Narodowe Centrum Badań
i Rozwoju

– Ułatwienia zapewniające osobom z niepełnosprawnościami możliwość studiowania są niezbędne. Dofinansowanie z Funduszy Europejskich pomaga szkołom wyższym w tworzeniu rozwiązań gwarantujących pełną dostępność kształcenia – powiedziała wiceminister funduszy i polityki regionalnej Małgorzata Jarosińska-Jedynak, otwierając obrady. – Za nami już trzy edycje konkursu, który wpisuje się w założenia Programu Dostępność Plus, koordynowanego przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej. Inicjatywa cieszyła się popularnością. Jej efektem jest realizacja prawie 200 projektów na rzecz dostępności polskich uczelni – dodała Małgorzata Jarosińska-Jedynak.

– Program „Uczelnia dostępna” to jest absolutny majstersztyk – ocenił Paweł Wdówik, pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych, sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej. W przekonaniu ministra Wdówika, program pomaga we właściwej identyfikacji, komu należy zapewnić dostępność. Jego dwa kolejne atuty to indywidualizacja wsparcia oraz zakres i rozmach finansowy.

Edukacja równych szans

Działania Narodowego Centrum Badań i Rozwoju konsekwentnie wpisują się we wsparcie osób ze specjalnymi potrzebami w środowisku akademickim, m.in. poprzez projekty realizowane w ramach trzech edycji konkursu „Uczelnia dostępna”, w które zaangażowała się większość szkół wyższych działających w Polsce.

– Z konkursem „Uczelnia dostępna” startowaliśmy w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju na przełomie 2018 i 2019 roku, zakładając, że dofinansowanie otrzyma 100 uczelni – na 100-lecie odzyskania przez Polskę niepodległości. Nie przypuszczaliśmy wtedy, że inicjatywa ta, wpisująca się w cele rządowego Programu Dostępność Plus i współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Wiedza Edukacja Rozwój, okaże się tak ogromnym sukcesem – powiedziała dr Agnieszka Tokaj-Krzewska, p.o. dyrektor Działu Strategii w NCBR.

Jak podkreśliła, na ten sukces składa się szereg czynników, w tym:

• bardzo duże zainteresowanie ze strony uczelni – uniwersytetów, uczelni pedagogicznych, szkół artystycznych czy wojskowych
• ciekawe pomysły, w tym na włączanie w projekty organizacji osób niepełnosprawnych; działania obejmujące nie tylko studentów i kadrę uczelni, ale także kandydatów na studia i studentów z zagranicy; pomysły na usuwanie utrudnień, które na co dzień mało kto zauważa, czy na nieszablonowe rozwiązania cyfrowe
• namacalne efekty, które pomagają szkołom wyższym stopniowo likwidować bariery i wyrównywać szanse w dostępie do studiów, a osobom ze szczególnymi potrzebami korzystać z coraz szerszej palety szans na zdobycie dobrego wykształcenia, a później pracy na miarę swoich zdolności i kompetencji.

– Wszystko to sprawiło, że podjęliśmy decyzję o uruchomieniu drugiej edycji konkursu, a potem trzeciej, tak aby jak najwięcej uczelni mogło przynajmniej rozpocząć swoją drogę ku dostępności – zaznaczyła Agnieszka Tokaj-Krzewska.

W nowej perspektywie finansowej Unii Europejskiej Narodowe Centrum Badań i Rozwoju przewiduje kontynuację obecnych działań, z uwzględnieniem zdobytych doświadczeń i rekomendacji z badania ewaluacyjnego dotyczącego konkursów „Uczelnia dostępna” oraz „Centrum wiedzy o dostępności”. Z wynikami tego badania zapoznali uczestników konferencji  eksperci NCBR: Anna Marciniak, kierownik Sekcji konkursów EFS, Jakub Ardyn, dyrektor Działu Dział Współpracy z Beneficjentem EFS oraz Monika Kordowska z Sekcji Analiz i Ewaluacji.

