Narodowe Centrum Badań
i Rozwoju

NCBR realizuje zadanie prowadzenia Krajowego Punktu Kontaktowego dla programu Horyzont Europa, zlecone przez ministra właściwego ds. nauki.

Na budżet programu składa się m.in. 5,4 mld euro (w cenach bieżących) z instrumentu NextGenerationEU, przeznaczone na przyspieszenie odbudowy Unii i poprawienie jej odporności na przyszłe kryzysy, a także dodatkowe 4,5 mld euro (w cenach bieżących). Stanowi to wzrost o 30 proc. w stosunku do kończącego się programu Horyzont 2020 i sprawia, że Horyzont Europa będzie najbardziej ambitnym programem w zakresie badań naukowych i innowacji w historii UE.

– Porozumienie jest bardzo ważnym wydarzeniem dla Europy. Dzięki programowi Horyzont Europa europejska społeczność badawcza, organizacje badawcze i nasi obywatele dostaną największy na świecie program w zakresie badań naukowych i innowacji – zauważyła komisarz do spraw innowacji, badań naukowych, kultury, edukacji i młodzieży Mariya Gabriel. – Program ten jest naszym głównym narzędziem wzmacniania bazy naukowej i technologicznej, opracowywania rozwiązań na rzecz zdrowszego życia, pobudzania transformacji cyfrowej i przeciwdziałania zmianie klimatu – z korzyścią dla naszej zbiorowej odporności – dodała.

Program Horyzont Europa będzie promować doskonałość i zapewniać cenne wsparcie najlepszym naukowcom i innowatorom, stymulując tym samym przemiany systemowe konieczne do zapewnienia, by Europa była ekologiczna, zdrowa i odporna. Będzie stymulować doskonałość naukową za pośrednictwem Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (European Research Council – ERC), tak by umożliwić wybitnym naukowcom poszerzanie granic nauki i wiedzy, co pomoże sprostać wyzwaniom gospodarczym i społecznym, przed którymi stoi Europa. Stypendia i wymiany w ramach Działań Marii Skłodowskiej-Curie (MSCA) pomogą najbardziej utalentowanym młodym naukowcom poszerzać wiedzę i umiejętności, a Europa skorzysta z doradztwa naukowego, wsparcia technicznego i specjalnych badań prowadzonych przez Wspólne Centrum Badawcze (JRC), służbę naukową Komisji Europejskiej.

Horyzont Europa będzie również wspierać badania oparte na współpracy w zakresie wyzwań społecznych, przed którymi stoi Europa, oraz wzmacniać potencjał technologiczny i przemysłowy poprzez tematyczne grupy polityk (klastry) dotyczące pełnego spektrum globalnych wyzwań. Na przykład za sprawą klastrów „Klimat, energetyka i mobilność” oraz „Technologie cyfrowe, przemysł i przestrzeń kosmiczna” zwiększona zostanie skala badań i innowacji w dziedzinach związanych z klimatem, a przedsiębiorstwa europejskie otrzymają dostęp do potrzebnych im technologii i danych. W tym drugim przypadku nacisk zostanie położony na badania kwantowe, co poprawi pozycję Europy jako lidera w dziedzinie nauki i zwiększy doskonałość w dziedzinie technologii kwantowych.

Klaster „Kultura, kreatywność i społeczeństwo integracyjne” została wzmocniona w celu zagwarantowania większego wsparcia dla badań naukowych i innowacji w sektorach kultury i kreatywnym poprzez tworzenie przestrzeni współpracy w zakresie dziedzictwa kulturowego oraz sztuki i nauk humanistycznych. Klaster „Zdrowie” pozwoli zająć się takimi wyzwaniami jak pandemia koronawirusa, rozszerzenie badań klinicznych, innowacyjne środki ochronne, wirusologia, szczepionki, leczenie i diagnostyka oraz przekładanie wyników badań na środki polityki zdrowia publicznego.

Misje UE skupią się na ambitnych, określonych w czasie i osiągalnych celach służących osiągnięciu wspólnych europejskich korzyści. Mają one zapobiec do 2030 r. trzem milionom zgonów w wyniku chorób nowotworowych, a także zapewnić transformację 100 miast w neutralne dla klimatu, uzdrowić oceany, morza i wody wewnętrzne, gleby, żywność, jak również wzmocnić odporność regionów na zmianę klimatu. Obejmując swoim zakresem kluczowe obszary, takie jak energia, transport, bioróżnorodność, zdrowie, żywność oraz obieg zamknięty, usprawnione partnerstwa europejskie będą zachęcać do szerokiego udziału partnerów z sektorów publicznego i prywatnego.

