Agencja Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa

Reforma Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 zakłada wprowadzenie uzależnienia otrzymywania płatności bezpośrednich oraz płatności obszarowych w ramach II filaru WPR w pełnej wysokości od spełnienia przez beneficjentów szeregu podstawowych norm i wymogów związanych m.in. z ochroną środowiska i klimatu, które tworzą podstawowy poziom tzw. zielonej architektury WPR zwany warunkowością.

Przepisy dotyczące warunkowości obejmują podstawowe wymogi w zakresie zarządzania wynikające z prawa unijnego oraz normy utrzymania gruntów w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochroną środowiska ustanowione na poziomie krajowym i wymienione w załączniku III rozporządzenia 2021/2115, odnoszące się do następujących obszarów:

a) klimat i środowisko, w tym woda, gleba i różnorodność biologiczna ekosystemów,

b) zdrowie publiczne, zdrowie roślin,

c) dobrostan zwierząt.

Normy dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska

GAEC 1.  Utrzymywanie trwałych użytków zielonych w oparciu o stosunek powierzchni TUZ do powierzchni UR na poziomie krajowym.

W przypadku zmniejszenia wskaźnika TUZ o więcej niż 5 % w stosunku do roku referencyjnego 2018, przekształcanie trwałych użytków zielonych jest niedopuszczalne, a rolnicy, którzy przekształcili trwałe użytki zielone, będą zobowiązani do przywrócenia określonej powierzchni gruntu w TUZ lub odtworzenia TUZ na innym gruncie, nie później niż do 31 maja następnego roku, lecz nie później niż do dnia złożenia kolejnego wniosku.

Wskaźnik referencyjny za 2018 r. wynosi 18,33%.

GAEC 2 - Ochrona torfowisk i terenów podmokłych

Norma będzie obowiązywać od 2025 roku.

GAEC 3 - