Polska w Norwegii

Jeśli mieszkasz na stałe zagranicą, zapoznaj się z przepisami dotyczącymi opieki nad dziećmi. Pozwoli Ci to na uniknięcie problemów związanych z niewiedzą o prawie regulującym opiekę nad małoletnimi.

Pamiętaj, że w wielu krajach wzorce postępowania i standardy działania organów publicznych powołanych do zajmowania się sprawami dzieci odbiegają od tych znanych z Polski. Wszelkie rozbieżności między zachowaniem rodziców a zwyczajami i prawem przyjętym w danym kraju mogą skutkować daleko idącymi konsekwencjami dla rodziców, łącznie z odebraniem dzieci. Możesz spodziewać się reakcji miejscowych władz i ingerencji w Twoje prawa rodzicielskie m.in. w przypadkach:

• nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających,
• niedostosowania społecznego, w tym przejściowych lub trwałych trudności natury psychologicznej,
• skłonności do przemocy,
• braku zdolności zapewnienia dziecku godnych i bezpiecznych warunków życia,
• konfliktów z prawem.

Niektóre zachowania w relacjach między rodzicami a dziećmi, kulturowo dopuszczalne w Polsce, w innych państwach mogą być traktowane jako naruszenie praw dziecka. Do tej kategorii zalicza się np. krzyk czy inne formy karcenia dziecka, nawet jeśli zostały wywołane bez użycia przemocy fizycznej.

W wielu krajach zwraca się uwagę na przypadki lub podejrzenia nieprawidłowych postaw wychowawczych rodziców. Mogą one być zgłaszane właściwym służbom socjalnym zarówno przez szkoły, służby medyczne, sąsiadów, a nawet zwykłych przechodniów zaniepokojonych zachowaniem rodziców względem dzieci. Służby te, kierując się dobrem dziecka, mogą ingerować w życie rodzinne obywateli polskich zamieszkałych za granicą. Czasami same dzieci zgłaszają niepokojące sytuacje w rodzinie.

Ważne: co do zasady sytuacja dziecka, nawet jeśli nie posiada obywatelstwa kraju, w którym przebywa, będzie oceniana w świetle przepisów prawa i zwyczajów panujących w tym konkretnym państwie.

Norweskie realia w zakresie prawa do opieki nad małoletnimi znacząco odbiegają od realiów polskich, a standardy wychowania dzieci różnią się od standardów wyniesionych z Polski. Wiele zachowań w relacjach między rodzicami a dziećmi, prawnie i kulturowo dopuszczalnych w Polsce, w Norwegii może zostać potraktowanych jako naruszenie praw dziecka skutkujące surowymi konsekwencjami. Do zachowań, które zgodnie z praktyką są podstawą dla norweskich służb socjalnych do zainteresowania się sytuacją dziecka można zaliczyć np. krzyk czy płacz karconego dziecka - nawet jeśli został wywołany bez użycia przemocy fizycznej, użycie przemocy fizycznej, przebywanie małoletniego pod opieką rodziców nadużywających alkoholu lub zażywających narkotyki, pozostawienie dziecka bez opieki, złe warunki w domu, czy zaniedbania w leczeniu i edukacji.

W Norwegii przypadki niewłaściwych postaw w rodzinach zgłaszane są do Urzędu Ochrony Praw Dziecka Barnevernet przez pracowników służb publicznych, szkoły, sąsiadów, pielęgniarki, lekarzy czy też inne zainteresowane osoby. Organy władzy/administracji państwowej oraz pracownicy szkół, przedszkoli lub służb pedagogiczno-psychologicznych mają obowiązek podjęcia prób poprawy sytuacji dziecka. Do uruchomienia działań przez Barnevernet mogą posłużyć też zeznania dziecka. Zgodnie z informacjami prasowymi w pierwszej połowie 2013 r. Barnevernet otrzymało ok. 27 000 zgłoszeń. Według Urzędu Ochrony Praw Dziecka wszystkie zgłoszenia, w tym anonimowe, były/są rozpatrywane.

Głównymi norweskimi instytucjami odpowiedzialnymi za ochronę praw małoletnich jest również, obok Barnevernet działającego na poziomie lokalnym,  Ministerstwo ds. Dzieci i Rodziny (Barne-og familiedepartementet) oraz Urząd ds. Dzieci, Młodzieży i Rodzin Barne-, ungdoms-, og familiedirektoratet (Bufdir).  Zakres odpowiedzialności Barnevernet regulowany jest przez Ustawę o ochronie praw dziecka z dn. 17 lipca 1992 r. (Barnevernloven, Lov av 17 juli 1992 nr 100) oraz Ustawę o postępowaniu administracyjnym i administracji publicznej (Forvaltningsloven). Barnevernet jest zobowiązane natychmiast zbadać sytuację dziecka, przeprowadzić  postępowanie sprawdzające najpóźniej 3 miesiące od otrzymania zgłoszenia, zastosować niezbędne środki zapobiegawcze nie później niż 6 tygodni od zakończenia postępowania sprawdzającego. Może także wezwać rodziców na rozmowę sprawdzającą lub wysłać zawiadomienie o wizycie w domu np. w asyście policji. Należy pamiętać, iż rodzice mają prawo do wglądu do raportu dotyczącego sprawy. Ostatecznym środkiem, który może być zastosowany przez Barnevernet jest umieszczenie dziecka poza domem rodzinnym, które może nastąpić także bez zgody rodziców, w oparciu o decyzję Komisji Wojewódzkiej (fylkesnemnda). Rodzice mają prawo być obecni w trakcie rozpatrywania sprawy przez Komisję Wojewódzką, ale nie podczas narady i głosowania. Odwołanie od decyzji Komisji można wnieść do sądu I-szej instancji, zaś organem odwoławczym wobec innych działań jest wojewoda (statsforvalteren, wcześniejsza nazwa: fylkesmannen).   

Sam fakt posiadania statusu cudzoziemca nie zwalnia w najmniejszym stopniu od odpowiedzialności przed miejscowym prawem na równi z obywatelami tego kraju i nie daje podstaw domagania się uprzywilejowanego traktowania.

Osoby, z którymi skontaktowało się Barnevernet, powinny rozważyć skonsultowanie swojej sytuacji z adwokatem.

Wykaz kancelarii prawnych, z którymi możliwy jest kontakt w języku polskim znajdziesz w tym linku: https://www.gov.pl/web/norwegia/lista-adwokatow-notariuszy-tlumaczy

Wykaz adwokatów w Norwegii specjalizujących się w sprawach Barnevernet: www.advokatenhjelperdeg.no/finn-advokat/?sak=Barn+og+foreldre&spessak=Barnevern

Broszura informacyjna Urzędu Ochrony Praw Dziecka Barnevernet
źródło: Ministerstwo ds. Dzieci i Rodziny - Barne-og familiedepartementet

Opinia prawna Urzędu Wojewody Oslo i Akershus w sprawie podstaw prawnych działania norweskiej Służby Ochrony Praw Dziecka (Barneverntjeneste) – wyciąg z pisma nr 2015/21810-5 S-BFS z dn. 15.12.2015 r.

Oprócz przepisów miejscowych, na podstawie których lokalne służby socjalne podejmują podstawowe działania, są one zobowiązane do przestrzegania norm prawa międzynarodowego.   

Podstawowe prawa dziecka zostały zawarte w Konwencji o prawach dziecka z 1989 r. Najważniejsze z nich to:

• prawo dziecka do zachowania tożsamości, w tym obywatelstwa, nazwiska, stosunków rodzinnych (art. 8),
• w sytuacji umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej, prawo do zachowania jego tożsamości etnicznej, religijnej, kulturowej i językowej (art. 20). 

W państwach Unii Europejskiej (za wyjątkiem Danii) obowiązuje rozporządzenie Rady nr 2201/2003 dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej (tzw. rozporządzenie Bruksela II bis), zgodnie z którym decyzję w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej, co do zasady, podejmują sądy państwa, w którym dziecko stale zamieszkuje.

Treść rozporządzenia w języku polskim

W innych państwach spoza UE, w których nie będzie można powołać się na powyższe przepisy mają zastosowanie przepisy Konwencji o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci z 1996 r.

Treść konwencji oraz lista państwa, które są objęte konwencją

Pamiętaj, że sam fakt posiadania statusu cudzoziemca nie zwalnia Cię od obowiązku przestrzegania prawa panującego w tym kraju, a w przypadku jego naruszenia, od odpowiedzialności prawnej na równi z obywatelami tego państwa.

Kompetencje konsula w zakresie udzielania pomocy w sprawach dotyczących opieki nad małoletnimi wynikają z:

• przepisów prawa polskiego i państwa, w którym dziecko zamieszkuje,
• postanowień umów międzynarodowych,
• przepisów prawa Unii Europejskiej.

