Rządowe Centrum Bezpieczeństwa

ZARZĄDZANIE KRYZYSOWE

W procesie zarządzania kryzysowego Sojusz Północnoatlantycki kieruje się podejściem holistycznym do zapobiegania, względnie rozwiązywania kryzysów wszelkiego rodzaju, uwzględniając aspekty polityczne, cywilne i wojskowe danej sytuacji a zarazem możliwości pomocy ze strony innych organizacji międzynarodowych. Z punktu widzenia zarządzania kryzysowego ważny jest artykuł 4 Traktatu Waszyngtońskiego, w którym strony Traktatu zobowiązały się , niezależnie od stałych konsultacji, do wzajemnego konsultowania się w przypadku kiedy chociażby jedna za stron uzna, iż zagrożona jest jego integralność terytorialna, niezależność polityczna lub bezpieczeństwo.

PLANOWANIE CYWILNE

Planowanie cywilne jest istotnym elementem zarządzania kryzysowego. Jego celem jest – w pojęciu  NATO-wskim – gromadzenie, analiza i dzielenie się przez państwa członkowskie informacjami o działaniach z zakresu planowania w skali narodowej, tak aby zapewnić jak najskuteczniejsze wykorzystanie istniejących zasobów i zdolności podczas sytuacji kryzysowych w zgodzie z celami całego Sojuszu[1].

Planowanie cywilne należy zasadniczo do kompetencji poszczególnych państw członkowskich Sojuszu Północnoatlantyckiego i jest regulowane zgodnie z ich suwerennymi decyzjami, niemniej współpraca w ramach NATO przyczynia się do lepszej skuteczności działań na poziomie krajowym, podobnie jak w całokształcie polityki bezpieczeństwa Sojuszu. Planowanie cywilne składa się na koncepcję bezpieczeństwa i stabilności w całym regionie euroatlantyckim, sprzyjając równocześnie rozwojowi relacji z państwami partnerskimi NATO z Europy i innych regionów świata. Planowanie cywilne w skali szerszej niż jednego czy kilku krajów pozwala, w razie wystąpienia niebezpieczeństw natury wojskowej, ale też działań  hybrydowych, zagrożeń terrorystycznych, cyberataków, klęsk naturalnych i katastrof technicznych, na zakres przekraczający zdolność reakcji państwa, na obszarze którego wystąpią, na wykorzystanie również cudzych sił i środków dla przezwyciężenia sytuacji kryzysowej.

W związku ze skomplikowaną sytuacją w otoczeniu NATO-wskiego terytorium, szczególnego znaczenia nabierają przygotowania zarówno w sferze wojskowej jak i cywilnej na wypadek jej dalszego pogorszenia, a współdziałanie, wręcz interakcja, cywilno-wojskowa staje się niezbędna. Sojusz podejmuje także działania na rzecz wzmocnienia odporności na zagrożenia, łącznie – a może nawet szczególnie – z hybrydowymi. Odporność uchodzi za jeden z warunków wiarygodnego odstraszania i obrony oraz efektywnego wypełniania kluczowych zadań Sojuszu. Jednak należy zaznaczyć, że za stan gotowości cywilnej[2] odpowiedzialne są przede wszystkim państwa członkowskie. W ocenie samego NATO obecne sojusznicze wytyczne w zakresie odporności to zaledwie minimum, by zapewnić zdolność do wykonywania zadań przez siły zbrojne, zwłaszcza w obliczu konieczności przystąpienia do obrony kolektywnej. Budowa odporności w wielu dziedzinach jest niezbędna, by w wymiarze narodowym móc wypełnić zobowiązania wynikające z art. 3. Traktatu Waszyngtońskiego[3].

Tak więc za główne cele planowania cywilnego w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego uznaje się:

• utrzymywanie ciągłości zarządzania podczas ewentualnych działań wojennych bądź hybrydowych, w tym tzw. podprogowych, czyli prowadzonych poniżej progu wojny;
• zwiększanie skuteczności wykorzystania narodowych zasobów cywilnych oraz infrastruktury zarówno na potrzeby cywilne jak i wojskowe;
• ochronę ludności i pomoc dla niej;
• zapobieganie i przeciwdziałanie sytuacjom kryzysowym;
• działania na rzecz wzmocnienia odporności według kryteriów odnoszących się do: skutecznie zabezpieczonej ciągłości działania administracji publicznej i świadczonych kluczowych usług; zaopatrzenia w energię, wodę i żywność; zagwarantowania funkcjonowania systemów łączności i transportu, a także umiejętności poradzenia sobie z niekontrolowanym ruchem ludności i wieloma ofiarami śmiertelnymi.

