Pomorski Urząd Wojewódzki w Gdańsku

Pomorskie do kształtującego się państwa polskiego w roku 960 włączył Mieszko I. Jego syn – Bolesław Chrobry w 37 lat później - rozpoczął chrystianizację tych ziem przy pomocy biskupa Pragi - Wojciecha z rodu Sławnikowiców. Wraz z bratem, władającym językiem Prusów i trzydziestoma zbrojnymi Chrobrego, przyjechał do Gdańska by udzielać sakramentów i głosić Ewangelię. Jak podają niektóre źródła zginął, odprawiwszy wcześniej wojów polskiego króla, z rąk pogan prawdopodobnie gdzieś w okolicach Elbląga. Bolesław Chrobry wykupił zwłoki Wojciecha za równą wadze jego ciała ilość złota i złożył je w Gnieźnie. W 999 roku dokonano kanonizacji biskupa.

Pomorze po raz kolejny stało się areną walk o wpływy za czasów Bolesława Krzywoustego, który większość swojego życia poświęcił właśnie polityce pomorskiej. Wyprawy wojenne Bolesława, prowadzone w trzech etapach, zakończyły się w latach dwudziestych XII wieku militarnym i politycznym sukcesem.
Na mocy ustawy sukcesyjnej Księstwo Polskie zostało podzielone na dzielnice. Seniorem sprawującym władzę zwierzchnią został najstarszy syn Bolesława Krzywoustego - Władysław II Wygnaniec. Książę senior miał sprawować władzę w dzielnicy senioralnej, w skład której wchodziła ziemia krakowska, sandomierska, kaliska, łęczycko-sieradzka i Pomorze Gdańskie (ciągnący się południkowo na osi Kraków–Kalisz–Gniezno–Gdańsk pas ziem, który łączył pozostałe dzielnice). Książę utracił jednak władzę i umarł na wygnaniu.

Jak pisał Mieczysław Orłowicz, doktor praw, wielki popularyzator turystyki i wybitny krajoznawca (17.XI1.1881- 4.X. 1959 ) - po podziale Polski na dzielnice odzyskało Pomorze Gdańskie swoją niezawisłość pod rządami własnych książąt z rodu Gryfitów. Pierwszym historycznym członkiem rodu jest Świętopełk I (1110-1148). Z końcem XII w. panuje nad Pomorzem Subisław I (1148-1178), później Sambor I (1178-1207), który zakłada pierwszy klasztor Cystersów w Oliwie, Subisław II (1207-1216), a wreszcie Mestwin I (1216-1220), który toczy walki z Duńczykami dążącymi do zawojowania Pomorza. Najświetniejszą postacią tego rodu jest Świętopełk II (1220-1266), zwany przez Kaszubów Wielkim, zwycięzca nad Duńczykami, sprawca śmierci Leszka Białego w Gąsawie, fundator klasztoru w Żarnowcu. On pierwszy odkrył niebezpieczeństwo krzyżackie i podjął walkę przeciwko posuwaniu się Krzyżaków od Chełmna na północ. Ostatnim z rodu był syn jego Mestwin II (1266-1294), który umierając bezpotomnie, na podstawie umowy w Kępnie przekazał swe państwo Przemysławowi II Wielkopolskiemu, łącząc je tym samym unią z Polską.

Początek XIV wieku przyniósł Pomorzu wojny i okrucieństwo. W 1307 roku Brandenburczycy zbrojnie przejęli ziemię słupską a w rok później Pomorze Gdańskie. Władysław Łokietek, król polski (przybrał tytuł księcia Królestwa Polskiego i Pomorza) poprosił o pomoc Krzyżaków. Odparli napastników przejmując jednak odebrane ziemie. Gdańsk, najważniejszy wówczas ośrodek handlowy i polityczny, został spalony a część mieszkańców wymordowana. Eksterminacja obywateli miasta dokonana przez Krzyżaków w nocy z 12 na 13 listopada 1308 roku przeszła do historii jako rzeź Gdańska. Krzyżacy zagarnęli także ziemię lęborską i bytowską. Panowanie Władysława Łokietka upłynęło pod znakiem konfliktu polsko-krzyżackiego. Bitwa pod Płowcami (1331 r.) obaliła mit o niezwyciężoności Zakonu, który do boju wystawił 7 tysięcy zbrojnych wpieranych przez rycerstwo z Zachodu przeciwko 4 tysiącom żołnierzy polskich.

Kazimierz Wielki, syn Łokietka, dążył skutecznie do umocnienia i integracji Królestwa Polskiego. Za jego panowania poza granicami państwa pozostał jedynie Śląsk, ziemia lubuska i Pomorze Gdańskie, które za przyczyną Pokoju kaliskiego (1343r.) przypadło Zakonowi jako jałmużna w zamian za Kujawy.

