POPC Wsparcie

 

Definicję nieprawidłowości zawiera Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 1303/2013. Artykuł 2 punkt 36 Rozporządzenia 1303/2013 zawiera definicję nieprawidłowości, która brzmi: „nieprawidłowość” oznacza każde naruszenie prawa unijnego lub prawa krajowego dotyczącego stosowania prawa unijnego, wynikające z działania lub zaniechania podmiotu gospodarczego zaangażowanego we wdrażanie EFSI, które ma lub może mieć szkodliwy wpływ na budżet Unii poprzez obciążenie budżetu Unii nieuzasadnionym wydatkiem”.

Powszechnie funkcjonuje również pojęcie nadużycia finansowego. Elementem odróżniającym nadużycie od nieprawidłowości jest intencyjność działania. Nadużycie pociąga za sobą nie tylko skutki finansowe, lecz może również spowodować uszczerbek lub utratę reputacji firmy/organizacji. Pojęcie podejrzenia „nadużycia finansowego” jest używane do określania szeregu różnych zdarzeń, takich jak kradzież, korupcja, przywłaszczenie, łapówkarstwo, fałszywe lub sfałszowane dokumenty towarzyszące, sfałszowana księgowość, sfałszowanie produktu, nieistniejący podmiot, zmowa, „pranie pieniędzy”, odmowa kontroli, fikcyjne wykorzystanie lub przetwarzanie. Z nadużyciem związana jest perspektywa czerpania korzyści dla siebie, bliskiej osoby lub osoby trzeciej, bądź też spowodowania straty (finansowej lub moralnej) dla innej osoby. Nadużycie finansowe jest stwierdzane w toku postępowania karnego, w momencie wydania prawomocnego wyroku sądu. Do tego czasu przypadek będący przedmiotem postępowania karnego jest kwalifikowany jako podejrzenie popełnienia nadużycia finansowego.

Poszczególne nadużycia finansowe w wykorzystaniu środków unijnych charakteryzują się odpowiednio:

Korupcja może przybrać postać korupcji biernej lub korupcji czynnej.

• Korupcja czynna (art. 229 Kodeksu Karnego) polega na udzieleniu albo obiecaniu udzielania korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcje publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji. Obowiązujące prawo zapewnia „amnestię” dla osób, które poinformują o wręczeniu korzyści;
• Korupcja bierna (art. 228 Kodeksu Karnego) polega na przyjęciu korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy, bądź na uzależnieniu wykonania czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy, bądź też na żądaniu korzyści za wykonanie czynności służbowej.

Najczęściej spotykana działania o charakterze korupcyjnym to płatna protekcja, przekupstwo handel wpływami, kumoterstwo/nepotyzm, faworyzowanie, nieprawidłowości dotyczące zamówień publicznych, wykorzystanie środków publicznych do celów prywatnych lub osobistych korzyści. Jako przykłady można wskazać urzędnika oczekującego prezentu/ pieniędzy za przyspieszone załatwienie sprawy, zatrudnianie pracowników z pominięciem procedur, próby dotarcia do ofert konkurencyjnych firm podczas ubiegania się o zamówienie publiczne.

Fałszerstwo to przerobienie/podrobienie dokumentu (odnosi się również do fragmentu dokumentu). Pojęcie to obejmuje fakt sfałszowania dokumentu, nie sposób czy umiejętności fałszerza. Najbardziej powszechnym przykładem fałszerstwa jest sfałszowanie podpisu na dokumencie. Ale pod tym pojęciem należy rozumieć również przerobienie dokumentu, obejmujące np. dopiski, przekreślenia, usunięcie lub wymazanie. Karze podlega sfałszowanie dokumentu, które polega na jego wykorzystaniu jako podmiotu o znaczeniu prawnym.

Przerobienie/fałszowanie może dotyczyć wszelkich rodzajów dokumentów przekazanych przez beneficjentów w celu uzyskania dotacji, wzięcia udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego lub uzyskania zwrotu poniesionych wydatków, tj.: umów, gwarancji bankowych, dokumentów tożsamości, bilansów, sprawozdań, faktur VAT (papierowych/elektronicznych), list obecności, stron internetowych i innych dokumentów.

Sprzedajność urzędnicza polega na przyjęciu lub obietnicy korzyści majątkowej lub osobistej za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa, uzależnieniu wykonania czynności służbowej od otrzymania lub obietnicy korzyści majątkowej lub osobistej lub żądaniu korzyści lub obietnicy majątkowej lub osobistej – w związku z pełnieniem funkcji publicznej.

Korzyść majątkowa to zysk w zakresie dóbr materialnych. Korzyść ma charakter majątkowy, gdy ma wartość ekonomiczną, czyli taką, której wielkość może być wyrażona w pieniądzu, a ponadto gdy za pomocą dobra można zaspokoić określoną potrzebę materialną.

Korzyść osobista to pożytek niemający charakteru majątkowego, tzn. nieprzeliczalnego na pieniądze. Często nie jest łatwo odróżnić korzyść majątkową od osobistej. Niektóre korzyści zaspokajają zarówno potrzeby materialne, jak i niematerialne (np. awans służbowy, przyjęcie do pracy czy atrakcyjny wyjazd bez opłat).

Przyjęcie obietnicy polega na zaakceptowaniu złożonej propozycji. Stwierdzenie, że doszło do przyjęcia obietnicy może okazać się utrudnione ze względu na formę lub sposób jej akceptacji.

Kolejne nadużycie to zmowa przetargowa. Może ona przybrać postać:

• Zmowy poziomej/horyzontalnej/kartelu – Porozumienie ograniczające konkurencje miedzy przedsiębiorcami, którzy powinni między sobą rywalizować.
• Zmowy pionowej/wertykalnej – Porozumienie pomiędzy podmiotami działającymi na różnych szczeblach obrotu (np. pomiędzy producentem i dystrybutorem lub zamawiającym i wykonawcą/oferentem).

