Prokuratura Krajowa

Sąd Najwyższy w dniu 27 listopada 2024 r. odmówił podjęcia uchwał w dwóch sprawach przekazanych mu przez sąd odwoławczy w celu rozstrzygnięcia „zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni ustawy”.

Fakt niepodjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy w związku ze skierowaniem pytania prawnego w trybie art. 441 § 1 kpk nie wyłącza możliwości odniesienia się przez ten sąd do zagadnienia, które legło u podstaw wystąpienia z takim pytaniem. Powszechną praktyką jest, że Sąd Najwyższy odmawiając podjęcia uchwały, wypowiada się co do zagadnień prawnych występujących w sprawie. Sytuacja taka wystąpiła w sprawach o sygn. I KZP 6/24 oraz I KZP 7/24, o czym świadczą pisemne motywy zapadłych w tych sprawach orzeczeń.

Rażąca wręcz wadliwość sformułowanych przez Sąd Apelacyjny w Warszawie pytań, na co wskazał Sąd Najwyższy, odnoszących się do sfery faktów, a nie prawa, uniemożliwiała podjęcie uchwał w tych sprawach. Podjęcie uchwały w trybie art. 441 § 1 kpk wiąże się z rozstrzygnięciem zagadnienia prawnego, a nie zdarzenia faktycznego, o co zwróciły się składy orzekające Sądu Apelacyjnego w Warszawie.

Decyzja o odmowie podjęcia uchwał w sprawach o sygn. I KZP 6/24 i I KZP 7/24 nie oznacza, że sąd nie zajął stanowiska co do istoty zagadnień podnoszonych w pytaniach przedstawionych przez składy orzekające Sądu Apelacyjnego w Warszawie.

W sprawie o sygn. I KZP 6/24 Sąd Apelacyjny w Warszawie formułując pytanie do Sądu Najwyższego zmierzał do ustalenia, czy akt powołania Pierwszego Zastępcy Prokuratora Generalnego – Prokuratora Krajowego przez Prezesa Rady Ministrów bez wystąpienia do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o wydanie opinii, doprowadziło do skutecznego powołania Prokuratora Krajowego. Sąd Najwyższy stwierdził, że w sferze faktów mających znaczenie prawne Prezes Rady Ministrów wykonał wszystkie konieczne czynności wskazane w art. 14 § 1 ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r. Prawo o prokuraturze, odnoszące się do procedury powołania na urząd Pierwszego Zastępcy Prokuratora Generalnego – Prokuratora Krajowego, w tym wystąpił w dniu 5 marca 2024 r. do Prezydenta RP o zaopiniowanie kandydatury prokuratora Dariusza Korneluka. Na marginesie zauważyć należy, że Sąd Apelacyjny w Warszawie przed skierowaniem pytania prawnego nie podjął żadnych czynności, aby okoliczność tę ustalić. 

W świetle obowiązujących przepisów ustawy Prawo o prokuraturze powołanie Prokuratora Krajowego oraz innych zastępców Prokuratora Generalnego jest wyłączną kompetencją Prezesa Rady Ministrów, po uzyskaniu opinii Prezydenta RP, przy czym opinia negatywna, czy też jej brak z uwagi na nieskorzystanie przez Prezydenta ze swojego uprawnienia, nie może zablokować Premiera w podjęciu tej decyzji. Opinia Prezydenta RP nie jest dla Premiera wiążąca. 

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia wręcz stwierdził, że cyt. „warunek skutecznego powołania Prokuratora Krajowego przez Prezesa Rady Ministrów jest spełniony także wtedy, gdy Prezes Rady Ministrów wystąpił do Prezydenta RP o zaopiniowanie wskazanej kandydatury, a Prezydent RP formalnie takiej opinii nie przedstawił lub odmówił jej przedstawienia. Brak takiej opinii winien być traktowany jako wyrażenie opinii negatywnej w procesie powołania Prokuratora Krajowego”.

Z pisemnych motywów postanowienia zapadłego w sprawie o sygn. I KZP 6/24 wynika jednoznacznie, że Sąd Najwyższy nie zakwestionował prawidłowości powołania Dariusza Korneluka na Prokuratora Krajowego, a wręcz stwierdził, że procedura powołania była kompletna i zgodna z prawem.

W sprawie o sygn. I KZP 7/24 Sąd Apelacyjny w Warszawie zwrócił się o rozstrzygnięcie problemu interpretacyjnego – czy powołanie prokuratora Jacka Bilewicza na stanowisko Pierwszego Zastępcy Prokuratora Generalnego pełniącego obowiązki Prokuratora Krajowego było skuteczne, i czy osoba tak powołana mogła skutecznie powierzyć pełnienie funkcji Prokuratora Okręgowego w Warszawie, a więc czy doszło do ukształtowania wiążących stosunków służbowych. 
Sąd Najwyższy odmawiając podjęcia uchwały w tej sprawie z uwagi na wadliwość skierowanego pytania prawnego, odniósł się do zagadnienia będącego jego istotą. Sąd w pisemnych motywach postanowienia podniósł, że ocena skuteczności nawiązania stosunku służbowego prokuratora pozostaje w obszarze rozstrzygnięć sądów cywilnych – sądów pracy. Oznacza to, że kształtowanie stosunków prawnych w tym zakresie pozostaje poza właściwością rzeczową sądów karnych. Niedopuszczalna jest bowiem sytuacja, w której sąd karny stwierdza wadliwość powierzenia obowiązków, a w zakresie prawa publicznego akt ten pozostawałby legalny. 

Sąd Najwyższy podzielił stanowisko zaprezentowane przez prokuratora, że instytucja powierzenia obowiązków była na przestrzeni lat powszechnie stosowana, także na różnych szczeblach prokuratury, łącznie z funkcją Prokuratora Krajowego. Dotychczasowe orzecznictwo i poglądy wskazują na prawną istotę (dopuszczalność) i skuteczność aktu powierzenia obowiązków kierowniczych, nawet przy braku stosownego przepisu przewidującego taką możliwość, co znajduje potwierdzenie w orzecznictwie sądów administracyjnych. Uznając, że ocena skuteczności powierzenia obowiązków prokuratorowi Jackowi Bilewiczowi pozostaje poza kognicją sądu karnego Sąd Najwyższy stwierdził, że cyt. „tak długo jak skuteczność powierzenia obowiązków Pierwszego Zastępcy Prokuratora Generalnego nie zostanie podważone orzeczeniem właściwego do rozpoznania takiego zagadnienia sądu, istnieją pełne podstawy prawne i procesowe do uznania skuteczności powierzenia wskazanych obowiązków prokuratorowi Jackowi Bilewiczowi. Wyjątkiem uzasadniającym zanegowanie legalności powierzenia takich obowiązków mogłaby być jedynie uzurpacja funkcji, stanowiska przez osobę nieposiadającą kwalifikacji formalnych do jego zajmowania”. Taka sytuacja w realiach sprawy nie wystąpiła.

Prokuratura działa w granicach prawa i stoi na straży praworządności, co obliguje do prezentowania stanowisk znajdujących umocowanie w podstawach faktycznych i prawnych. Z tego tytułu ponosi odpowiedzialność przed społeczeństwem i opinią publiczną za rzetelność i prawidłowość przekazywanych informacji i stanowisk. 

prok. Anna Adamiak
Rzecznik Prasowy
Prokuratora Generalnego