Narodowe Centrum Badań
i Rozwoju

Zasoby wodne w Polsce są ograniczone, średnio trzykrotnie mniejsze niż w większości krajów europejskich. Dodatkowe zagrożenie stanowi rosnące zapotrzebowanie na wodę dobrej jakości w wyniku rozwoju rolnictwa, przemysłu, procesu urbanizacji, intensywnej rekreacji i turystyki – negatywnie wzmacniane przez zmiany klimatu. Wzmaga ono presję na środowisko. Poza tym  poziom zasobów wodnych w Polsce jest zróżnicowany w poszczególnych częściach kraju. Zmienia się on także w różnych okresach czasu. Te czynniki wpływają na to, iż trudno mówić o stabilnym dostępie do zasobów wody.

- Założenia programu „Hydrostrateg” stworzyliśmy we współpracy z ośmiorgiem wybitnych ekspertów w dziedzinie wody – hydrologów, klimatologów, biologów, inżynierów środowiska. Wspólnie wyłoniliśmy trzy kluczowe obszary badawcze w programie. Są to: woda w środowisku (obejmujący bioróżnorodność i bioproduktywność), woda w mieście oraz żegluga śródlądowa – mówi dr inż. Wojciech Kamieniecki, dyrektor NCBR. – Prace badawczo-rozwojowe realizowane w ramach programu z pewnością zbliżą nas do rozwiązania istotnych kwestii związanych z wodą tj. np. zaopatrzenia odbiorców w wodę, poprawę jakości wody oraz lepszego planowania przestrzennego obszarów wodnych i przywodnych. – dodaje dyrektor Kamieniecki.

Na swojej stronie internetowej NCBR www.ncbr.gov.pl opublikowało dokument „Założenia programu Hydrostrateg”, w którym w sposób szczegółowy opisuje wyniki prac zespołu redakcyjnego, m.in. diagnozę sytuacji w obszarach nauki i gospodarki objętych programem, analizę potencjału B+R oraz interesariuszy inicjatywy, zakres tematyczny programu wraz z wyzwaniami i szansami dotyczącymi realizacji poszczególnych celów.

„Hydrostrateg” ma służyć wzrostowi poziomu retencji, wdrożeniu nowych metod badania, obserwacji i narzędzi wspomagających monitoring i ocenę stanu ekosystemów wodnych i ekosystemów zależnych od wód. Ma również przyczynić się do zwiększenia stopnia wykorzystania dróg wodnych dla żeglugi śródlądowej, przy istniejących zasobach.

- Do realizacji projektów w ramach programu zapraszamy instytucje naukowe i szkolnictwa wyższego oraz instytucje gospodarcze z kraju i zagranicy, m.in. uniwersytety, politechniki, instytuty PAN, stowarzyszenia, parki narodowe i krajobrazowe, a także przedsiębiorstwa zajmujące się odbudową potencjału naturalnego ekosystemów wodnych oraz nowymi technikami pomiarowymi w zakresie monitoringu i kształtowania środowiska. Mamy nadzieję na współpracę z wieloma różnymi podmiotami, aby wypracować możliwie najbardziej kompleksowe rozwiązania – zachęca dr inż. Wojciech Kamieniecki, dyrektor NCBR.

Budżet całego programu planowanego na 10 lat wynosi 800 mln zł. Wykonawcy projektów będą wybierani w dwóch typach konkursów: na projekty tematyczne oraz wyzwania badawcze. Pierwszy konkurs w ramach programu planowany jest pod koniec II kwartału 2022 r.

Jednym z ekspertów pracujących nad założeniami nowego programu NCBR był prof. dr hab. Maciej Zalewski, dyrektor Europejskiego Regionalnego Centrum Ekohydrologii pod auspicjami UNESCO (ERCE), który tak  tłumaczy zmianę podejścia do gospodarki zasobami wodnymi uwzględnioną w „Hydrostrategu”: - Do tej pory zasady gospodarki wodnej były opracowywane przede wszystkim przez hydrologów i zogniskowane na ograniczenie skutków powodzi oraz zaopatrzenie miast i przemysłu w wodę, co wciąż jest ważne. Rozwiązywanie narastających potrzeb i problemów w gospodarce wodnej wymaga jednak holistycznego, transdyscyplinarnego podejścia tzn. takiego, które integruje różne dziedziny wiedzy. Pozwala to opracować innowacyjne metody i rozwiązania systemowe – mówi prof. Maciej Zalewski. - Największa innowacja programu „Hydrostrateg” to zmiana filozofii: to nie tylko eliminacja zagrożeń stanowi podstawę gospodarki zasobami wodnymi, ale również zwiększenie potencjału zrównoważonego rozwoju zlewni. Inaczej mówiąc wszelkie inwestycje i działania w gospodarce wodnej powinny uwzględniać równocześnie pięć składowych: zasoby wody, bioróżnorodność, korzyści dla społeczeństwa (woda dla miast, rolnictwa, żeglugi śródlądowej, rekreacji); adaptacje do zmian klimatu; kulturę i edukację – dodaje prof. Zalewski.

Podejście to, opracowane w ERCE znalazło się również w dokumencie Komisji Europejskiej „Ocena adekwatności dla Ramowej Dyrektywy Wodnej” oraz w najnowszym dokumencie Międzyrządowego Programu Hydrologicznego UNESCO „IHP-IX Strategic Plan”.

Kluczem do tworzenia innowacji jest więc zrozumienie interakcji między procesami ekologicznymi i hydrologicznymi. Jak ważne jest to innowacyjne podejście w przypadku polskiej gospodarki wskazuje jeden z najnowszych dokumentów World Water Development Report (WWDR 2018), pokazujący że na terenie Polski ekosystemy lądowe są odpowiedzialne za stabilizację 40% cyklu hydrologicznego.

- Przykładem integracji klasycznych i innowacyjnych rozwiązań opartych o ekohydrologię jest tworzenie tzw. systemów hybrydowych. Warto przy tej okazji przywołać projekt wspierany przez NCBR jakim jest Hybrydowy System Sedymentacyjno-Biofiltracyjny, który już poprawił efektywność oczyszczalni ścieków w Rozprzy i Warcie, a jego prototyp był zastosowany do wód burzowych w Łodzi – wskazuje prof. Maciej Zalewski.

Jak zaznacza prof. Zalewski, istotne jest również to, że systemy hybrydowe znacząco poprawiają efektywność przy udziale niewielkich kosztów. Stąd często spotykana w terminologii ONZ nazwa: low-cost, advanced technology, czyli z języka angielskiego „niskokosztowa, zaawansowana technologia”.

Hydrostrateg dołączy do innych programów strategicznych uruchomionych przez NCBR, tj. obecnie prowadzonych Infostratega i Gospostratega oraz zakończonych już Techmatstratega, Biostratega czy Strategmeda.

- Wspólnym mianownikiem programów strategicznych w NCBR jest wysoki budżet, wieloletnia perspektywa działania i cel, jakim jest realizacja polityki naukowej i innowacyjnej państwa w kluczowych obszarach, np. sztuczna inteligencja, technologie materiałowe, profilaktyka i leczenie chorób cywilizacyjnych i innych. Teraz do tych obszarów dołącza gospodarka wodna – mówi dr inż. Wojciech Kamieniecki, dyrektor NCBR.

Informacja o ogłoszeniu pierwszego konkursu w ramach nowego programu zamieszczona zostanie na stronie internetowej NCBR. Więcej nt. programu „Hydrostrateg”.