Narodowy Fundusz
Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej

Zajmujący powierzchnię 59 223 ha Biebrzański Park Narodowy jest jednym z najmłodszych parków Narodowych (został utworzony 9 września 1993 r.). BbPN uchodzi też za „najdzikszy”, gdyż tworzą go wyjątkowe, naturalne zbiorowiska wodne, bagienne i leśne, w tym największy w kraju zespół torfowisk niskich. Park obejmuje w swoich granicach część dwóch obszarów Natura 2000: Ostoja Biebrzańska i Dolina Biebrzy. Na podstawie Konwencji Ramsarskiej jest również chroniony prawem międzynarodowym jako szczególnie cenny obszar wodno-błotny.

Nawet kilkadziesiąt pożarów rocznie

Rozległe zasoby przyrodnicze parku (zwłaszcza torfowiska, mechowiska i łąki) są jednak podatne na pożary. Co roku na terenie BbPN odnotowuje się ich od kilku do nawet kilkudziesięciu, przy czym ogień pojawia się zarówno na niewielkich połaciach, jak i na powierzchniach sięgających kilkuset hektarów. Wyjątkowo duży i niszczący był pożar, który w kwietniu 2020 r. zajął ponad 5500 ha cennych terenów, głównie ekosystemów nieleśnych m.in. w rejonie Czerwonego Bagna, stanowiących siedliska rzadkich gatunków roślin i zwierząt, zwłaszcza ptaków związanych ze środowiskiem bagiennym. Przez kilka dni z żywiołem walczyło prawie dwa tysiące strażaków, ratowników, żołnierzy, leśników, wędkarzy, pracowników Biebrzańskiego Parku Narodowego, a także miejscowa ludność i społeczność lokalna.

– Naszą powinnością jest ochrona przed ogniem tak wyjątkowych obszarów, będących skarbem polskiej przyrody i ważną częścią narodowego dziedzictwa – podkreśla minister klimatu i środowiska Michał Kurtyka. – Zasoby Biebrzańskiego Parku Narodowego zostaną poddane szczególnemu zabezpieczeniu – tak, aby zminimalizować ryzyko powstawania pożarów i mieć odpowiednie środki prewencji, a w razie pojawienia się ognia – narzędzia do prowadzenia skutecznych działań ratunkowych – dodaje szef resortu.

W oku kamer: wykrywanie i gaszenie ognia

Umowa zawarta z NFOŚiGW przewiduje realizację projektu pod nazwą: „Budowa systemu przeciwdziałania powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów w Biebrzańskim Parku Narodowym”. Inwestycja zakłada opracowanie planu operacyjnego ochrony przeciwpożarowej ekosystemów BbPN, modernizację i rozbudowę systemu monitoringu ppoż. poprzez instalację specjalnych kamer wraz z infrastrukturą techniczną do przesyłu obrazu i danych. W ramach projektu zostanie stworzony systemem automatycznej detekcji dymu, którego częścią będą dwie nowe wieże (tzw. dostrzegalnie). Wdrożony ma być również system komunikacji pożarowej między głównymi i terenowymi centrami monitoringu, dostosowany do kontaktów z jednostkami służb zewnętrznych w czasie prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych.

Bardzo ważną częścią inwestycji będzie zakup ze środków NFOŚiGW sprzętu i wyposażenia do prewencji przeciwpożarowej i akcji ratunkowych: samochodów patrolowo-gaśniczych z modułem gaśniczym (4 komplety), mobilnych zestawów gaśniczych szybkiego reagowania (4 komplety), ciągnika, beczkowozu oraz agregatu talerzowego, bezzałogowych statków powietrznych do działań prewencyjnych i pożarniczych (2 komplety) z kursem operatora dronów dla 8 osób, opryskiwaczy spalinowych (8 sztuk), agregatów prądotwórczych (4 sztuki) oraz łodzi z silnikiem do prowadzenia działań prewencyjnych i pożarniczych. Dopełnieniem projektu będzie modernizacja bazy przechowywania i ochrony sprzętu oraz budowa magazynu w Goniądzu.

– Stworzenie w Biebrzańskim Parku Narodowym systemu przeciwdziałania powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów pozwoli chronić przed ogniem cały jego obszar, a przez to wyjątkowe zasoby przyrodnicze, charakteryzujące się wysokim stopniem naturalności, różnorodnością oraz występowaniem wielu chronionych gatunków rzadkich i reliktowych – tłumaczy Małgorzata Golińska, wiceminister klimatu i środowiska, Główny Konserwator Przyrody.

Dotacja na prewencję – zdążyć przed kataklizmem

W przeciwpożarowych działaniach ochronnych, poza ofiarnością  i zaangażowaniem służb ratowniczych i pracowników parku, na których zawsze można liczyć, bardzo istotny jest czynnik czasu oraz techniczne parametry używanych urządzeń, sprzętów i pojazdów.   

