polski na czystsze środowisko, zdrowsze społeczeństwo i nowoczesną, konkurencyjną gospodarkę.

Szczegółowe informacje oraz dokumentacja przedsięwzięcia „Budownictwo efektywne energetycznie i procesowo ” znajdują się na stronie internetowej Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.

Projekt realizowany jest w ramach projektu pozakonkursowego pn. Podniesienie poziomu innowacyjności gospodarki poprzez realizację przedsięwzięć badawczych w trybie innowacyjnych zamówień publicznych w celu wsparcia realizacji strategii Europejskiego Zielonego Ładu (w ramach poddziałania 4.1.3 Innowacyjne metody zarządzania badaniami Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój).

Projekt finansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

¹ Władysław Brzeski, Kazimierz Kirejczyk, Dr Edward Kozłowski, Perspektywy rozwoju budownictwa senioralnego w Polsce, Reas, Październik 2014 r.