Wojewódzka Stacja Sanitarno-
Epidemiologiczna w Poznaniu

Radon - informacje ogólne

Człowiek od zarania dziejów narażony jest na oddziaływanie promieniowania jonizującego występującego w przyrodzie. Radon to jeden z naturalnych pierwiastków promieniotwórczy występujący w przyrodzie. Jest to gaz szlachetny, nie posiada smaku, zapachu ani barwy. Dobrze rozpuszcza się w wodzie i rozpuszczalnikach organicznych. Głównym źródłem radonu (²²²Rn) w atmosferze, budynkach i innych pomieszczeniach zamkniętych jest powietrze glebowe (około 80%). Pozostałe źródła to materiały budowlane, woda, gaz ziemny. Stężenie radonu ²²²Rn w powietrzu mierzy się w Bq/m³. Jeden bekerel (Bq) to 1 rozpad promieniotwórczy atomu w ciągu 1 sekundy. Milisiwert (mSv) jest wielkością będąca miarą skutków biologicznego wpływu promieniowania na człowieka. Człowiek oddychając wprowadza do płuc wraz z powietrzem ²²²Rn i jego produkty rozpadu. Produkty rozpadu ²²²Rn to ciała stałe, które osadzają się w drogach oddechowych. Najbardziej obciążające organizm są cztery krótkożyciowe pochodne radonu: polon (²¹⁴ Po i ²¹⁸ Po), bizmut (²¹⁴ Bi)
i ołów (²¹⁴ Pb).

W 1988 roku Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC) uznała ²²²Rn za czynnik kancerogenny. Często pojawia się argument, że radon jest drugą, po paleniu tytoniu, przyczyną zachorowań na raka płuc. Dla grupy osób niepalących, ekspozycja na radon jest najważniejszym czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na raka płuc. Palenie tytoniu i ekspozycja na radon powoduje, że ryzyko zachorowania na raka płuc osób palących i eksponowanych na radon jest 10 – 20 razy większe, niż dla niepalących.

Z uwagi na fakt, iż ryzyko zachorowania na nowotwór rośnie liniowo z wielkością dawki powodowanej ekspozycją na radon, osoby narażone na wysokie stężenia radonu powinny ograniczyć palenie papierosów lub zupełnie zaprzestać palenia.

Źródłem radonu w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi są:

• materiały budowlane pochodzenia mineralnego,
• radon przenikający z gruntu,
• woda wodociągowa,
• gaz ziemny.

Radon naturalnie uwalniany z podłoża, dostaje się do budynku wraz z powietrzem zasysanym z gruntu:

• przez szczeliny w fun­damentach,
• spękania w murach budynku i podłodze,
• studzienki kanalizacyjne,
• nieszczelności wokół rur wodno-kanalizacyjnych, przewodów elektrycznych,
• złącza konstrukcyjne,
• z materiałów budowlanych.

Co możemy zrobić, aby ograniczyć ekspozycje na radon?

W celu minimalizacji stężenia radonu w pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi można zastosować dostępne środki techniczne.

W przypadku budowy nowych budynków zalecane są pomiary stężenia radonu jeszcze przed przystąpieniem do budowy.

Na etapie budowy, można zastosować:

• specjalną konstrukcję fundamentów ze wzmocnionymi krawędziami, zapobiegającą nieszczelności między płytą i ścianami, którymi radon może wnikać do wnętrza,
• uszczelnianie fundamentów i zastosowanie systemu wentylacji jednocześnie. Konstrukcja taka składa się z rur montowanych przed wylaniem płyty fundamentowej oraz układania mat izolacyjnych,
• grubą, szczelną płytę fundamentową i wymuszoną wentylację pod płytą oraz częściową wymianę grunt pod fundamentem,
• materiały budowlane, w których nie stwierdzono podwyższonych stężeń pierwiastków promieniotwórczych.

W istniejących już budynkach można zastosować następujące metody:

• likwidacja nieszczelności w fundamentach, podłogach lub ścianach oraz wokół instalacji doprowadzających media. Można w tym celu zastosować silikon, jak również folie i papy antyradonowe. Np. pokrycie ścian tynkiem cementowo-wapiennym i podwójną warstwą farby olejnej zmniejsza współczynnik ekshalacji radonu o ok. 75%, farba emulsyjna – o ok. 35%, a farba klejowa – o ok. 20%,
• częste i długotrwałe wietrzenie przez otwarcie okien. Wietrzenie powoduje, że ciśnienie powietrza i stężenie radonu w pomieszczeniu zrównują się z ciśnieniem atmosferycznym i stężeniem radonu w powietrzu na zewnątrz budynku,
• zwiększenie częstości wymian powierza za pomocą mechanicznego systemu wentylacyjnego. Zadaniem wentylacji nawiewowo-wywiewnej jest wymiana powietrza. W miejsce wywiewanego „zużytego” powietrza napływa „świeże”, które równocześnie zawiera mniej radonu,
• zmniejszenie stężenia radonu w budynkach przez zastosowanie tzw. studni radonowej. Pod fundamentami lub obok budynku instaluje się wentylatory o dużej mocy, które wysysają powietrze glebowe spod budynku i wyrzucają je do atmosfery na wysokość ok. 2 m. W ten sposób obniżają ciśnienie powietrza w podłożu,
• zmniejszenie stężenia radonu w powietrzu pomieszczeń można osiągnąć także stosując system poduszki powietrznej. Metoda polega na wypompowaniu powietrza
  z wnętrza budynku pod jego fundamenty. W związku z tym, że powietrze glebowe jest wypychane spod fundamentów przez powietrze wnętrza budynku, w którym stężenie radonu jest niższe, stężenie radonu w podłożu obniża się, a co za tym idzie także stężenie radonu w budynku ulega zmniejszeniu,
• podwyższenie ciśnienia przez zastosowanie instalacji nawiewu z poddasza, wytwarzającej nadciśnienie w budynku w celu zmniejszenia wpływu efektu kominowego oraz wiatru. Zapobiega to zasysaniu radonu z podłoża,
• wentylację przestrzeni podpodłogowej - usuwa poza budynek radon, który przeniknął z podłoża, uniemożliwiając jego przejście do wyżej położonych pomieszczeń. Wentylacja taka wymaga istnienia powierzchni podpodłogowej, którą można przewietrzać w sposób naturalny lub wymuszony,
• depresję podpodłogową (pułapkę radonową), która uważana jest za najskuteczniejszy czynnik redukujący stężenie radonu w budynkach Jest to wgłębienie w kształcie studzienki (studni radonowej) w gruncie pod budynkiem lub w piwnicy
  z wentylatorem wyciągającym powietrze poza budynek, a więc wytwarzającym we wgłębieniu podciśnienie. Radon wysysany jest z przestrzeni pod budynkiem zanim przeniknie do wnętrza,
• wysysanie za pomocą odpowiedniej instalacji powietrza zawierającego radon spod płyty fundamentowej. Wysysanie powietrza jest najbardziej wydajne w przypadku braku litej płyty betonowej. Jeśli płyta istnieje wysysanie następuje przez szczeliny, pęknięcia i inne nieszczelności,
• wymiana gruntu wokół budynku na grunt zawierający znacznie mniej izotopu radu,
  z którego powstaje radon. Należy dodatkowo zastosować izolację i drenaż. 

Na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Sanitarnego został opublikowany film edukacyjny o radonie przedstawiający treści, które zostały przekazane uczestnikom szkoleń on line, zrealizowanych w 2021 r., przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. dra med. J. Nofera z Łodzi na zlecenie Głównego Inspektora Sanitarnego, tj: krótka charakterystyka radonu, obowiązujące regulacje prawne, pomiar stężenia radonu, wpływ radonu na zdrowie, działania zabezpieczające.

Zachęcamy do zapoznania się z materiałami edukacyjno-informacyjnymi dotyczącymi zagadnień związanych z narażeniem na radon w budynkach, lokalach, pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi, które zostały zamieszczone w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej Głównego Inspektoratu Sanitarnego.

Więcej informacji dotyczących radonu, jego występowania na wybranych obszarach Rzeczypospolitej Polskiej, uwarunkowań występowania radonu w budynkach mieszkalnych czy zakładach pracy znajdą Państwo w Krajowym planie działania w przypadku długoterminowych zagrożeń wynikających z narażenia na radon w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi oraz w miejscach pracy stanowiącym załącznik do obwieszczenia Ministra Zdrowia z dnia 22 stycznia 2021 r. w sprawie ogłoszenia Krajowego planu działania w przypadku długoterminowych zagrożeń wynikających z narażenia na radon w budynkach przeznaczonych na pobyt ludzi oraz w miejscach pracy, a także w materiałach edukacyjno-informacyjnych dostępnych  na stronach Państwowej Agencji Atomistyki. Ponadto, informacje dotyczące wpływu radonu na zdrowie są dostępne na stronie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH Państwowego Instytutu Badawczego.

FIRMA ACTE

Ustawą z dnia 13 czerwca 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo atomowe oraz ustawy o ochronie przeciwpożarowej nałożono na Głównego Inspektora Sanitarnego obowiązek prowadzenia działań mających na celu identyfikację terenów, na których poziom średniorocznego stężenia promieniotwórczego radonu w powietrzu wewnątrz pomieszczeń w znacznej liczbie budynków może przekroczyć dopuszczalny poziom odniesienia.

Spółka ACTE sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie przy ul. Krańcowej 49, na zlecenie Głównego Inspektora Sanitarnego, będzie dokonywać pomiarów średniorocznego stężenia radonu w budynkach znajdujących się na terenach 7 województw, w tym wielkopolskiego. Pomiary będą wykonywane w okresie grzewczym, tj. styczeń, luty, marzec, październik, listopad, grudzień w pomieszczeniach znajdujących się na parterze budynku m.in.
w budynkach użyteczności publicznej m.in. tj. szkoła, przedszkole, żłobek, oraz budynkach zamieszkania zbiorowego m.in. tj. dom dziecka, dom pomocy społecznej, internat, dom studencki. W każdej stacji sanitarno-epidemiologicznej zostały wyznaczone osoby odpowiedzialne za udzielanie porad i informacji o radonie.

Pomiary średniorocznego stężenia radonu wewnątrz pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi, mające na celu identyfikację terenów radonowych, są finansowane z budżetu Skarbu Państwa, ze środków finansowych pozostających w dyspozycji Głównego Inspektora Sanitarnego przeznaczonych na realizację tego zadania. Pomiary nie są skomplikowane ani uciążliwe i nie wiążą się z żadnym zagrożeniem dla mieszkańców, a mogą przyczynić się do ochrony naszego zdrowia.

Należy pamiętać, że radon obecny jest w każdym budynku i mieszkaniu w różnych stężeniach (w zależności od budowy geologicznej terenu, na którym jest posadowiony). Stężenie radonu jest różne w różnych regionach, różni się pomiędzy sąsiednimi budynkami, jak również  
w różnych pomieszczeniach tego samego domu czy mieszkania.