Ponieważ wiedza nie ma granic terytorialnych, program Horyzont Europa będzie również zachęcał mniej aktywne kraje do większego uczestnictwa, zmniejszał lukę w zakresie badań naukowych i innowacji oraz wzmacniał europejską przestrzeń badawczą (European Research Area – ERA). Za pomocą szerokiego wachlarza środków będzie wspierał kraje osiągające gorsze wyniki w zakresie badań naukowych i innowacji, a także stymulował tworzenie centrów doskonałości, poprawę ich możliwości i nawiązywanie powiązań opartych na współpracy. Na cel ten zostanie przeznaczone 3,3 proc. budżetu programu, co stanowi znaczny wzrost w porównaniu z programem Horyzont 2020.

Ponadto Horyzont Europa wprowadzi nowe inicjatywy, takie jak Europejska Rada ds. Innowacji (European Innovation Council – EIC) i misje UE. Europejska Rada ds. Innowacji, która funkcjonuje już w fazie pilotażowej, otrzyma w budżecie ponad 10 mld euro na wsparcie dla powstających i przełomowych innowacji w rozpoczynających działalność oraz małych i średnich przedsiębiorstwach, a także w spółkach o średniej kapitalizacji. Działalność ta będzie uzupełnieniem prac Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT). Ponadto dzięki nawiązywaniu kontaktów z regionalnymi i krajowymi innowatorami zostaną wzmocnione europejskie ekosystemy innowacji. Z kolei misje UE skupiają się na kwestiach, które mają wpływ na nasze codzienne życie – od walki z rakiem po przystosowanie się do zmian klimatu, mieszkanie w bardziej ekologicznych miastach, ochronę wód i oceanów, czy też zapewnienie zdrowych gleb z myślą o zdrowej żywności, zdrowiu ludzi, o przyrodzie i klimacie.

Jednym z ważnych założeń programu Horyzont Europa jest ścisła współpraca z innymi programami i politykami UE, takimi jak InvestEU, Erasmus+, polityka spójności UE, Cyfrowa  Europa (Digital Europe), europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne, instrument Łącząc Europę (Connecting Europe Facility – CEF) oraz Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności. Ma to na celu wspieranie szybszego upowszechniania informacji na szczeblu krajowym i regionalnym oraz wykorzystanie wyników badań naukowych i innowacji, a także poprawę skuteczności samego programu.

Po raz pierwszy w historii programu ramowego regiony mogą dobrowolnie przekierować część swoich funduszy regionalnych do programu Horyzont Europa w celu wykorzystania ich na potrzeby działań w zakresie badań naukowych i innowacji na ich terenie. By jeszcze bardziej ułatwić udzielanie wsparcia, Komisja zaproponowała również wyłączenie prowadzonych przez MŚP projektów, które otrzymają „pieczęć doskonałości” (Seal of Excellence) w ramach programu Horyzont Europa, z obowiązku uprzedniego zgłoszenia w kontekście otrzymywania pomocy państwa. Jest to możliwe dzięki gwarancjom zawartym w programach UE zarządzanych centralnie przez Komisję.

W Europie mieszka zaledwie 7 proc. ludności świata, odpowiada ona jednak za 20 proc. światowych inwestycji w badania naukowe i rozwój, wydaje jedną trzecią wszystkich publikacji naukowych wysokiej klasy oraz zajmuje dominującą pozycję na świecie w takich sektorach przemysłu, jak farmaceutyka, chemikalia, inżynieria mechaniczna i moda. Badania naukowe i innowacje mają zasadnicze znaczenie dla walki z pandemią koronawirusa. W ramach programu Horyzont 2020 przeznaczono 1 mld euro na rzecz wspólnego rozwoju i powszechnego stosowania diagnostyki, leczenia i szczepionek. Program Horyzont Europa będzie w dużym stopniu kontynuacją programu Horyzont 2020. Zachowano takie elementy jak: trzy filary, doskonałość jako centralny aspekt badań i utrzymanie sprawdzonych zasad i procedur dotyczących finansowania w ramach programu Horyzont 2020. Został jednak udoskonalony, aby zmaksymalizować jego oddziaływanie, znaczenie dla społeczeństwa i potencjał w zakresie przełomowych innowacji.

Długoterminowy budżet UE, po jego przyjęciu, w połączeniu z inicjatywą NextGenerationEU – która jest instrumentem tymczasowym służącym stymulowaniu odbudowy Europy – będą stanowić największy w historii pakiet środków wsparcia, jaki kiedykolwiek finansowano z budżetu UE. Wynosząca łącznie kwota 1,8 bln euro (w cenach z 2018 r.) posłuży odbudowie Europy po pandemii COVID-19. Będzie to Europa bardziej ekologiczna, cyfrowa i odporna.