– Szybkie wykrycie i lokalizacja ognia oraz podjęcie akcji gaśniczej w jak najkrótszym czasie przesądza o tym, jakie będą skutki pożaru – zaznacza wiceprezes NFOŚiGW Artur Michalski. – Dlatego przekazując dofinansowanie dla Biebrzańskiego Parku Narodowego, skoncentrowaliśmy się na tym, aby beneficjent mógł zbudować odpowiednią infrastrukturę przeciwpożarową. Dzięki nowoczesnym środkom profilaktyki, prewencji i monitoringu oraz specjalistycznemu sprzętowi do neutralizacji ognia będzie można ochraniać klimat, środowisko i zasoby przyrody, co jest celem naszej instytucji – podkreśla wiceprezes NFOŚiGW.

Wydatki kwalifikowane na inwestycję przeciwpożarową w Biebrzańskim Barku Narodowym, wynoszące dokładnie 4 999 567 zł, w całości zostaną sfinansowane z dotacji ze środków własnych Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach programu priorytetowego 7.3 Ochrona i przywracanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej, Część 1) Ochrona obszarów i gatunków cennych przyrodniczo. Realizacja projektu potrwa od 10 stycznia 2021 r., do 31 grudnia 2022 r. i w tym czasie powinien zostać osiągnięty efekt ekologiczny przedsięwzięcia. Park na całej powierzchni poddany zostanie kompleksowej ochronie przeciwpożarowej.

 

Ratunek dla bezcennej przyrody i krajobrazu 

– Pożary to jedno z najważniejszych i najtrudniejszych wyzwań w zarządzaniu ochroną przyrody Biebrzańskiego Parku Narodowego, a szczególnie niebezpieczne są wiosenne pożary w ekosystemach nieleśnych, które trawią najcenniejsze siedliska torfowisk – przyznaje dyrektor BbPN Artur Wiatr. –Walka z ogniem wymaga odpowiedniego wyposażenia i sprzętu, w większości bardzo kosztownego, dlatego tak ważna jest dla nas dotacja na jego zakup przyznana przez NFOŚiGW – zaznacza szef BbPN.

Techniczna rozbudowa „parkowego” systemu przeciwpożarowego to działanie profilaktyczne, z myślą o ochronie około 270 gatunków ptaków, 50 gatunków ssaków oraz wielu innych przedstawicieli fauny i flory. To także wyraz troski o szczególne walory krajobrazowe.  Chodzi zarówno o gatunki w szacie roślinnej (np. brzoza niska, storczyk, rosiczka, widłak), jak i w świecie ptaków (np. batalion, wodniczka, bekasik, dubelt, kszyk, żuraw, dzikie gęsi), ssaków (np. łoś, sarna, wilk, bóbr) oraz licznych płazów, gadów, ryb i bezkręgowców. Park, którego sercem jest 160-kilometrowa rzeka Biebrza wraz z rozlewiskami, szuwarami, mokradłami, bagnami, torfowiskami, mechowiskami – mimo swej „dzikości” i niedostępności – stanowi także wielką atrakcję turystyczną. Dolina Biebrzy to bowiem największe w Polsce siedlisko łosi (około 650 sztuk) i wyjątkowa w skali Europy ostoja ptactwa wodno-błotnego.

Wcześniejsze wsparcie z NFOŚiGW

Z uwagi na swoje bezcenne walory przyrodnicze i krajobrazowe Biebrzański Park Narodowy już w poprzednich latach korzystał wielokrotnie z różnych form wsparcia z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W latach 1989-2021 BbPN, na podstawie podpisanych 217 umów, otrzymał z NFOŚiGW dofinansowanie na różne projekty w łącznej kwocie 66 782 706,23 zł, z czego 66 782 706,23 zł stanowiły bezzwrotne dotacje, a 2 807 039,00 zł – pożyczki. Umowy z Narodowym Funduszem dotyczyły takich przedsięwzięć jak: ochrona przeciwpożarowa i wyposażenie służb BbPN w środki techniczne służące zabezpieczeniu przed pożarami, ochrona i renaturalizacja otwartych terenów bagiennych, ochrona siedlisk mokradłowych, ochrona ekosystemów leśnych, renaturalizacja stosunków wodnych, ochrona zasobów wodnych, rozwój bazy i wsparcie programów edukacyjnych, ochrona cennych gatunków roślin i zwierząt, stworzenie ośrodka rehabilitacji zwierząt, ochrona cennych siedlisk przyrodniczych poprzez wykup gruntów oraz wielu jeszcze innych działań.

W zakresie ochrony przeciwpożarowej dzięki dofinansowaniu z NFOŚiGW kilka lat temu zostało zrealizowane zadanie pn. „Ochrona przeciwpożarowa ekosystemów nieleśnych w Biebrzańskim Parku Narodowym”, w ramach którego zakupiono 3 samochody patrolowo-gaśnicze typu „pick up” z modułem gaśniczym. Samochody służą do celów przeciwpożarowych, a w szczególności do patrolowania terenu oraz gaszenia zarzewi ognia w ekosystemach nieleśnych i wspierania akcji gaśniczych prowadzonych przez straż pożarną. Wartość całkowita projektu wyniosła 439 755 zł, z czego dofinansowanie Narodowego Funduszu stanowiło 395 780 zł.

