Jakie są przyczyny powstawania osuwisk?
W warunkach polskich trzy czynniki przyczyniają się głównie do powstawania osuwisk. Są to: budowa geologiczna i rzeźba terenu, intensywne i/lub długotrwałe opady atmosferyczne oraz działalność człowieka (prowadząca m.in. do rozcinania i podcinania stoków oraz nadmiernego obciążenia stoku przez wznoszone obiekty budowlane). Czynnikiem sprzyjającym uruchamianiu procesów osuwiskowych wskutek działalności człowieka są również wibracje powodowane przez prace ziemne i ruch pojazdów. Kolejnym czynnikiem ryzyka jest eksploatacja kruszyw u podstawy stoku w dolinach rzek nizinnych, a na terenach pojezierzy u podstawy form polodowcowych.
Budowa geologiczna i rzeźba terenu
Rozwojowi osuwisk w polskich Karpatach sprzyja budowa geologiczna podłoża, tworzonego głównie przez skały fliszowe z udziałem naprzemianległych warstw łupkowych, łupkowo-piaskowcowych i piaskowcowych. Skały te są na ogół pokryte warstwą zwietrzeliny (tj. niespoistego materiału skalnego powstałego w wyniku procesów wietrzenia) lub gruntów gliniastych o różnej genezie. Miąższość tych gruntów może wynosić od kilkudziesięciu cm do kilkunastu metrów. W normalnych warunkach siły kohezji, a także tarcia wewnętrznego utrzymują te skały w stanie stabilnym. Zmiana nachylenia stoku w wyniku podcięcia naturalnego lub antropogenicznego prowadzi do utraty stabilności i osunięcia się mas ziemnych. Sprzyja temu działalność człowieka przejawiająca się m.in. w tworzeniu wcięć i nasypów drogowych, wkopów pod budynki i w regulacji potoków. Ruchom masowym w Karpatach sprzyjają także duże różnice wysokości względnych, nachylenie stoków oraz erozja rzeczna.
Opady atmosferyczne
Powstawaniu osuwisk sprzyjają okresowe, intensywne opady deszczu (zwłaszcza o charakterze katastrofalnym). Do najgroźniejszych należą letnie, wysokie, kilku lub nawet kilkudziesięciu dniowe opady rozlewne, obejmujące duże powierzchnie i obserwowane nieraz niemal we wszystkich, karpackich dopływach Wisły. Odnotowano je w lipcu w latach: 1903, 1934, 1970, 1997, a także w 2000 i 2001. Da się zaobserwować pewną korelację nasilenia ruchów masowych z występowaniem lat „mokrych”. Osuwiska są uruchamiane również w efekcie gwałtownych, ale krótkotrwałych ulew i deszczy nawalnych pochodzenia burzowego. Nałożenie się opadów nawalnych na wcześniejsze opady rozlewne potęguje zjawiska osuwiskowe, a prognozowanie miejsca ich wystąpienia jest bardzo trudne.
Działalność człowieka
Część przyczyn powstawania osuwisk leży po stronie działalności człowieka. Sprzyja temu m.in. niewłaściwe prowadzenie prac ziemnych (wkopy, nasypy, brak dopasowania sposobu posadowienia budynków na terenach podatnych na osuwanie). Inne przyczyny wynikają z wibracji spowodowanych np. robotami ziemnymi, ruchem pojazdów, eksploatacji górniczej z udziałem materiałów wybuchowych, eksploatacji kruszyw u podstawy stoku w dolinach rzek, czy u podstawy form polodowcowych na terenie wysoczyzn. Również zmiana użytkowania terenu (np. wycinanie drzew na stokach) wpływa na zmiany obiegu wody w gruncie i powstawanie osuwisk.
- Ostatnia modyfikacja:
- 15.02.2019 13:52 Agata Kubel-Grabau
- Pierwsza publikacja:
- 15.02.2019 13:52 Agata Kubel-Grabau