Zespół Szkół Muzycznych
im. S. Moniuszki w Wałbrzychu

Zespół Szkół Muzycznych w Wałbrzychu

W maju 1945 roku rozpoczął się nowy okres w dziejach Wałbrzycha. Wieczorem 8 maja 1945r. wojsko radzieckie bez walki zajęło ten duży niemiecki ośrodek przemysłowy w Sudetach. Dwadzieścia dni później władzę od radzieckiej komendantury przejęła w mieście polska administracja, zapoczątkowując proces rzeczywistego obejmowania Wałbrzycha przez Polaków.

Od wiosny do jesieni 1945 roku przypadł pierwszy etap kolonizacji przez polskie władze Dolnego Śląska. W ramach bowiem scalania z państwem polskim i polonizacji poniemieckich obszarów tzw. Ziem Odzyskanych rozpoczęła się operacja przesiedleńczo-osiedleńcza ludności polskiej.

Do końca maja 1945r. osiedlono w przybliżeniu 40 tys. osób na Dolnym Śląsku. W czerwcu tego roku w Wałbrzychu było około 9 tys. Polaków, stanowiących po Niemcach najliczniejszą grupę mieszkańców.

W okresie tych ruchów migracyjnych w lipcu 1945 roku przybyła do Wałbrzycha Amelia Peszko, która upoważniona przez Związek Muzyków w Krakowie miała dokonać rozeznania w organizującym się życiu muzycznym na Dolnym Śląsku. W Wydziale Kultury i Sztuki działającym przy Urzędzie Pełnomocnika na miasto Wałbrzych została skierowana do budynku byłego konserwatorium muzycznego, co tak opisała: „[…] ob. Naczelnik p. Liberman, oświadczyła mi, że budynek, w którym mieściło się konserwatorium, opuścili Rosjanie i mogę go zobaczyć. […] Obeszłam cały budynek zanotowałam znajdujące się w nim eksponaty”.

Mimo że w gmachu konserwatorium zastała „[…] stosy papierów, luźnych kartek nutowych, różnych butelek” to raport, który zawiozła do Ministerstwa Kultury i Sztuki w Warszawie musiał być pozytywny.

22 sierpnia 1945 r. powróciła do Wałbrzycha ze zgodą ministerstwa na organizowanie szkoły muzycznej, którą to zgodę zatwierdził także Eugeniusz Szewczyk, pełniący wówczas funkcję Pełnomocnika Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej na obwód nr 27 – miasto Wałbrzych.

Tworzona przez prof. A. Peszko szkoła muzyczna znajdowała się w budynku z końca XIX stulecia przy Friedlader Strasse (tak nazywała się dzisiejsza ulica Moniuszki), który niemieckie władze miasta zaadoptowały w 1940 r. na siedzibę Miejskiego

Konserwatorium Muzycznego. Muzycznego gmachu, gdzie 1 kwietnia 1940 r. odbył się uroczysty koncert z okazji otwarcia tego konserwatorium, pięć lat później przeprowadzane były prace remontowe, żeby mogła w nim rozpocząć działalność polska szkoła muzyczna. Pod datą 30 sierpnia 1945 r. w swoim pamiętniku stanowiącym kroniki szkoły pani prof. odnotowała „W budynku wre praca. Szklarze wstawiają szyby na miejsce desek, ślusarze dorabiają zamki […]”.

Amelia Peszko organizator i pierwszy dyrektor szkoły po przygotowaniu otrzymanego budynku na siedzibę szkoły podjęła działania w celu zorganizowania pracy dydaktycznej. O tych zmaganiach pisała: „10 września 1945. Pełna niepokoju czekam na uczniów do zapisu […]. 1 października 1945. Jest 100 uczniów zapisanych. Na liczne depesze, żeby zwerbować siły pedagogiczne nie ma odpowiedzi. Odkładam termin rozpoczęcia nauki na dzień 7 października.”

Zorganizowanie kadry pedagogicznej i społeczności uczniowskiej nie należały, więc do łatwych. 7 października 1945 r. A. Peszko zdecydowała się na rozpoczęcie nauki z dziećmi. W pierwszej inauguracji roku szkolnego wzięło udział tylko dwóch pedagogów i stu uczniów różnych kategoriach wiekowych, często prawie dorosłych. Oto jak przepełniona zapałem i poświęceniem pod datą 7 października 1945 r. odnotowała to wydarzenie: „Zdecydowana jestem przystąpić ze 100 uczniami do pracy. Godzina jedenasta. Niepozorny człowiek puka i wchodzi do kancelarii. Jest nim pianista z Krakowa prof. Aleksander Siciński. Zmęczony straszliwą podróżą mimo to pomaga mi i uczymy razem do wieczora.”

