82. rocznica spalenia Wielkiej Synagogi w Białymstoku
27.06.2023
27 czerwca 1941 r. Niemcy rozpoczęli zagładę białostockich Żydów. Tego dnia, tuż po zajęciu miasta, zapędzili do Wielkiej Synagogi 800 żydowskich mieszkańców i podłożyli pod nią ogień. Na tych, którzy próbowali uciekać, czekały niemieckie kule. We wtorek (27.06), w 82. rocznicę tej zbrodni wojewoda podlaski Bohdan Paszkowski uczcił pamięć ofiar, składając kwiaty przed pomnikiem-kopułą przy ul. Suraskiej.
- Dzisiaj czcimy pamięć ofiar tragicznych wydarzeń sprzed 82 lat. To był pierwszy dzień, kiedy Niemcy wkroczyli do Białegostoku i od razu przystąpili do pogromu, paląc Wielką Synagogę z żydowskimi mężczyznami i chłopcami w środku - mówił dziennikarzom wojewoda podlaski, przypominając również postacie Julianny i Józefa Bartoszko - Polaków, którym udało się uratować kilkunastu Żydów z Wielkiej Synagogi.
Dziś w południe rozpoczęła się oficjalna uroczystość pod pomnikiem-kopułą Wielkiej Synagogi przy ul. Suraskiej, zorganizowana przez władze Białegostoku. Wzięli w niej udział mieszańcy miasta, a także przedstawiciele samorządu wojewódzkiego i miejskiego, parlamentarzyści, przedstawiciele organizacji żydowskich, duchowieństwa i służb mundurowych.
- Musimy pamiętać o tej historii jako mieszkańcy Białegostoku, ponieważ żydowska społeczność była współgospodarzem miasta. Po wojnie już nigdy się nie odrodziła. Trudno dziś uwierzyć, że w XX wieku mogły takie rzeczy w wyniku propagandy nienawiści i prób ulepszania przemocą świata się wydarzyć. To się nigdy nie powinno już powtórzyć - podkreślał w rozmowie z dziennikarzami wojewoda Bohdan Paszkowski.
Ocalało niewielu
Dramat z 27 czerwca 1941 roku był początkiem zagłady białostockich Żydów. Pacyfikacji dzielnicy żydowskiej "schulhof" dokonał dowodzony przez majora Ernsta Weisa niemiecki 309. batalion policji. Przetrwali nieliczni. W pierwszym dniu okupacji miasta Niemcy wymordowali ok. 2 tys. Żydów.
Wielka Synagoga znajdowała się przy ulicy Bożniczej w Białymstoku, obecnej ul. Suraskiej. Budynek, który został wzniesiony w latach 1909-1913, był jedną z najbardziej okazałych budowli miasta i dopełnieniem krajobrazu miejskiego. Została wybudowana według projektu Samuela J. Rabinowicza. Była świątynią reformowaną, w której kobiety modliły się obok mężczyzn, choć na osobnych galeryjkach. W okresie międzywojennym, podczas świąt i uroczystości państwowych, w synagodze grała orkiestra Gimnazjum Hebrajskiego.
Przed wojną w Białymstoku żyło ok. 50 tys. Żydów, a miasto było znaczącym ośrodkiem kultury i religii żydowskiej. Z tej społeczności, po ostatecznej likwidacji getta białostockiego w sierpniu 1943 roku i wywózkach do obozów, ocalało zaledwie kilkaset osób.