Współpraca państw w ramach NATO zapewnia wymianę informacji o odbytych oraz planowanych przedsięwzięciach – narodowych i międzynarodowych ze sfery cywilnej,  a także cywilno-wojskowej, umożliwiając dzielenie się doświadczeniami i dobrymi praktykami. Regularna wymiana informacji, troska o podobne standardy i procedury, planowanie i koordynowanie niektórych przedsięwzięć, a przede wszystkim wspólne ćwiczenia, przynoszą korzyść każdemu uczestniczącemu państwu, ułatwiając współdziałanie (interoperacyjność) instytucji i służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo.

Planowanie cywilne w NATO (tzw. pięć ról CEP) polega na:

• wsparciu cywilnym dla wojskowych działań Sojuszu wynikających z art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego (obrona kolektywna);
• wsparciu działań reagowania kryzysowego nie wynikających z art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego;
• wsparciu władz danego kraju na wypadek nagłego zdarzenia o charakterze cywilnym;
• wsparciu władz danego kraju w obszarze ochrony ludności na wypadek użycia czynników masowego rażenia (CBRN);
• współpracy z partnerami.

Tak jak już zaznaczono, zdolność sojuszników do wspierania zadań wojskowych NATO w dużej mierze zależy od ich odporności. W tym zakresie NATO skupia się na budowaniu odporności krajów poprzez zwiększenie ich gotowości cywilnej. Odporność najprościej można zdefiniować jako zmniejszenie podatności, czyli słabych stron państw oraz poprawę odtwarzania własnych zdolności powstałych wskutek wystąpienia zdarzeń związanych z szerokim wachlarzem zagrożeń (od katastrof naturalnych i spowodowanych działaniem człowieka,  aż po terroryzm, zagrożenia hybrydowe, a nawet konflikty zbrojne) w taki sposób, żeby można było szybko i sprawnie powrócić do normalnego funkcjonowania.  W NATO odporność bardzo mocno wiąże się ze wspieraniem sojuszniczych sił zbrojnych przy pomocy zasobów cywilnych i cywilnej infrastruktury zarówno w czasie pokoju, w kryzysie, jak i w czasie wojny.

Odporność jest więc „pierwszą  linią” obrony sojuszu. Zgodnie z art. 3 Traktatu Waszyngtońskiego sojusznicy są zobowiązani  do tworzenia i utrzymywania zdolności opierania się atakom zbrojnym. W czasie „zimnej wojny” w NATO i we wszystkich państwach sojuszniczych  istniały rozbudowane struktury cywilne, które miały dbać o  budowę odporności i gotowość do odparcia ataku. Po upadku „żelaznej kurtyny” kwestia ta straciła na znaczeniu. Dopiero w 2014 r., w następstwie działań Rosji na Ukrainie, Sojusz zaczął się adaptować do nowych zagrożeń dla bezpieczeństwa i wypracowywać mechanizmy reakcji na nie. Na szczycie NATO w Newport w 2014 r. oraz w Warszawie w 2016 r., szefowie państw i rządów zadecydowali nie tylko o wzmocnieniu odstraszania i mechanizmów obrony kolektywnej, ale też o wspieraniu zaangażowania państw w zwiększanie odporności. Sojusznicy zobowiązali się do wdrożenia uzgodnionych wymogów w celu zwiększenia odporności krajowej w siedmiu krytycznych sektorach (Seven Baseline Resilience Requirements), które leżą u podstawy zdolności sojuszu do obrony. Są to:

• gwarantowana ciągłość rządów i podstawowych usług rządowych (assured continuity of government and critical government services);
• odporne dostawy energii (resilient energy supplies);
• zdolność do skutecznego radzenia sobie z niekontrolowanym przepływem osób (ability to deal effectively with uncontrolled movement of people);
• odporne zasoby żywności i wody (resilient food and water resources);
• zdolność do radzenia sobie z ofiarami na skalę masową (ability to deal with mass casualties);
• odporne cywilne systemy łączności (resilient civil communications systems);
• odporne systemy transportu cywilnego (resilient civil transportation systems)

W realizacji zadań związanych z budową odporności zaangażowanych jest wielu interesariuszy: rząd, różne resorty cywilne, siły zbrojne, a także  sektor prywatny i  organizacje pozarządowe. Wszystkie te podmioty mają bardzo dużą  rolę do odegrania w doprowadzeniu do zbudowania narodowej odporności.

