Rys historyczny
Potrzeba pokojowego rozwiązywania konfliktów międzyludzkich pojawiła się w momencie, gdy tylko człowiek zorientował się, że eskalacja konfliktu nie zawsze jest dla niego opłacalna. Stąd był już tylko krok do pojawienia się osoby trzeciej - instytucji pośrednika, próbującego załagodzić konflikt między stronami. Pośrednicy to osoby bezstronne, gotowe pomóc w wypracowaniu porozumienia między stronami sporu, czyli mediatorzy.
Najstarsze informacje o mediatorach pojawiają się już w pierwszej cywilizacji, która na piśmie opisała funkcjonowanie swojego społeczeństwa – w Sumerze. Następnie upowszechniła się ona w nieodległym Egipcie. O ile rolę sędziów przyjęli często na siebie w starożytności władcy, o tyle funkcję mediatorów w sposób formalny lub nieformalny powierzano kapłanom, urzędnikom lub zwykłym obywatelom, cieszącym się autorytetem. Spory łagodzono na forum wspólnoty religijnej lub starszyzny plemiennej.
W kulturach wschodnioazjatyckich w oparciu o filozofię Konfucjusza wykształcił się pogląd, że społeczeństwo powinno być w stanie samo rozwiązać problemy w postaci konfliktów powstających pomiędzy jego członkami. Dlatego kierowanie sprawy na drogę sądową traktowane było jako ostateczność wiążąca się nawet z utratą szacunku.
W starożytnej Grecji istniała instytucja tzw. sędziego rozjemczego, pełniącego funkcję mediatora. Był on wybierany przez strony sporu, a jego zadaniem było doprowadzenie do ugody. Dopiero jeżeli porozumienia nie udało się osiągnąć, kierowano sprawę do sądu przysięgłych. To właśnie od greckiego słowa medos pochodzi słowo mediacja. Oznacza ono „pośredniczący, neutralny, nie przynależny do żadnej ze stron”. Jednocześnie w starożytnym Rzymie funkcjonowały niezależnie od siebie arbitraż i mediacja. Początkowo procedury związane z procesem mediacyjnym były oparte na podstawie zwyczaju. Jednak już w VI wieku przepisy zostały spisane w ramach Digesta Iustiniani.
W średniowieczu, w chrześcijańskiej Europie, roli mediatorów podejmowali się duchowni, przy czym zdarzało się, że w sporach między władcami mediował sam papież.
Nowożytne formy alternatywnego rozwiązywania sporów powstały w Anglii, skąd zostały przeniesione do USA, wraz z pozostałymi elementami kultury common law. To właśnie na tych wielokulturowych fundamentach powstała współczesna mediacja, której największy rozwój dokonał się właśnie w Stanach Zjednoczonych Ameryki.
W Polsce na wzorcach niemieckich powołano w grudniu 1995 r. Zespół ds. Wprowadzania Mediacji w Polsce działający przy Stowarzyszeniu Penitencjarnym Patronat. Zespół przyczynił się do powstania ośrodków mediacji w całym kraju. W placówkach tych realizowano pilotażowy program mediacji między nieletnimi sprawcami czynów karalnych a pokrzywdzonymi.
Mediacja w sprawach cywilnych została wprowadzona do polskiego systemu prawnego ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 172, poz. 1438).
Ustawa z dnia 15 czerwca 2018 r. o zmianie ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1467) wprowadziła także możliwość skorzystania z nieodpłatnej mediacji, która kierowana jest do obywateli w trudnej sytuacji materialnej.
Zarówno mediacja sądowa, jak i nieodpłatna mediacja prowadzone są przez mediatorów. Występują jednak między nimi fundamentalne różnice – na przykład, na mediacje sądową kieruje sąd, podczas gdy nieodpłatna mediacja zostaje przeprowadzona z inicjatywy beneficjentów. Jednocześnie należy zaznaczyć, że dostępne są także usługi odpłatnej mediacji z woli stron, na którą mogą się udać bez skierowania od sądu. Wszystkie mediacje mają na celu wypracowanie rozwiązania, które usatysfakcjonuje obie strony poprzez dialog bez udziału prawnika.
Aby dowiedzieć się więcej o działaniu nieodpłatnej mediacji, przejdź do zakładki Czym jest nieodpłatna mediacja?