Obchody 77. rocznicy wyzwolenia Stalagu 344 Lamsdorf w Łambinowicach
17.03.2022
- Łambinowice są miejscem kaźni ofiar dwóch totalitarnych systemów. Z cierpienia tych ofiar, z tego miejsca, musimy czerpać siłę dla naszej wspólnoty. Siłę, dzięki której przeciwstawimy się agresji i złu. (…) Gdy myślimy o Ukrainie, gdzie trwa wojna i znów popełniane są zbrodnie wojenne, musimy stąd jasno powiedzieć, że pamiętamy po to, aby się na to nie godzić – powiedział wicepremier, minister kultury i dziedzictwa narodowego prof. Piotr Gliński podczas oficjalnych obchodów 77. rocznicy wyzwolenia Stalagu 344 Lamsdorf w Łambinowicach. Uroczystości odbyły się przed Pomnikiem Martyrologii Jeńców Wojennych oraz na pobliskim terenie poobozowym, gdzie wśród reliktów murowanej zabudowy stalagu Centralne Muzeum Jeńców Wojennych przygotowało ekspozycję pt. „Miejsce z blizną”. Wicepremierowi w wizycie na Opolszczyźnie towarzyszył wojewoda opolski Sławomir Kłosowski.
Minister kultury i dziedzictwa narodowego przypomniał, że w Łambinowicach mieściły się obozy jenieckie, do których trafiali przedstawiciele niemal wszystkich narodów koalicji antyhitlerowskiej. Wskazał, że po II wojnie światowej było to miejsce dla więźniów sowieckiego systemu totalitarnego.
Paradoksem historii jest to, że najliczniejszą grupę ofiar tego obozu stanowili jeńcy sowieccy. Ten system w tym miejscu z jednej strony poniósł tak wielkie ofiary, z drugiej - nigdy nie został rozliczony ze swoich zbrodni. (…) Spadkobiercy tego sowieckiego systemu rozpętali teraz wojnę na Ukrainie, gdzie dokonywane są zbrodnie wojenne, zbrodnie na bezbronnej ludności cywilnej - dzieciach i kobietach. Tak, jakby zapomnieli o tym, czym jest wojna, która przyniosła im tak wielkie ofiary – powiedział prof. Piotr Gliński.
Wicepremier zwrócił uwagę, że inwazja Rosji na Ukrainie sprawiła, że zagrożenie wojną dotyczy teraz całej Unii Europejskiej, a nawet całej współczesnej cywilizacji.
W tym miejscu, gdy upamiętniamy ofiary przeszłości, obowiązuje nas lekcja teraźniejszości. Mówimy, że pamiętamy, aby nie powtarzać błędów. A mimo wszystko są one popełniane. Pamiętajmy więc, by się na te błędy nie godzić. Nie ma zgody na zbrodnie na Ukrainie, nie ma zgody na agresję, a także niczym niesprowokowaną wojnę – podkreślił wicepremier.
Wyzwolenie Stalagu 344 Lamsdorf
17 marca 1945 r. oddziały Armii Czerwonej wkroczyły na teren Stalagu 344 Lamsdorf , do jednej z dwóch jego części, która w niemieckich dokumentach była określana w skrócie radziecką (Russenlager – od najliczniejszej grupy armijnej). W barakach zastały zmarłych oraz chorych i konających jeńców, którym stan zdrowia nie pozwolił wziąć udziału w pieszej ewakuacji w głąb Rzeszy. Do drugiej części stalagu, nazywanej brytyjską (Britenlager), znajdującej się 2,5 km na południowy wschód, żołnierze Armii Czerwonej dotarli dzień później – 18 marca. Wydarzenia te zakończyły funkcjonowanie jednego z największych w Europie kompleksów obozowych Wehrmachtu.
W stalagach Lamsdorf izolowano żołnierzy koalicji antyhitlerowskiej, którzy broniąc swoich krajów przed agresją III Rzeszy, dostali się do niewoli Wehrmachtu. Pierwsi jeńcy – żołnierze Wojska Polskiego – trafili do Lamsdorf na początku września 1939 r. W toku kolejnych kampanii prowadzonych przez Wehrmacht przywożono do Lamsdorf jeńców brytyjskich, francuskich, belgijskich, jugosłowiańskich, greckich, radzieckich, amerykańskich, włoskich, a w 1944 r. powstańców warszawskich i słowackich. Łącznie przez obozy Lamsdorf w czasie II wojny światowej przeszło ok. 300 tys. jeńców z całego świata.