Kwestia odporności stała się – co potwierdził ostatni szczyt NATO w Wilnie,11-12 lipca 2023 r.) jednym z kluczowych aspektów działalności tej organizacji. Została ona ujęta w 90-punktowym komunikacie ze Szczytu . Odporność ma być osiągnięta nie tylko poprzez wdrażanie i monitorowanie już podjętych zobowiązań w ramach siedmiu obszarów odporności, ale również poprzez wzmocnienie infrastruktury krytycznej (lądowej, morskiej, kosmicznej i cybernetycznej), kluczowych gałęzi przemysłu (poprzez ich ochronę przed wrogą działalnością gospodarczą) czy dywersyfikację łańcuchów dostaw. Odporność narodowa i zbiorowa jest podstawą wiarygodnego odstraszania i obrony oraz skutecznego wypełniania podstawowych zadań Sojuszu, a także ma kluczowe znaczenie dla wysiłków na rzecz ochrony społeczeństw, ludności i wspólnych wartości. Na Szczycie zadecydowano, że w obszarach na rzecz budowania odporności, NATO będzie nadal współpracować z partnerami zaangażowanymi w podobne działania, w szczególności z Unią Europejską, aby zwiększyć bezpieczeństwo obszaru euroatlantyckiego i szerszego sąsiedztwa.

ROLA RCB

Rola i znaczenie zarządzania kryzysowego i planowania cywilnego są podkreślone w kluczowych dokumentach sojuszniczych: Koncepcji Strategicznej NATO (pochodzącej z czerwca 2022 r. i przyjętej w Madrycie) oraz decyzjach Rady Północnoatlantyckiej (z września 2014 r. w Newport; z lipca 2016 r. w Warszawie, z lipca 2018 r. w Brukseli, z grudnia 2019 r.  w Londynie i czerwca 2021 r. w Brukseli). Kluczowym elementem struktury NATO dla działań podejmowanych w ramach planowania cywilnego jest funkcjonowanie Komitetu Odporności  (Resilience Committee, RC) oraz podległych mu sześciu grup planistycznych (jak poniżej).

Dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa (względnie upoważniony przez niego przedstawiciel) reprezentuje stronę polską na odbywających się dorocznie sesjach plenarnych Komitetu Odporności - najwyższego organu NATO ds. planowania cywilnego. Komitet ten, podporządkowany bezpośrednio Radzie Północnoatlantyckiej (North Atlantic Council, NAC),  koordynuje planowanie cywilne w różnych obszarach, w tym np. w sytuacjach, w których potrzebne okazałoby się wsparcie dla działań wojskowych, przeciwdziałania skutkom zamachu terrorystycznego z użyciem środków masowego rażenia (CBRN) albo ataku cybernetycznego. Ponadto RC pełni wiodącą rolę w obszarze wymiany informacji o stanie odporności państw członkowskich NATO oraz jest głównym punktem inicjującym i koordynującym działania mające na celu jej wzmocnienie. Realizuje się to przede wszystkim poprzez wypracowanie wytycznych i narzędzi odpowiednich dla poszczególnych sektorów, które mają wspierać władze państwowe w ich wysiłkach zmierzających do spełnienia zamierzeń wyznaczonych w siedmiu bazowych wymogach odporności.

RC kieruje pracami sześciu wyspecjalizowanych Grup Planistycznych:

• Grupa ds. Ochrony Ludności(Civil Protection Group, CPG);
• Grupa ds. Transportu(Transport Group, TG);
• Grupa ds. Łączności Cywilnej (Civil Communications Planning Group, CCPG);
• Grupa ds. Planowania Energetycznego (Energy Planning Group, EPG);
• Grupa ds. Zdrowia (Joint Health Group, JHG);
• Grupa ds. Żywności i Wody (Food and Water Group, FWG).