Przyjęcie tego wydarzenia za powstanie szkoły oznaczałoby, że w Wałbrzychu powstała pierwsza polska szkoła muzyczna na Dolnym Śląsku. Najważniejszym problemem powstałej placówki okazała się w początkowym okresie działalności płynność zarówno kadry pedagogicznej jak i uczniów. Do wspólnoty, jaką tworzyli wtedy żyjący w jednym budynku nauczyciele szkoły muzycznej, przybywali wciąż nowi, lecz wielu z nich po krótkim czasie odchodziło. Trudno oczywiście jednoznacznie stwierdzić, co było tego powodem, lecz musiała na to mieć trudna sytuacja aprowizacyjna i mieszkaniowa w mieście.

Z kolei uczniowie odchodzili, ponieważ zapisywali się do szkoły często nie dla nauki i posiadania zdolności muzycznych, lecz z zamiarem uzyskania zaświadczenia na kupno instrumentu w Urzędzie Likwidacyjnym. Największa liczba zgłoszeń do klasy fortepianu świadczyła, że ten instrument miał wówczas największą wartość rynkową. Po uzyskaniu zaświadczenia, jak pisała A. Peszko, uczeń taki: „Przestaje uczęszczać do szkoły, nie zawiadamiając nawet”.

Po kilku pierwszych trudnych miesiącach sytuacja w szkole zaczęła się w tym zakresie stabilizować. Rok szkolny 1945/1947 wskazywał na normalny rytm pracy w placówce, o czym zaświadcza pod datą 1 lutego 1946 r. zapis dyrektorki: „Praca w szkole idzie solidnie. Ci, co się zgłosili do nauki, a nie dla instrumentu uczęszczają regularnie na solfeż”. Dowodem postępującej stabilizacji w życiu szkoły był pierwszy koncert nauczycieli, który odbył się 2 lutego 1946 r., a 26 lutego pierwszy popis uczniów. W 1947 r. ukazały się pierwsze programy koncertów – w lutym jeszcze pisane na maszynie, ale w czerwcu już pięknie drukowane.

6 czerwca 1947 r. na posiedzeniu Zarządu Miejskiego w Wałbrzychu prezydent miasta E. Szewczyk, nadał Szkole Muzycznej nazwę: Miejska Niższa i Średnia Szkoła Muzyczna imienia Stanisława Moniuszki. Powyższą decyzję zatwierdziło w dniu 17 czerwca 1947 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Wałbrzychu. Z propozycją nadania Niższej i Średniej Szkole Muzycznej w Wałbrzychu imienia Stanisława Moniuszki wystąpił 4 czerwca 1947r. Wydział Oświaty i Kultury Zarządu Miejskiego, motywując to przypadającą w tym roku 75 rocznicą śmierci Stanisława Moniuszki. Tak więc, po prawie dwóch latach od rozpoczęcia działalności, szkoła doczekała się pierwszego urzędowego dokumentu dotyczącego jej oficjalnej nazwy.

Wraz z nadejściem okresu polskiego stalinizmu także szkolnictwo muzyczne dostało się pod nadzór komunistycznego państwa. 2 września 1949 r. Ministerstwo Kultury i Sztuki wydało zarządzenie dotyczące państwowych liceów muzycznych, a 3 lutego 1950r. rozporządzenie w sprawie organizacji państwowych szkół muzycznych.

W roku 1950 dotąd „miejska” szkoła muzyczna w Wałbrzychu została upaństwowiona i zorganizowana jako placówka dwustopniowa: podstawowa i średnia. Te zmiany organizacyjne były powodem przyjęcia przez szkołę nazwy: Państwowa Szkoła Muzyczna i Państwowa Średnia Szkoła Muzyczna w Wałbrzychu. To, że szkoła od 1950 r. stała się podległa Ministerstwu Kultury i Sztuki, którego dzisiejsza nazwa brzmi Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, dodało placówce urzędowej powagi i jak się wydaje, zapewniło nieprzerwane funkcjonowanie, które nie wiadomo czy z powodu trudnej od lat 90-tych sytuacji gospodarczej Wałbrzycha zapewniłyby jej władze miasta.

Kolejne zmiany w życiu szkoły przypadają na lata 60 i 70. W 1960 r. w ramach obchodów jubileuszu XV-lecia szkoła otrzymała już drugi raz w swej historii imię Stanisława Moniuszki, a w 1966 r. nieco przydługawa nazwa z 1950 r. została zmieniona na: Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Stanisława Moniuszki.