Pomorskie na długie lata trafiło w ręce Krzyżaków. Umacniając pozycję i panowanie na zdobytych ziemiach, wznosili zamki. Najwspanialszy powstał w Malborku.

Do połowy XV w. pełnił rolę stolicy państwa zakonnego w Prusach. Ożywienie handlowe z krajami zachodnioeuropejskimi spowodowało znaczny rozwój gospodarczy Pomorza. Jednak po dotkliwej porażce pod Grunwaldem (1410r.) Zakon nie odzyskał już swojej potęgi, a zwycięstwo odniesione przez Władysława Jagiełłę doprowadziło do wzrostu znaczenia Polski i jej monarchy na arenie międzynarodowej.

Kryzysy wewnętrzne doprowadziły też do powstania antyzakonnego Związku Pruskiego skupiającego m.in. Toruń i Gdańsk. W 1454 roku Związek, do którego należała i szlachta polska, i niemiecka, wywołał powstanie przeciw władzy krzyżackiej. Powstańcy poprosili o pomoc polskiego króla. Kazimierz Jagiellończyk, młodszy syn Władysława Jagiełły, podpisał akt inkorporacji Prus i rozpoczął wojnę. Pomimo większej liczebności wojska polskie w Bitwie pod Chojnicami odniosły porażkę z lepiej wyszkolonymi pułkami krzyżackimi. Pole bitwy usiane było ciałami Polaków (ok. 3 tysięcy). Poległ m.in. Jan z Różnowa, najmłodszy syn Zawiszy Czarnego. Krzyżacy pojmali też 300 rycerzy. Polskie pospolite ruszenie nie przedstawiało bowiem już tak wielkiej wartości bojowej jak w Bitwie pod Grunwaldem. Król polski wspomagany finansowo przez Związek Pruski z czasem stworzył sprawną zaciężną armię. Polacy zaczęli wygrywać ( Bitwa pod Świeciem, Bitwa na Zalewie Wiślanym). Wojna trzynastoletnia zakończyła się podpisaniem Pokoju toruńskiego (1466r.). Do Polski wróciło Pomorze Gdańskie, Ziemia Chełmińska wraz z Toruniem, duża część Warmii, Malbork (stolica Zakonu). Krzyżacy musieli też złożyć hołd lenny królowi Polski.

W wieku XVI i XVII Pomorze Gdańskie stało się najzamożniejszą krainą Rzeczypospolitej. Ośrodkiem kultury, sztuki i przede wszystkim rzemiosła. Dominował Gdańsk, obdarzony wieloma przywilejami gospodarczymi i samorządowymi. Miasto wyznaczało trendy w polskim handlu i krok po kroku stało się w tej dziedzinie monopolistą.

5 sierpnia 1772 roku w Petersburgu - Rosja, Prusy i Austria - podpisały traktaty podziałowe. I Rozbiór Polski stał się faktem zaakceptowanym przez Sejm Rzeczypospolitej. Szlachta bez protestów złożyła przysięgę na wierność nowym władzom i podpisała haniebny dokument. Tylko nieliczni wystąpili w obronie Polski m.in. Tadeusz Rejtan. Prusy zajęły większość ziem tzw. Prus Królewskich ( pomorskie, malborskie, chełmińskie).
II Rozbiór Polski ( 1793r.) to zabór m.in. Gdańska i Torunia przez Prusy.
III rozbiór Polski (1795r.) - Rzeczypospolita znika z mapy na 123 lata.

Zmiany na terytorium Pomorskiego przyniosła dopiero kampania napoleońska (1807-1815) . Gdańsk stał się wolnym miastem zależnym od Francji. Uroczystość proklamacji odbyła się 21 lipca 1807 w Ratuszu Głównego Miasta.

Wiek XIX to czas germanizacji ludności. Rozpoczęło się rugowanie języka polskiego ze szkół i kościołów, co spotykało się nierzadko z ostrym sprzeciwem Kaszubów.