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa deleguje swego przedstawiciela do prac w CPG oraz EPG. Prace w grupie CPG koncentrują się na kwestiach związanych z ochroną ludności, a także infrastruktury krytycznej w różnych możliwych groźnych sytuacjach, w tym na wypadek klęsk żywiołowych i awarii technicznych, użycia środków chemicznych, biologicznych, promieniotwórczych, rakietowych, a także możliwych konfliktów i kryzysów wywołanych np. nieprzyjaznymi działaniami hybrydowymi względnie terrorystycznymi. Grupa ta koordynuje także prace na rzecz współpracy cywilno-wojskowej oraz wzmacniania odporności w obszarze ciągłości działania administracji publicznej i świadczonych usług oraz radzenia sobie z niekontrolowanym ruchem ludności.

Odpowiednie polskie ministerstwa i instytucje biorą natomiast udział w pracach pięciu pozostałych Grup. RC stara się o to, by tematyka ich prac uwzględniała w stosownym zakresie aktualne priorytety całego Sojuszu i aby współpracowały one pomiędzy sobą. Obecnie takim najważniejszym zadaniem jest wspomaganie państw sojuszniczych, aby dbały o odporność na różnego rodzaju zagrożenia zgodnie z wymową dokumentów ze szczytów NATO. Na forum komitetu RC koordynowane są działania mające na celu zwiększanie odporności społeczeństwa oraz budowy bezpiecznych systemów komunikacji. RCB aktywnie uczestniczy ponadto w konferencjach, warsztatach i seminariach organizowanych przez Kwaterę Główną NATO o tematyce powiązanej z zarządzaniem kryzysowym[4]. Centrum stara się o transpozycję rekomendacji przyjmowanych przez całe NATO do praktycznego działania administracji polskiej. Kwestia ta zajmuje poczesne miejsce w działalności Centrum, sprzyjając integracji Rzeczypospolitej Polskiej w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego.

RCB koordynuje ponadto udział i prace polskich ekspertów cywilnych (ekspertów z agend rządowych oraz z sektora prywatnego) w tzw. puli ekspertów RC i poszczególnych grup planistycznych. Działają oni w takich zespołach jak: Zespół Doradczy (Advisory Support Team, AST), Zespół Szybkiego Reagowania (Rapid Reaction Team, RRT), Zespół Doradczy ds. Odporności (Resilience Advisory Support Team, RAST), Zespół ds. Zagrożeń Hybrydowych (Counter Hybrid Support Team, CHST), które są podległe bezpośrednio Radzie Północnoatlantyckiej.

Wysiłek NATO w zakresie planowania obrony został także wzmocniony, jak podkreślono powyżej,  w odniesieniu do gotowości cywilnej. Obecnie siedem bazowych wymogów odporności NATO podlega regularnej ocenie. Obejmuje ona zarówno sprawozdanie na temat stanu gotowości cywilnej całego Sojuszu, jak i – w sprawozdaniach poszczególnych państw – stan gotowości cywilnej konkretnego członka Sojuszu. Ocena dokonywana jest w ramach Procesu Planowania Obronnego NATO (NATO Defence Planning Process, NDPP).  RCB jest koordynatorem prac polskich instytucji i służb ze sfery cywilnej toczących się w ramach NDPP. Przygotowuje – we współpracy z różnymi podmiotami – odpowiedzi na kwestie ujęte w Kwestionariuszu Zdolności Planowania Obronnego NATO (Defence Planning Capability Survey, DPCS).