Ochrona gatunków i siedlisk

Warto szerzej wspomnieć o kilku głównych projektach realizowanych w ostatnich latach. Otóż w sierpniu 2015 r. podpisana została z Narodowym Funduszem umowa na dofinansowanie projektu pn. „Ochrona czynna ginącej populacji cietrzewia Tetrao tetrix w Biebrzańskim Parku Narodowym”. Całkowity koszt realizacji przedsięwzięcia zamknął się w kwocie 388 360,00 zł, a dotacja z NFOŚiGW sięgnęła 328 360,00 zł.

Z kolei w grudniu 2018 r. BbPN zakończył realizację projektu dotowanego z NFOŚiGW pn. „Modernizacja i doposażenie Ośrodka Hodowli Zachowawczej Konika Polskiego w Biebrzańskim Parku Narodowym”. Łączna kwota działania wyniosła 425 056,79 zł, z czego 90 proc. stanowiła dotacja z NFOŚiGW. Wykonana infrastruktura przyczynia się do poprawy jakości hodowli i ułatwia pracę obsłudze ośrodka. Konik polski stanowi cenny element krajobrazu na „parkowych” terenach bagiennych.

Natomiast od 2013 r. BbPN korzysta z programu priorytetowego NFOŚiGW pn. „Ochrona i przywracanie różnorodności biologicznej i krajobrazowej, w tym ochrona obszarów i gatunków cennych przyrodniczo”. Dofinansowanie jest przeznaczone na nabycie nieruchomości lub praw do nieruchomości w ramach wykonania prawa pierwokupu lub zakupu gruntów o szczególnych walorach przyrodniczych. Dzięki dotacjom z NFOŚiGW w latach 2013-2019 park powiększył swój stan posiadania o 1642 ha gruntów.

Także w sferze edukacji ekologicznej BbPN mógł liczyć na wsparcie z NFOŚiGW. W latach 2013-2014 kwotą 356 554,13 zł dofinansowane zostały działania edukacyjne pod hasłem „Rok 2013 - Rokiem Biebrzy”, a w latach 2016-2018 pomoc z NFOŚiGW w wysokości 498 259,65 zł została skierowana na projekt pn. „Doposażenie i adaptacja bazy edukacyjnej Biebrzańskiego Parku Narodowego w siedzibie Parku: Centrum Edukacji i Zarządzania w Osowcu – Twierdzy 8”.

Inne projekty przeciwpożarowe

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej systematycznie wspiera ochronę przeciwpożarową obszarów cennych przyrodniczo poprzez wdrażanie projektu unijnego pn. „Kompleksowy projekt adaptacji lasów i leśnictwa do zmian klimatu – w zapobieganie, przeciwdziałanie oraz ograniczanie skutków zagrożeń związanych z pożarami”, którego beneficjentem jest PGL Lasy Państwowe. Całkowity koszt realizacji projektu to niemal 80 mln zł, z czego środki UE stanowią 48 mln zł. Oddziaływanie wspomnianego projektu szacowane jest na około 2 423 919 ha powierzchni zalesionej. Główny cel to poprawa sprawności przeprowadzania rozpoznania i reagowania w sytuacji wystąpienia pożarów, zwiększenie możliwości zapobiegania im i przeciwdziałania zagrożeniom związanym z ogniem, a także ograniczanie skutków pożarów. Wsparcie zostało przeznaczone na: samochody (67 szt.), budowę dostrzegalni (69 szt.) i ich modernizację (55 szt.), sprzęt do lokalizacji pożarów (170 szt.), doposażenie punktów alarmowo-dyspozycyjnych (37 szt.) oraz stacje meteo  (12 szt.).

W latach 2016-2020 NFOŚiGW udzielił także dotacji dla ochotniczych straży pożarnych (OSP) na kwotę ponad 318 mln zł, natomiast na dofinansowanie Państwowej Straży Pożarnej (PSP) przeznaczył  ponad 13,5 mln zł. Przez ostatnich pięć lat Narodowy Fundusz wsparł finansowo zakup 1408 wozów strażackich i innego sprzętu gaśniczego, w tym 1380 dla OSP i 28 dla PSP. W przypadku tej ostatniej  istnieje jeszcze duży zastrzyk finansowy w postaci środków europejskich. NFOŚiGW jest w trakcie realizacji projektu dotyczącego wyposażenia straży, w ramach którego zakupione zostaną 53 pojazdy gaśnicze oraz 153 sztuki innego sprzętu strażackiego za łączną kwotę 217,5 mln zł (w tym 184,9 mln zł z UE).