28 czerwca 1919 roku na mocy Traktatu Wersalskiego (traktat pokojowy kończący I wojnę światową, w której zginęło ok. 9 milionów żołnierzy) Polsce przyznano większość ziem zaboru pruskiego oraz przeprowadzenie plebiscytów na Warmii, Mazurach i Górnym Śląsku. Polskę w Paryżu reprezentowali premier i minister spraw zagranicznych Ignacy Paderewski oraz Roman Dmowski, który w liście do byłego ambasadora Francji w Berlinie Jules'a Cambona, przewodniczącego Komisji Terytorialnej napisał: - "Jako punkt wyjścia naszych uwag przyjmujemy rok 1772, czyli datę pierwszego rozbioru i za nasze najświętsze prawo uważamy odzyskanie tego, co wyrwały nam przemocą państwa dzisiaj w gruzach leżące". ("Historia Polski XX wieku" - Antoni Czubiński)
Komisja J. Cambona przedstawiła Radzie Najwyższej raport zawierający propozycje dotyczące granicy polsko-niemieckiej. Uwzględniały one w dużej mierze polskie postulaty m.in. oddanie Gdańska. Ostatecznie, wskutek krytycznej oceny raportu przez brytyjskiego premiera Davida Lloyda George`a, który stwierdził, iż nie uwzględniono w nim oczekiwań i argumentów strony niemieckiej, doprowadzono do istotnych zmian na niekorzyść Polski. I tak: Gdańsk miał zostać Wolnym Miastem pod protektoratem Ligi Narodów, nakazano przeprowadzenie plebiscytów na Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach, Prusy Książęce miały pozostać prowincją niemiecką, oddzieloną od Rzeszy wąskim pasem ziemi w Prusach Królewskich, nazwanym przez Niemców „korytarzem pomorskim".
Dmowski, który wraz z Paderewskim w imieniu Polski złożył pod traktatem podpis - wspominał: "(…) W ciągu swego wiekowego zmagania się z zachodnim sąsiadem nie miała Polska takiej chwili od Kazimierza Jagiellończyka, od drugiego pokoju toruńskiego. Zapomniałem wówczas o rzeczach i ludziach małych, o sporach i utarczkach codziennych, o marnych ambicjach i marnych intrygach, które stawały na drodze dążeniu do wielkiego celu - myśl biegła po wielkich szlakach dziejowych, sięgała w odległą przeszłość, szukała odpowiedzi na zagadnienia przyszłego bytu państwa i narodu". ("Polityka polska i odbudowanie państwa"- Roman Dmowski)
31 lipca 1919 roku Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej – po burzliwej debacie m.in. z powodu zapisu umożliwiającego ingerencję instytucji międzynarodowych w wewnętrzne sprawy polskie, ratyfikował ostatecznie traktat pokojowy z Niemcami.
Z polskiej części Pomorza powstało województwo pomorskie ze stolicą w Toruniu. 18 stycznia 1920 roku mieszkańcy uroczyście witali polskich żołnierzy, którzy pod wodzą generała Józefa Hallera, przejmowali miasto z rąk Niemców. Region pomorski zamieszkany był w większości przez Polaków i Kaszubów, z liczną społecznością niemiecką (głównie na terenach pogranicznych). Głównymi miastami ówczesnego województwa pomorskiego obok Torunia były: Brodnica, Chełmno, Gdynia, Grudziądz, Starogard, Wejherowo i Tczew.

Traktat przywrócił Polsce część Pomorza i niewielki 147- kilometrowy dostęp do Bałtyku. Potrzeby polskiego handlu miał zaspokoić port w Wolnym Mieście Gdańsk. II Rzeczypospolitej przyznano wiele uprawnień w zakresie korzystania z portu handlowego, jednak szczegółowe przywileje Polski były wciąż sabotowane przez władze Wolnego Miasta Gdańska. Zapadła decyzja o budowie portu w Gdyni. W 1920 roku wiceadmirał Kazimierz Porębski, szef Departamentu Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych, zlecił inżynierowi Tadeuszowi Wendzie wybranie lokalizacji oraz wykonanie projektu przyszłego portu. W tym czasie Gdynia liczyła 1300 mieszkańców. W 1921 roku rozpoczęto budowę. Wielkim orędownikiem przedsięwzięcia był minister Eugeniusz Kwiatkowski .

Nowy porządek polityczny ustanowiony w Wersalu przetrwał niecałe dwadzieścia lat. Rok 1939 to agresja Niemiec hitlerowskich na Polskę. W województwie pomorskim wrzesień ’39 wiąże się z takimi wydarzeniami jak obrona Westerplatte, Poczty Polskiej w Gdańsku, obrona Rejonu Umocnionego Hel (Polakom udało się utrzymać półwysep aż do 2 października), wysadzenie mostów w Tczewie. Zbrojny opór na terenach Pomorza i Prus Wschodnich prowadziła Tajna Organizacja Wojskowa „Gryf Pomorski” ( utworzona w lipcu 1941 r.). Gryfowcy” przeprowadzili ok. 100 akcji zbrojnych.
Kataklizm II wojny światowej przyniósł śmierć milionów ludzi, niewyobrażalne straty i zniszczenia.