Centrum Operacyjno-Analityczne RCB współuczestniczy w systemie obiegu informacji Euro-Atlantyckiego Centrum Koordynacji Reagowania na Katastrofy (Euro-Atlantic Disaster Response Coordination Centre, EADRCC), które jest nadzorowane również przez RC. RCB jest jednym z odbiorców pilnych informacji i raportów EADRCC jako punktu koordynacji pomocy międzynarodowej.  Działa on przez cały tydzień i 24 godziny na dobę, by w razie potrzeby  wesprzeć w potrzebie państwo członkowskie, partnerskie czy inne, którego ludność ucierpiała w wyniku skutków klęski czy katastrofy. Wychodzi się bowiem z założenia, iż siły i środki przeznaczone na ochronę ludności na czas wojny mogą być użyte również na wypadek katastrof naturalnych i awarii. Ponadto EADRCC przeprowadza duże ćwiczenia zarządzania skutkami z krajami i partnerami NATO. Celem ćwiczeń jest poprawa interoperacyjności w międzynarodowych operacjach reagowania w przypadku katastrof.

ĆWICZENIA ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO

Bardzo ważnym elementem współpracy RCB z NATO jako organizacją oraz jej państwami członkowskimi są ćwiczenia zarządzania kryzysowego (Crisis Management Exercise, CMX). Są to cykliczne ćwiczenia o strategicznym znaczeniu, doskonalące mechanizmy konsultacji i kolektywnego podejmowania decyzji przez ośrodki decyzyjne w państwach członkowskich NATO oraz polityczne i wojskowe struktury Sojuszu w sytuacjach przewidzianych artykułami 4 i 5 Traktatu Waszyngtońskiego. Ćwiczenia CMX przeprowadza się w oparciu o scenariusz na ogół hipotetycznej – ale możliwej – sytuacji kryzysowej. Mają one charakter aplikacyjny, czyli odbywają się bez zaangażowania realnych sił i środków, niemniej obrazują w dużym stopniu realną sytuację.  Rządowe Centrum Bezpieczeństwa pełni funkcję koordynatora ćwiczeń CMX w skali naszego kraju oraz w relacjach ze strukturami NATO, będąc narodowym punktem kontaktowym. W ćwiczeniach tych uczestniczą też, aczkolwiek w ograniczonym zakresie, struktury Unii Europejskiej. Niewykluczone, że z czasem współpraca pomiędzy obydwoma organizacjami bezpieczeństwa europejskiego w zakresie ćwiczeń i innych przedsięwzięć zostanie zintensyfikowana.

RCB koordynuje także udział sfery cywilnej w ćwiczeniach wojskowych NATO, które służą przede wszystkim certyfikacji odpowiednich dowództw i sił NATO. Obecnie głównym zadaniem układu pozamilitarnego jest „podgrywanie” Polski, tak aby zapewnić jak największy realizm w danym ćwiczeniu. Przedsięwzięcia te są o tyle istotne, gdyż nie koncentrują się one tylko na aspektach wojskowych, ale uwzględniają kwestie związane z zagrożeniami hybrydowymi, odpornością i gotowością cywilną.

SYSTEM REAGOWANIA KRYZYSOWEGO

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa jest też narodowym punktem kontaktowym przy wymianie informacji w ramach Systemu Reagowania Kryzysowego NATO (NATO Crisis Response System, NCRS), stanowiącym jeden z kluczowych elementów szybkiego i sprawnego funkcjonowania Sojuszu w różnych sytuacjach oraz wspomagającym podejmowanie decyzji politycznych i wojskowych. Główny cel, dla którego system został ustanowiony i jest stale doskonalony,  to zapewnienie skoordynowanych, spójnych działań państw członkowskich w zapobieganiu i reagowaniu na zagrożenia. NATO prowadzi taką politykę i podejmuje takie działania, by możliwie nie dopuścić do powstania kryzysu, ale jednocześnie czyni przygotowania, by w sytuacji kryzysowej móc skutecznie reagować.

System Reagowania Kryzysowego NATO ma zastosowanie zarówno w przypadku operacji prowadzonej z mocy art. 5 Traktatu Waszyngtońskiego jak również w przypadku operacji spoza art. 5. System przyczynia się do wzmocnienia współpracy cywilno–wojskowej. Uzupełnia inne sojusznicze systemy jak: System Ostrzegania Wywiadowczego NATO (NATO Intelligence Warning System, NIWS), System Planowania Operacyjnego NATO (NATO Operational Planning System, NOPS) oraz System Planowania Cywilnego (Civil Planning System, CPS). W wybranych elementach NCRS i w ograniczonym zakresie mogą w nim uczestniczyć niektóre państwa partnerskie.

