Instytut został powołany Zarządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z  dnia 12 kwietnia 2019 r. Przedmiotem jego działania będzie:

• badanie, popularyzowanie, dokumentowanie i poszerzanie wiedzy na temat kultury mieszkańców obszarów wiejskich, w tym gromadzenie, ewidencjonowanie, przechowywanie, digitalizacja, opracowywanie, udostępnianie i zabezpieczanie materiałów i ich kopii, dotyczących kultury mieszkańców obszarów wiejskich;
• współpraca z muzeami, jednostkami samorządu terytorialnego, podmiotami tworzącymi system szkolnictwa wyższego i nauki, szkołami rolniczymi prowadzonymi i nadzorowanymi przez ministra właściwego do spraw rolnictwa, a także z innymi organizacjami, instytucjami oraz jednostkami, których zakres działania obejmuje problematykę obszarów wiejskich;
• popularyzacja dorobku naukowego w zakresie badań nad kulturą mieszkańców obszarów wiejskich w Polsce i zagranicą;
• inicjowanie, prowadzenie oraz wspieranie projektów naukowo-badawczych, edukacyjnych i akcji społecznych, które dotyczą kultury mieszkańców obszarów wiejskich, a także upowszechnianie ich wyników;
• kształtowanie postaw patriotycznych wśród mieszkańców obszarów wiejskich;
• opracowywanie ekspertyz na zlecenie ministra właściwego do spraw rolnictwa w zakresie obszarów wiejskich.