Narodowe Centrum Badań
i Rozwoju

„Udzielanie zamówień w formule PCP [Zamówienia Przedkomercyjne (ang. Pre-commercial Procurement) – PCP] zakłada odejście od typowego dotychczas w Polsce finansowania prac badawczo-rozwojowych, poprzez udzielanie grantów na pojedyncze programy. Polega natomiast na tworzeniu kompleksowego działania badawczego z portfolio programów, które przyczyniają się do realizacji głównego celu programu tj. rozwiązania problemu lub zaspokojenia potrzeby konkretnego odbiorcy poprzez opracowanie rozwiązania technologicznego, niedostępnego dziś na rynku” - czytamy w publikacji przygotowanej przez NCBR. 

Co daje więc podejście „problem-driven research” – czyli myślenie o nauce, procesie B+R jako kluczu do zmierzenia się ze określonym wyzwaniem technologicznym, społecznym czy gospodarczym? Jak zauważają eksperci NCBR: instytucje publiczne, czy inne podmioty, których celem jest zaspokojenie istotnych z punktu widzenia Polski potrzeb ekologicznych, ekonomicznych czy społecznych, są w stanie zdefiniować problem, który ich dotyczy, często jednak nie wiedzą… jak go rozwiązać! Właśnie w takiej sytuacji warto skorzystać z trybu zamówień przedkomercyjnych – efektem takiego zamówienie jest bowiem technologia, która ma rozwiązywać konkretny, zdefiniowany problem. 

Ten rodzaj myślenie „out of the box” pozwala na zmierzenie się tematami strategicznymi z punktu widzenia całego społeczeństwa czy gospodarki, takimi jak ochrona środowiska i ograniczenie emisji, poprawa jakości służby zdrowia czy rozwiązanie problemu mieszkaniowego Polaków. 

Jak skutecznie wspierać innowatorów i tworzyć instrumenty, które staną się realną alternatywą dla programów grantowych?  W publikacji „Udzielanie zamówień na usługi badawcze i rozwojowe wyłączone ze stosowania ustawy Pzp (zamówienia przedkomercyjne) w oparciu o regulamin Narodowego Centrum Badań i Rozwoju” zaprezentowane zostały wszystkie etapy przygotowania oraz tworzenia programów w oparciu o procedurę PCP. 

Czymś, co zdecydowanie wyróżnia proces tworzenia i realizowana programu w takim modelu jest  forma całego postępowania, przygotowania założeń programu oraz proces finansowania prac B+R. Podczas gdy w programach grantowych rola instytucji finansujących ograniczała się do wybrania najlepszych spośród złożonych wniosków, kontroli osiągania kamieni milowych projektu i wydatków w projekcie, w nowym schemacie zaangażowanie ze strony zamawiającego znacznie wzrasta. Instytucja finansująca jest bowiem obecna nie tylko na etapie przygotowania programu, ale też realizacji całego procesu badawczo-rozwojowego, gdzie pozostaje w bieżącym kontakcie z wszystkimi wykonawcami, służąc im zarówno wsparciem finansowym, jak i wiedzą. 

Jak więc w praktyce wygląda program realizowany w tak innowacyjnej formule? Ogłoszenie programu poprzedzone jest szerokimi konsultacjami, z całym rynkiem zainteresowanym zarówno stworzeniem , jak i wykorzystaniem danej technologii. Podpisanie umów z wybranymi w trybie PCP wykonawcami rozpoczyna realizację programu i uruchamia proces selekcji uczestników poszczególnych etapów w oparciu o określone kryteria (tzw. model „lejka”). Każdy z etapów kończy się oceną uzyskanych wyników. To także moment, w którym zamawiający i wykonawcy mają szansę na weryfikację przyjętych założeń, budżetów i terminów realizacji projektów. W ostatecznej fazie procesu PCP może uczestniczyć jeden lub kilka niezależnych podmiotów, cały proces kończy się ostateczną oceną wyników prac wykonawców uczestniczących w ostatnim etapie. 

Warto podkreślić, że programy realizowane w oparciu o PCP wyróżniają się dużo większą elastycznością w reagowaniu na pojawiające się zmiany: dodatkowe aspekty problemu, których nie mogliśmy przewidzieć, wyzwania technologiczne czy zmiany rynkowe. To korzyść zarówno dla zamawiającego, jak i podmiotów biorących udział w programie. 
Instytucja organizująca całe przedsięwzięcie zyskuje większą kontrolę nad tym, jaki będzie ostateczny efekt prowadzonych prac, co znacznie ogranicza ryzyko wydatkowania środków publicznych na projekty, które mogą nie przynieść oczekiwanych rezultatów. Natomiast oferenci na każdym etapie programu mają szansę na zgłoszenie swoich uwag, pomysłów czy problemów, z którymi będą musieli się zmierzyć. Co więcej cała procedura oparta jest o zasadę finansowej gry fair play – każdy podmiot, realizujący swój projekt ma zapewnione finansowanie do momentu, w którym spełnia postawione przed nim i zapisane w umowie wymagania. Jeżeli na którymś z etapów odpadnie z dalszego udziału w tej technologicznej rywalizacji, nie będzie zmuszony do zwrotu otrzymanego dofinansowania, a po zakończeniu prac B+R będzie mógł komercjalizować wypracowane rozwiązanie na konkurencyjnych zasadach. 

Głównym zadaniem NCBR jest finansowanie prac B+R, a nie samodzielne użytkowanie rozwiązań powstających w wyniku PCP. Niemniej jednak Centrum podejmuje działania, które mają zapewnić rynek i wspierać komercjalizację nowo powstałych produktów czy usług, stąd m.in. współpraca z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Inspiracją dla NCBR do prowadzenia programów w nowej formule B+R są działania amerykańskiej agencji finansującej innowacje DARPA. Korzystając z najlepszych wzorców i adaptując je do polskich realiów prawnych i administracyjnych NCBR realizuje program e-Van. Trwają prace nad powstaniem uniwersalnego pojazdu dostawczego o napędzie elektrycznym kat. N1. Na ten cel NCBR przeznaczyło 52 mln zł z Funduszy Europejskich. Program zakończy się w 2023 roku.

Więcej o programie e-Van

Case studies programu NCBR oraz szereg informacji o tym, jak przeprowadzić postępowanie w trybie PCP znaleźć można w publikacji Olgi Golińskiej, Mai Hernik i Bartosza Dziadeckiego z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.