Jak podkreślali, w ramach trzech edycji konkursu „Uczelnia dostępna”, które cieszyły się bardzo dużym zainteresowaniem, podpisano 202 umowy ze szkołami wyższymi. Łączna wartość realizowanych przez nie projektów, z których większość zakończy się w przyszłym roku, wynosi 685,3 mln zł, a łączna kwota dofinansowania to 664,3 mln zł. Z kolei konkurs „Centrum wiedzy o dostępności”, służący wypracowaniu, we współpracy z przedsiębiorcami, wiedzy niezbędnej do dostosowania produktów czy usług do oczekiwań odbiorców o szczególnych potrzebach, miał charakter pilotażowy. Realizowane są 4 projekty w obszarach: architektura, urbanistyka i budownictwo; transport i mobilność; cyfryzacja i komunikacja; design i przedmioty codziennego użytku. Wartość tych projektów to w sumie 15,3 mln zł. Przyznano na nie dofinansowanie w kwocie 14,8 mln zł.  Projekty w ramach obu tych inicjatyw są realizowane we współpracy ze środowiskiem osób z niepełnosprawnościami.

Eksperci nie mają wątpliwości, że efekty podjętych wysiłków staną się standardem szkolnictwa wyższego. Potwierdzają to plany uczelni, które w działania służące wzmacnianiu dostępności zamierzają inwestować środki własne, są także bardzo zainteresowane aplikowaniem o kolejne środki na ten cel.

–  Na działania z obszaru dostępności i usług dla osób z niepełnosprawnościami NCBR w nowej perspektywie finansowej będzie dysponowało około 180 mln euro, czyli około 860 mln zł – poinformowała Agnieszka Tokaj-Krzewska, p.o. dyrektor Działu Strategii w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju. – Spodziewamy się zatem przekazać o około 200 mln zł więcej na ten cel niż w trzech edycjach konkursu „Uczelnia dostępna”.

Polityka otwartych drzwi

Podczas wydarzenia przedstawiciele dziesięciu uczelni z całej Polski dzielą się swoimi doświadczeniami oraz dobrymi praktykami z realizacji projektów w konkursach NCBR „Uczelnia dostępna” oraz „Centrum wiedzy o dostępności”.

Ich relacje to dowód na to, że dostępność i związana z nią szansa na dobrą edukację i niezależne życie osób ze szczególnymi potrzebami dokonuje się we współpracy. W stosunkowo krótkim czasie, dzięki połączonym wysiłkom instytucji, szkół wyższych, organizacji studenckich, stowarzyszeń i innych zaangażowanych podmiotów, uczelnie stopniowo zmieniają się w miejsca przyjazne dla wszystkich członków społeczności akademickiej.

Konkursy NCBR obejmowały wsparciem m.in. zmiany organizacyjne oraz podnoszenie świadomości i kompetencji kadry uczelni z zakresu niepełnosprawności. Służy temu realizacja działań mających na celu zapewnienie przez uczelnię dostępności komunikacyjnej, administrowanych stron internetowych, narzędzi informatycznych, procedur kształcenia w edukacji na poziomie wyższym, a także wprowadzenie do programów kształcenia modyfikacji zapewniających ich dostępność dla studentów z niepełnosprawnościami oraz działań z zakresu dostępności architektonicznej.

Podejmowane działania, w zależności od wybranej ścieżki wsparcia, służą albo rozpoczęciu podstawowych działań zmierzających do tworzenia uczelni dostępnej dla wszystkich, albo osiągnięciu znacznego wzrostu dostępności dla osób z niepełnosprawnościami w stosunku do poziomu minimalnego, bądź też wdrażaniu autorskich rozwiązań w przypadku szkół wyższych doświadczonych we wdrażaniu idei dostępności.

Członkowie zespołów projektowych z różnych ośrodków akademickich, zabierając głos na konferencji, mówią jednym głosem: małe zmiany prowadzą do dużych. Dotyczą one m.in. procesu rekrutacji na studia (serwisy internetowe dla kandydatów zgodne ze standardami WCAG – Web Content Accessibility Guidelines), procesu kształcenia (np. umożliwienie korzystania ze wsparcia doradcy edukacyjnego lub asystenta dydaktycznego oraz całej palety rozwiązań informatycznych i cyfrowych, uelastycznienie form zaliczeń i egzaminów, indywidualizacja kształcenia, wsparcie psychologiczne, pracownie wsparcia), struktury organizacyjnej i procedur (uczelnie powołują stanowiska ds. dostępności, np. na poziomie pełnomocnika rektora ds. osób z niepełnosprawnościami), podnoszenia kompetencji kadr i świadomości studentów (szkolenia, warsztaty z zakresu pracy z osobami z różnymi rodzajami niepełnosprawności np. dla lektorów języków obcych, instruktorów sportu, zasady savoir-vivre, przełamywanie stereotypów), dostosowań architektonicznych (np. specjalne oznaczenia korytarzy i pomieszczeń, w tym w domach studenckich, dostosowanie bibliotek, wdrażanie zasad planowania uniwersalnego). Jak podkreślają eksperci NCBR, znaczący odsetek uczelni osiągnął w tych obszarach pełną dostępność.