Co konsul może:

• konsul udziela rodzicom lub krewnym dziecka ogólnych informacji o obowiązującym prawie miejsca pobytu dziecka, m.in. podstawach działania i kompetencjach krajowych służb socjalnych, właściwości sądów oraz możliwości uzyskania wsparcia od polskich lub innych lokalnych organizacji pomocowych,
• objaśnia zasady i możliwości przekazania sprawy do rozstrzygnięcia przez polski sąd oraz zasady umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej w Polsce,
• konsul, udziela informacji o polskojęzycznych adwokatach w danym państwie, możliwości otrzymania bezpłatnej porady prawnej oraz wnioskowania o zwolnienie z kosztów sądowych,
• konsul może uczestniczyć w rozprawie sądowej w charakterze obserwatora, o ile nie zabrania tego tamtejsze prawo, sąd wyrazi na to zgodę, a strony postępowania się temu nie sprzeciwią,
• konsul może udzielać, na potrzeby sądu oraz miejscowych służb socjalnych, informacji na temat polskiego systemu opieki nad dzieckiem, wsparcia, na które może liczyć rodzina w Polsce ze strony państwa oraz innych kwestii, które mogą mieć istotne znaczenie w procesie podejmowania przez sąd decyzji w sprawie małoletniego obywatela RP. 

Czego konsul nie może:

• konsul nie ma możliwości występowania przed sądem w charakterze pełnomocnika procesowego,
• konsul nie świadczy usług doradztwa prawnego,
• konsul nie ma możliwości pokrycia wynagrodzenia prawnika lub kosztów sądowych,
• konsul nie może angażować się w rozstrzyganie sporów między rodzicami lub prawnymi opiekunami dziecka.

Uprawnienia do podejmowania interwencji przez konsula są dodatkowo ograniczone w przypadku, gdy małoletni posiada obywatelstwo państwa, w którym mieszka.

Bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie to sytuacja, gdy ktoś wywiezie dziecko do państwa, w którym nie mieszka ono na stałe. Musi to nastąpić z naruszeniem woli i prawa do opieki osoby, która ma władzę rodzicielską.  

Najważniejszym dokumentem w sytuacji bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka za granicą jest konwencja haska dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę z dnia 25 października 1980 r. To międzynarodowe porozumienie, które pomaga w sprowadzeniu dzieci uprowadzonych do innego kraju. Państwa, które ją podpisały, zobowiązują się do współpracowania ze sobą, żeby dziecko wróciło do swojego kraju jak najszybciej. Polska również jest związana przepisami konwencji haskiej.

Sprawdź, które państwa są objęte przepisami konwencji

Pamiętaj, że w wielu krajach występuje instytucja prawna tzw. „władzy dzielonej” nad dzieckiem między rodzicami a władzami lokalnymi, które w takiej sytuacji mają takie samo lub większe prawo do decydowania np. o miejscu pobytu dziecka niż jego rodzice. Tym samym wyjazd z dzieckiem bez ich zgody również będzie traktowany jako uprowadzenie rodzicielskie.

Ważne!

Uprowadzenie dziecka w kraju pobytu może stanowić przestępstwo. Musisz liczyć się z możliwością poniesienia odpowiedzialności za taki czyn, w tym kary tak surowej, jak pozbawienie wolności.

Jak uzyskać pomoc w sprowadzeniu dziecka uprowadzonego za granicę?

Pomoc możesz uzyskać w Ministerstwie Sprawiedliwości, które przyjmuje wnioski o powrót dziecka. Szczegółowe informacje na ten temat, w tym wzór wniosku o powrót dziecka, znajdziesz tutaj.

Dnia 20 listopada 2020 r., w rocznicę przyjęcia Konwencji o prawach dziecka 1989 r., odbyła się inauguracja akcji informacyjnej, na temat organizacji systemu opieki nad małoletnimi w wybranych państwach Europy, będącej wspólną inicjatywą Ministerstwa Spraw Zagranicznych i Rzecznika Praw Dziecka. Inicjatywa ta jest odpowiedzią na potrzeby i oczekiwania polskich rodzin z dziećmi, planujących osiedlić się lub już zamieszkałych poza granicami Polski i wynika z troski o ich prawa.

Strona internetowa dziecizagranica.gov.plstanowi przewodnik ułatwiający i wspomagający poszukiwanie informacji, m.in. na temat modelu edukacji, systemu pomocy socjalnej, opieki społecznej oraz przydatnych danych kontaktowych w państwach Unii Europejskiej oraz Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Islandii i Norwegii. Jej celem jest ułatwienie rodzinom osiedlającym się w danym kraju zapoznania się z podstawowymi przepisami i zasadami regulującymi sytuację dziecka i jego rodziców oraz pomocy, którą mogą zaoferować władze lokalne. Taka wiedza pozwoli na uniknięcie ewentualnych problemów wynikających z nieznajomości uregulowań miejscowych oraz ułatwi odnalezienie kontaktu do właściwych instytucji pomocowych.

Zachęcamy do korzystania ze strony!