Przyroda
Ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody.
Współczesna ochrona przyrody w Polsce odzwierciedla światowe tendencje i kierunki, wytyczone m.in. przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) czy Konwencje o różnorodności biologicznej (CBD) w globalnej strategii ochrony różnorodności biologicznej. Podstawowym celem sieci obszarów chronionych jest stworzenie dla całego świata roślin, grzybów i zwierząt szans trwałej egzystencji, poprzez ochronę zasobów genowych w biocenozach i ekosystemach.. Musi także zapewnić trwałe istnienie form geomorfologicznych, stanowiących o istocie naturalnego krajobrazu.
W Polsce podstawowym aktem prawnym regulującym ochronę przyrody jest ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. W myśl ww. ustawy ochrona przyrody polega na zachowaniu, równoważonym użytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody:
1) dziko występujących roślin, zwierząt i grzybów;
2) roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową;
3) zwierząt prowadzących wędrowny tryb życia;
4) siedlisk przyrodniczych;
5) siedlisk zagrożonych wyginięciem, rzadkich i chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów;
6) tworów przyrody żywej i nieożywionej oraz kopalnych szczątków roślin i zwierząt;
7) krajobrazu;
8) zieleni w miastach i wsiach;
9) zadrzewień.
Celem ochrony przyrody jest:
1) utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów;
2) zachowanie różnorodności biologicznej;
3) zachowanie dziedzictwa geologicznego i paleontologicznego;
4) zapewnienie ciągłości istnienia gatunków roślin, zwierząt i grzybów, wraz z ich siedliskami, przez ich utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony;
5) ochrona walorów krajobrazowych, zieleni w miastach i wsiach oraz zadrzewień;
6) utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów, tworów i składników przyrody;
7) kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody przez edukację, informowanie i promocję w dziedzinie ochrony przyrody.
W ramach ochrony prawnej cele te są realizowane zarówno poprzez przestrzenne formy ochrony, jak i ochronę poszczególnych gatunków i rodzajów siedlisk. Formami ochrony przyrody są: parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Cele ochrony przyrody są realizowane przez:
1) uwzględnianie wymagań ochrony przyrody w polityce ekologicznej państwa , programach ochrony środowiska przyjmowanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego, koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategiach rozwoju województw, planach zagospodarowania przestrzennego województw, strategiach rozwoju gmin, studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i planach zagospodarowania przestrzennego morskich wód wewnętrznych, morza terytorialnego i wyłącznej strefy ekonomicznej oraz w działalności gospodarczej i inwestycyjnej;
2) obejmowanie zasobów, tworów i składników przyrody formami ochrony przyrody ;
3) opracowywanie i realizację ustaleń planów ochrony dla obszarów podlegających ochronie prawnej, programów ochrony gatunków, siedlisk i szlaków migracji gatunków chronionych;
4) realizację krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z programem działań;
5) prowadzenie działalności edukacyjnej, informacyjnej i promocyjnej w dziedzinie ochrony przyrody;
6) prowadzenie badań naukowych nad problemami związanymi z ochroną przyrody.
Organami ochrony przyrody są: minister właściwy do spraw środowiska, Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska , wojewoda, regionalny dyrektor ochrony środowiska, marszałek województwa, dyrektor parku narodowego, starosta, wójt, burmistrz albo prezydent miasta.
Niestety, jak wskazuje Raport Międzyrządowej Platformy Naukowo-Politycznej ds. Różnorodności Biologicznej i Usług Ekosystemowych (IPBES) dotyczący globalnej oceny różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych, przyjęty w maju 2019 r., stan ekosystemów, od których zależy funkcjonowanie ludzi oraz zwierząt i roślin żyjących na Ziemi, ulega pogarszaniu w tempie szybszym niż kiedykolwiek. Średnia liczebność gatunków rodzimych w większości głównych siedlisk lądowych zmniejszyła się o co najmniej 20% od roku 1900. Obecnie zagrożonych jest ponad 40% gatunków płazów, prawie 33% gatunków tworzących rafy koralowe oraz prawie jedna trzecia ssaków morskich. Raport IPBES wskazuje przy tym na główne czynniki, powodujące ubożenie różnorodności biologicznej (rozpoczynając od tych z największym wpływem na bioróżnorodność: zmiany w wykorzystaniu ziemi i mórz, bezpośrednie wykorzystywanie organizmów, zmiany klimatu, zanieczyszczenia, inwazyjne gatunki obce) i podkreśla, że dla powstrzymania i odwrócenia tego procesu niezbędne jest przeprowadzenie zmiany transformacyjnej (transformative change), która musi objąć sferę gospodarczą i społeczną. Analizy naukowców pokazują przy tym, że taka realizacja celów z zakresu ochrony bioróżnorodności pomoże też w osiągnięciu szeregu celów zarówno z obszaru zrównoważonego rozwoju, jak polityki klimatycznej.