Wszystkie te działania nie byłyby możliwe w tak krótkim czasie bez wsparcia z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach POWER.

W awangardzie zmian

Eksperci i praktycy zebrani w gmachu Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej i on-line debatują nie tylko o sukcesach, ale też o tym, co jeszcze wymaga poprawy i o co szczególnie należy zadbać w najbliższych latach. Na przykład jak poprawić dostępność w obszarze infrastruktury, tj. pod kątem właściwego oznaczenia budynków, oświetlania, nagłośnienia z wykorzystaniem pętli indukcyjnej oraz stref wypoczynku. Uczelnie mają z tym często problem, co jest związane głównie z limitem wynikającym ze sposobu finansowania projektów, ograniczającym skalę inwestycji w infrastrukturę w projekcie.

Uczestnicy konferencji wspólnie poszukują odpowiedzi na pytania, jak umożliwić większą zmianę także w tym obszarze oraz:

• Jak inwestować w dostępność, aby po zakończeniu realizacji projektów pozostawały w uczelniach trwałe rezultaty?
• Jak uruchamiać długofalowe procesy prowadzące do pełnej dostępności?
• Jak przełamywać medyczne spojrzenie na niepełnosprawność i rozwijać nowy jej paradygmat?
• Jak praktycznie, a nie tylko deklaratywnie realizować art. 24 Konwencji ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami?

– Uczelnie, jak pokazuje historia, często są w awangardzie zmian. Obserwując, jak w ostatnich latach zmieniają się standardy dostępności na uczelniach i uczelnianą politykę otwartych drzwi, możemy z optymizmem patrzeć w przyszłość. Te standardy promieniują i będą promieniować na zewnątrz, przekształcając w coraz większym stopniu nasze miejsca pracy, odpoczynku i przestrzenie publiczne w miejsca przyjazne dla każdego, bez wyjątku. A także, co istotne, pomagają w walce ze stereotypami, które narosły wokół niepełnosprawności. Szlifują naszą wrażliwość – podsumowuje Agnieszka Tokaj-Krzewska, p.o. dyrektor Działu Strategii w NCBR.

Dostępność Plus – plusy dostępności

– Dostępność to prawa człowieka – wskazała Anna Rutz z Komisji do spraw wyrównywania szans edukacyjnych przy KRASP.

Działania na rzecz dostępności w całej Polsce wyznacza i porządkuje rządowy Program Dostępność Plus. Jego kluczowe cele, kierunki i efekty przedstawił Przemysław Herman, zastępca dyrektora Departamentu EFS w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej. Realizowany w latach 2018-2025 program, z budżetem 23 mld zł, przyczynia się do usuwania w naszym kraju barier architektonicznych, technicznych, komunikacyjnych i prawnych, które utrudniają życie osobom ze szczególnymi potrzebami. Dotyczy m.in. uczelni, szkół, parków narodowych, transportu, instytucji samorządowych, instytucji kultury, systemu opieki zdrowotnej – dosłownie każdej dziedziny życia.

Jak wskazał Przemysław Herman, kluczowe inicjatywy w odniesieniu do edukacji i nauki to m.in. trzy edycje konkursu „Uczelnia dostępna”, moduły uniwersalnego projektowania w programach nauczania, asystent studenta z ASD, utworzenie czterech centrów projektowania uniwersalnego czy program B+R „Rzeczy są dla ludzi”, realizowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.

– Dostępność kosztuje, ale się opłaca, bo jest inwestycją w człowieka i w jego potrzeby. To jest także inwestycja w przyszłość naszych pokoleń – powiedział Przemysław Herman. – Konieczne jest, aby dostępność stała się immanentnym elementem wszystkich inwestycji – dodał.

Podsumowując, zwrócił uwagę, że kluczem do zmian mentalnych i postaw wobec osób z niepełnosprawnością jest wzrost świadomości na temat ich potrzeb, ale ważną rolę odgrywa także  wiedza osób z niepełnosprawnością na temat przysługujących im praw.

 

Materiały z Konferencji