NCRS składa się z pięciu komponentów:

Opcje Zapobiegania(Preventive Options): jest to katalog przedsięwzięć, jakie mogą zostać podjęte zarówno przez poszczególne państwa członkowskie jak i Sojusz (np. przez Sekretarza Generalnego) w początkowej fazie kryzysu. Działania te mają charakter zapobiegawczy i ostrzegawczy, a ich podstawowym celem jest niedopuszczenie do rozwoju i rozprzestrzenienia się kryzysu. Opcje zapobiegania obejmują przedsięwzięcia o charakterze dyplomatycznym, ekonomicznym i wojskowym.

Środki Reagowania Kryzysowego(Crisis Response Measures): jest to ponad 200 zaplanowanych zawczasu zestawów działań, które w przypadku kryzysu, po zaakceptowaniu przez Radę Północnoatlantycką (NAC), mogą zostać zrealizowane przez państwa członkowskie i/lub sojusznicze dowództwa. Zadania określone w ramach środków reagowania mogą mieć na celu zarówno przygotowanie i podniesienie gotowości jak również reagowanie w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej. Zostały one pogrupowane w następujące obszary tematyczne: zasoby osobowe, wywiad, kontrwywiad, ochrona wojsk, operacje ogólne, operacje lądowe, operacje powietrzne, operacje morskie, operacje psychologiczne, walka radioelektroniczna, meteorologia/oceanografia/hydrografia, obrona przed bronią masowego rażenia, logistyka, zasoby nuklearne, gotowość sił zbrojnych, łączność i informatyka, infrastruktura krytyczna, ochrona ludności cywilnej, informowanie publiczne.

Przeciwdziałanie Zaskoczeniu(Counter Surprise): chodzi o działania obronne podejmowane zarówno w sferze wojskowej jak i cywilnej w momencie otrzymania informacji o możliwym ataku lub w przypadku ataku. Mają one na celu zapewnienie przetrwania siłom zbrojnym, umożliwienie im skutecznego działania oraz wzmocnienie ochrony instytucji cywilnych i wojskowych jak również ludności cywilnej oraz infrastruktury.

Przeciwdziałanie Agresji(Counter Aggression): są to działania podejmowane przeciwko wrogim państwom i ich siłom zbrojnym w przypadku ataku zbrojnego na terytorium państwa członkowskiego NATO lub na jego siły zbrojne.

Stopnie Alarmowe(NATO Security Alert States): mają one na celu ujednolicenie działań podejmowanych w ramach Sojuszu w przypadku zagrożenia atakiem terrorystycznym lub sabotażem. W zależności od skali zagrożenia może być wprowadzony jeden z czterech stopni alarmowych:

• ALPHA – w sytuacji ogólnego zagrożenia możliwością ataku terrorystycznego lub aktu sabotażu;
• BRAVO – w sytuacji zwiększonej możliwości ataku;
• CHARLIE – w sytuacji, kiedy doszło do incydentów lub uzyskano informacje, że atak jest w najbliższym czasie prawdopodobny;
• DELTA – w sytuacji, kiedy wiadomo, że atak może nastąpić w najbliższym czasie a jego prawdopodobieństwo jest wysokie.

Zadania realizowane w ramach poszczególnych komponentów określono szczegółowo w Instrukcji Systemu Reagowania Kryzysowego NATO (NATO Crisis Response System Manual, NCRSM). W Polsce zadania wynikające z Instrukcji NATO są ujęte w odpowiednim okresowo nowelizowanym Zarządzeniu Prezesa Rady Ministrów (sporządzanym zgodnie z art. 7 ust. 4 ustawy o zarządzaniu kryzysowym) i na jego podstawie realizowane. Prezes Rady Ministrów – z zachowaniem przepisów o ochronie informacji niejawnych – określa w drodze zarządzenia wykaz przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego z uwzględnieniem zobowiązań wynikających z członkostwa RP w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego a ponadto wskazuje organa odpowiedzialne za ich uruchamianie.

Swoje zadania we współpracy z NATO Rządowe Centrum Bezpieczeństwa spełnia, współpracując z wieloma ministerstwami, w tym z MSZ, MON i Siłami Zbrojnymi oraz MSWiA,  a także z BBN i Przedstawicielstwem RP przy NATO.