Obóz koncentracyjny Stutthof (1939-1945)
Niemiecki nazistowski obóz Stutthof  (usytuowany niedaleko wsi Stutthof, w obrębie Wolnego Miasta Gdańska) został założony 2 września 1939 r. Status „państwowego obozu koncentracyjnego” uzyskał 7 stycznia 1942 r. Liczbę ofiar szacuje się na około 63 000 do 65 000, wśród nich około 28 000 to więźniowie narodowości żydowskiej. Około 23 000 zmarłych więźniów to ofiary obu ewakuacji KL Stutthof.

Mord Piaśnicki i w Lesie Szpęgawskim - Zbrodnia Pomorska
Zbiorowe  egzekucje przeprowadzone  przez Niemców w pierwszych miesiącach II wojny światowej w Lasach Piaśnickich w okolicach Wejherowa. W Piaśnicy zamordowani zostali przedstawiciele polskiej elity politycznej, gospodarczej i kulturalnej z Pomorza Gdańskiego. Zginęły tam również osoby przewożone koleją z terenów Trzeciej Rzeszy. Wśród nich były osoby chore psychicznie, przeciwnicy ideologii nazistowskiej oraz Polacy i Czesi mieszkający przed wojną na terenie Niemiec. Oszacowanie liczby ofiar jest bardzo trudne (Niemcy w 1944 r. rozpoczęli usuwanie wszelkich dowodów zbrodni). Piaśnica to największe, po obozie koncentracyjnym Stutthof, miejsce kaźni ludności polskiej na Pomorzu.

Pierwsza masowa egzekucja w Lesie Szpęgawskim odbyła się  prawdopodobnie 18 września 1939 roku. Najwięcej odbyło się ich pomiędzy 10 października a 8 grudnia. Zabito 1500 osób ze starogardzkiego więzienia. Zginęła prawie połowa kapłanów ówczesnej diecezji pelplińskiej, 200 nauczycieli i pedagogów. Łącznie, między wrześniem 1939 r. a styczniem 1940 r. zamordowano tam od 5000 do 7000 osób – przede wszystkim przedstawicieli polskiej inteligencji z Kociewia, Kaszub i innych regionów Pomorza oraz pacjentów szpitala psychiatrycznego w Kocborowie. Obok nich w Lesie Szpęgawskim ginęli również Żydzi oraz niemieccy przeciwnicy nazizmu. Po zakończeniu wojny w Lesie Szpęgawskim odkryto 32 zbiorowe mogiły.

Mord Polonii Gdańskiej w Wielki Piątek 1940 r. (Pomorski Katyń)
22 marca 1940 roku (Wielki Piątek) Niemcy wymordowali czołowych działaczy Polonii Gdańskiej i Plebiscytu na Powiślu, Warmii i Mazurach. Polscy patrioci zginęli od strzału w tył głowy (jak w Katyniu) i wrzuceni do dołu w lesie nieopodal obozu KL Stutthof. Na zbiorowych grobach posadzono drzewa, by zatrzeć ślady ludobójstwa. W roku 1947 i 1979 udało się odnaleźć (ok. 2,5 km od obozu Stutthof) groby pomordowanych. Po ekshumacji, szczątki zostały uroczyście pogrzebane na cmentarzu wojennym w Gdańsku Zaspie.

Po 1945 roku granice administracyjne Polski były zmieniane kilkukrotnie.
W 1975 roku na mocy reformy administracyjnej Polski utworzono w miejsce 17 - 49 województw. Zlikwidowano trójstopniowy podział : województwo-powiat-gmina, zastępując je dwustopniowym podziałem : województwo - gmina. Województwo gdańskie tworzyło: 19 miast i 56 gmin.

14 sierpnia 1980 roku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina w Gdańsku rozpoczął się strajk, który był preludium do zmian PRL i całej Europy Środkowo-Wschodniej.
Spisano 21 postulatów. Pierwszy i najważniejszy brzmiał: „Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych, wynikająca z ratyfikowanej przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowych”. Domagano się także zrealizowania postulatów ekonomicznych i socjalnych.
Lata 1981-83 to czas stanu wojennego.
Przełom dla Polski i Europy przyniósł rok 1989. Podział Europy podzielonej „żelazna kurtyną” przestał istnieć.

Reforma administracyjna Polski, obowiązująca od stycznia 1999 roku przywróciła trzystopniową strukturę podziału terytorialnego i zmniejszyła liczbę województw z 49 do 16. Nowe województwo pomorskie objęło dawne województwo gdańskie, część słupskiego, elbląskiego i bydgoskiego.