Przykładem zmowy przetargowej może być ograniczanie ofert (uzgodnione odstąpienie od udziału w postępowaniu lub wycofanie złożonych wcześniej ofert) lub składanie ofert kurtuazyjnych (składanie mniej korzystnych ofert w stosunku do wytypowanego wykonawcy – stwarzanie pozoru konkurencyjności). Kolejne przykłady to systemowy podział rynku (podział rynku na podstawie kryteriów geograficznych, podmiotowych lub przedmiotowych) oraz rozstawianie i wycofywanie ofert (składanie ofert kurtuazyjnych i ograniczanie ofert).

Oszustwo (art. 286 Kodeksu Karnego) to zgodnie z §1 „Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobą do niekorzystnego rozporządzenie własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”. Niemniej nie każde wprowadzenie w błąd jest oszustwem. Aby tak było muszą wystąpić prawne aspekty, takie jak: istotne sfałszowanie informacji, świadomość fałszu w momencie składania oświadczenia, poleganie przez ofiarę na fałszywej informacji oraz szkoda (najczęściej majątkowa), jako skutek.

Obszarami najbardziej newralgicznymi ze względu na ryzyko wystąpienia nadużycia finansowego są:

• Udzielanie zamówień publicznych, w tym: planowanie, przygotowanie i prowadzenie postępowań o udzielenie zamówień publicznych,
• Audyt i kontrola, wykrywanie nieprawidłowości,
• Wydawanie decyzji lub postanowień administracyjnych, w tym zakresie odzyskiwania środków publicznych lub rozpatrywanie skarg i wniosków od klientów zewnętrznych,
• Poświadczanie wniosków beneficjenta o płatność w ramach funduszy UE,
• Udzielanie lub rozliczania dotacji ze środków publicznych, w tym wybór projektów do dofinansowania ze środków UE,
• Naliczanie i egzekwowanie należności umownych,
• Realizacja płatności,
• Opracowywanie i aktualizowanie procedur i wytycznych,
• Przetwarzanie i udostępniania procedur i wytycznych.

Najczęstsze sytuacje związane z wystąpieniem podejrzenia nadużycia finansowego to:

• Składanie fałszywych oświadczeń przez wnioskodawców na etapie aplikowania o środki np. w zakresie zgodności projektu z kryteriami wyboru,
• Korzystniejsze traktowanie niektórych wnioskodawców poprzez wpływanie na ocenę i wybór wniosków o dofinansowanie,
• Wyłudzenia podatku VAT,
• Unikanie stosowania wymaganych procedur lub manipulowanie procedurami konkurencyjnymi w celu sprzyjania typowanym wykonawcom,
• Finansowanie produktów niedostarczonych lub usług niewykonanych lub wykonanych na potrzeby niezwiązane z realizacją projektu,
• Rozliczanie kosztów w kwotach wyższych niż rzeczywiście poniesione,
• Przeksięgowywanie zaliczek z konta projektowego na inne konto np. firmowe lub prywatne.

Najczęściej występujące błędy, naruszenia, nieprawidłowości oraz podejrzenia nadużyć finansowych w projektach PO PC dotyczą:

• Rozbieżności pomiędzy informacjami przedstawianymi przez beneficjentów we wnioskach o płatność a stanem faktycznym stwierdzanym na kontroli,
• Realizacji projektów niezgodnie z treścią umów i wniosków o dofinansowanie, w tym odstępstw od dokumentacji budowlanej oraz specyfikacji technicznych;
• Poniesienia wydatków niebędących niezbędnymi do realizacji projektu, w tym wydatków nieprzewidzianych we wniosku o dofinansowanie;
• Nieponiesienia wydatków przewidzianych we wniosku o dofinansowanie;
• Nieosiągnięcia wskaźników realizacji projektu na założonym we wniosku o dofinansowanie poziomie;
• Brak transparentnego rozliczania przez jednego Beneficjenta kilku równolegle realizowanych projektów (ryczałt – ryczałt lub ryczałt – wydatki rzeczywiste),
• Zatrudniania pracowników własnych do realizacji projektu niezgodnie z kodeksem pracy;
• Nieprawidłowej amortyzacji nabytych w ramach realizacji projektu;
• Środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych;
• Uzyskiwania nieuprawnionych przychodów w związku z realizacją projektu;
• Płatności gotówkowej niezgodnie z ordynacją podatkową;
• Nieuprawnionego ujęcia podatku VAT po stronie wydatków kwalifikowalnych w ramach projektu;
• Promocji projektu niezgodnej z zasadami wynikającymi z dokumentów programowych;
• Naruszenia ustawy Pzp i zasady konkurencyjności:
  • określenie przez Beneficjenta w nieprawidłowy wag kryteriów oceny oferty,
  • zmiany terminu składania ofert bez wymaganej zmiany ogłoszenia o zamówieniu,
  • wyboru wykonawców (naruszenia ustawy Pzp, naruszenia zasad jawności, przejrzystości i równego traktowania w postępowaniach nieobjętych ustawą Pzp);
  • zawierania z wykonawcami umów niezgodnych z treścią SIWZ, treścią ofert,
  • nieuprawnionych zmian treści umów w trakcie ich realizacji,
  • nieuprawnionego podziału zamówień w celu ominięcia stosowania ustawy Pzp;
  • nieterminowej realizacji przedmiotu zamówienia oraz nieprawidłowego naliczania kar umownych;

Autorka: Anna Wolak

 

Artykuły powiązane: