Wystawa „Gusen. Granit i śmierć, pamięć i zapomnienie” ponownie w Johannesburgu, RPA
23.11.2021
Wystawę „Granit i śmierć, pamięć i zapomnienie” poświęconą historii niemieckiego obozu koncentracyjnego Gusen, która została zorganizowana we współpracy z Ambasadą RP w Pretorii, można ponownie obejrzeć w sali wystaw czasowych Centrum Holokaustu i Ludobójstwa w Johannesburgu. Ekspozycję przygotowało Muzeum Historii Polski we współpracy z Fundacją Polsko-Niemieckie Pojednanie ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Celem wystawy jest przywrócenie w zbiorowej świadomości pamięci o Gusen, największym niemieckim, nazistowskim obozie systemu KL Mauthausen-Gusen.
Zaledwie pięć miesięcy po włączeniu Austrii do III Rzeszy, w sierpniu 1938 r. nieopodal Mauthausen SS uruchomiło obóz koncentracyjny, który został zaklasyfikowany był jako obóz trzeciej kategorii (Stufe III), o najcięższych warunkach, z najmniejszymi szansami na przeżycie. Z czasem wokół kacetu powstała sieć ponad stu podobozów i komand zewnętrznych, wykorzystujący niewolniczą pracę. Działające od 25 maja 1940 r. Gusen było pierwszym i największym podobozem Mauthausen, nazywanym przez samych Niemców Vernichtungslager für die polnische Intelligenz (obóz zagłady polskiej inteligencji). Wysyłano tam głównie więźniów politycznych, skazując ich praktycznie na śmierć. Do KL Mauthausen-Gusen trafiło 190 tys. mężczyzn i kobiet kilkudziesięciu narodowości. Obok Polaków – Żydzi, obywatele ZSRR, III Rzeszy, Węgier, Francji, Jugosławii, Hiszpanii, Włoch.
Po wojnie większość sprawców uniknęła odpowiedzialności, a pozostałości obozu Gusen zaczęły ulegać dewastacji. Pod koniec lat pięćdziesiątych XX w. na terenie dawnego obozu utworzono istniejące do dziś osiedle mieszkaniowe. Obecnie nieliczne zachowane budynki i relikty poobozowe znajdują się w rękach prywatnych.
Byli więźniowie z determinacją musieli walczyć o zachowanie pamięci o obozie, jego ofiarach, o niewyobrażalnym cierpieniu oraz zbrodniach niemieckich i austriackich nazistów. Walka ta trwa do dzisiaj.
W ostatnich latach, dzięki konsekwentnemu zaangażowaniu byłych więźniów, lokalnej społeczności, oraz państw, z których pochodziły ofiary, po dekadach zacierania śladów obozu, pojawiła się realna szansa na ocalenie pamięci o Gusen. Ważną decyzją władz Austrii było wpisanie w 2016 r. nielicznych pozostałości po obozie do rejestru zabytków. W 2017 r. powstał w Austrii „Memoriał Mauthausen”, który ma przyczyniać się do upowszechniania wiedzy o nazistowskich zbrodniach w całym kompleksie Mauthausen-Gusen.
Głównym celem podejmowanych działań jest jak najszybsze, godne upamiętnienie ofiar i stworzenie w Gusen centrum Edukacji i spotkań, skierowanego przede wszystkim do młodszych pokoleń.