Lata 60 to okres, w którym następuje w znaczącym stopniu rozbudowa bazy szkoły. I tak w 1965 r. zostaje wzniesiony pawilon administracyjny na dziedzińcu szkolnym, co zwolniło kilka pomieszczeń w gmachu głównym placówki, które zagospodarowano na sale lekcyjne, zaś w kilku innych urządzono internat dla chłopców. Od Dolnośląskiego Zjednoczenia Węglowego pozyskany został wówczas budynek, w którym zorganizowano internat dla dziewcząt, stołówkę oraz kilka sal lekcyjnych. Wszystkie te działania poprawiły warunki pracy, nauki i wypoczynku społeczności szkolnej. Z kolei 11 września 1976 roku w ramach 30 jubileuszu szkoła wzbogaciła się o pomnik swojego patrona, który odsłonięto na szkolnym dziedzińcu. Któż mógłby wtedy przypuszczać, że społeczność szkoły na szesnaście lat opuści swojego patrona?

W roku 1978 na czas remontu przy ul. Moniuszki 41 decyzją władz miasta przekwaterowano do byłego lokum Szkoły Państwowej nr 29 znajdującej się przy ul. Piętnastolecia na Piaskowej Górze – nowej dzielnicy Wałbrzycha. Szkoła na Piaskowej Górze, która powstała w 1966 roku stanowiła obszerny i na owe czasy nowoczesny gmach, lecz nie przystosowany do specyfiki zajęć nowego użytkownika, jakim stała się szkoła muzyczna. Z tego też powodu zostały podjęte odpowiednie działania budowlano-remontowe. Wiele klas przegrodzono, wygłuszono ściany.

Od roku 1978 roku szkoła zaczęła funkcjonować pod nazwą: Zespołu Szkół Muzycznych. Od tego samego roku w jej skład weszła Państwowa Podstawowa szkoła Muzyczna. W ten sposób po raz pierwszy w swej historii zaczęto w ramach placówki w dwóch pionach przedmiotowych: ogólnokształcącym i muzycznym. Zmiany te nadały szkole podstawowej charakter wyraźnie umuzykalniający umuzykalniając ułatwiły młodzieży decyzję, co do wyboru dalszej nauki.

W 1979 roku gmach będący historyczną siedzibą szkoły muzycznej przy ul. Moniuszki 41, został przejęty na siedzibę Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, która wówczas rządziła Polską.

W roku 1984 stało się to co wydawało się niemożliwe, a mianowicie szkoła odzyskała pierwotną siedzibę przy ul. Moniuszki 41. Starania o odzyskanie dawnej bazy prowadzone przez władze szkoły, niestety nie doprowadziły do przywrócenia jej wówczas budynku internatu, ani pawilonu administracyjnego. Administracyjnego w każdym razie od roku 1984 roku ZSM zaczął dysponować dwoma gmachami: przy ul. Moniuszki 41 i przy ul. Piętnastolecia 24. W roku 2000 doszło do pozyskania na nowo pawilonu administracyjnego, w którym do tego czasu działało Ognisko Muzyczne.

W latach osiemdziesiątych oprócz odzyskania dawnej siedziby, niewątpliwym również sukcesem było powstanie w roku 1984 filii wałbrzyskiej Średniej Szkoły Muzycznej w Świdnicy oraz w 1987 roku Państwowego Liceum Muzycznego Wałbrzychu. Powstałe na mocy zarządzenia wojewody wałbrzyskiego 30 czerwca 1987 roku liceum, które weszło w skład ZSM, stanowiło ważny element ciągłości w kształceniu przedmiotów ogólnokształcących dla młodych muzyków z Państwowej Podstawowej Szkoły Muzycznej i Państwowej Szkoły Muzycznej I st., dając im zarazem możliwość lepszego realizowania planów muzycznych.

Wprowadzona od 1 września 1999 roku w kraju reforma edukacji spowodowała zmiany w organizacji szkolnictwa muzycznego. Otóż zamiast PPSM i PLM w strukturze ZSM zaczęła funkcjonować Ogólnokształcąca Szkoła muzyczna I stopnia i Ogólnokształcąca Szkoła Muzyczna II stopnia. W OSM I st. Nauka trwa 6 lat z zakresu podstawowej szkoły ogólnokształcącej i przedmiotów pionu muzycznego. W OSM II st. nauka też trwa 6 lat z tym, że trzy pierwsze lata obejmuje zakres przedmiotów ogólnokształcących gimnazjum, trzy następne lata zakres przedmiotów liceum oprócz zajęć pionu muzycznego.

I tak dotarliśmy do końca zmian w strukturze szkoły, które miały miejsce na przestrzeni jej sześćdziesięciu lat istnienia. Mimo licznych w swej historii rotacji organizacyjnych związanych z tym kłopotów, jedyna szkoła artystyczna w Wałbrzychu, jaką jest Zespół Szkół Muzycznych, funkcjonuje nieprzerwanie od 7 października 1945 roku.

Jan Biernaczyk