Historia Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych
Centralne Muzeum Jeńców Wojennych jest placówką unikatową w skali Polski i Europy. Powstało w 1964 r. jako oddział Okręgowego Muzeum Śląska Opolskiego. Rok później placówka, nosząca wówczas nazwę Muzeum Martyrologii Jeńców Wojennych, uzyskała samodzielność. Od 2018 r. Centralne Muzeum Jeńców Wojennych jest instytucją współprowadzoną przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz samorząd województwa opolskiego.
Instytucja posiada dwie siedziby: w Łambinowicach i Opolu. Pierwsza z nich została ulokowana w dawnym budynku komendantury niemieckiego poligonu Lamsdorf na terenie jego najstarszej części, sięgającej historią lat siedemdziesiątych XIX w. Na siedzibę w Opolu przeznaczono osiemnastowieczny budynek, w którym znajdowały się słodownia, areszt miejski, a w latach 1933–1945 więzienie gestapo.
Zakres działalności muzeum dotyczy dwóch systemów jenieckich podczas II wojny światowej: niemieckiego i radzieckiego oraz powojennych losów byłych jeńców. Międzynarodowy charakter obozów Lamsdorf (od 1945 r. Łambinowice),w których internowani byli żołnierze już w czasach wojny prusko-francuskiej, a następnie w czasie największych konfliktów zbrojnych XX w., czyli w okresie I i II wojny światowej, czyni to miejsce szczególnie ważnym dla kultury pamięci. Znaczenie Muzeum wynika również z faktu objęcia cmentarzy wojennych i terenów poobozowych ochroną prawną oraz wpisania ich do rejestru pomników pamięci narodowej (1968 r.), a następnie miejsc pamięci narodowej (2002 r.). Tym samym utrwalenie materialnych śladów przeszłości w Łambinowicach nabrało charakteru koncepcyjnej i systematycznej pracy, która koncentruje się obecnie na porządkowaniu terenu, konserwacji pozostałości poobozowych, oznakowaniu obiektów, tworzeniu dokumentacji inwentaryzacyjnej i fotograficznej miejsca, a także na materialnym i niematerialnym upamiętnieniu ofiar. Merytoryczną podstawą działalności są badania naukowe, prowadzone regularnie od początku istnienia placówki.
W marcu 2020 r. Muzeum oraz Miejsce Pamięci w Łambinowicach zostały wyróżnione Znakiem Dziedzictwa Europejskiego.
„Miejsce z blizną” – ekspozycja edukacyjna Centralnego Muzeum Jeńców Wojennych
Wystawa plenerowa pt. „Miejsce z blizną” powstała na terenie byłego obozu jenieckiego Stalag 318/VIII F (344) Lamsdorf. Składa się z makiety terenów obozowych, osi czasu, informatorów (m.in. w formie ławek), instalacji artystycznej „Obecność” oraz Ściany Refleksji.
Przestrzeń w niewielkim stopniu została przekształcona przez muzealników - nie dominuje nad naturalnym, leśnym otoczeniem i zachowaną substancją historyczną. Ekspozycję tworzą fragmenty dzienników, wspomnień, relacji oraz archiwalne fotografie jeńców – ofiar totalitarnego systemu. Celem było stworzenie przekazu emocjonalnie angażującego, a jednocześnie nieepatującego drastycznymi szczegółami, a przy tym także możliwie reprezentatywnego. Skupiono się na konkretnych historiach, wydobytych z anonimowej masy ludzi, nawiązując także do współczesnych problemów.
Wystawa została sfinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata 2014-2020 oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu „Promesa dla Kultury”.
Wicepremier wspólnie z wojewodą opolskim i dyrekcją CMJW w Łambinowicach odwiedził także stary cmentarz jeniecki, zlokalizowany nieopodal Łambinowic. Zapalaono także znicz pod Pomnikiem Powstańców Warszawskich na terenie Muzeum.
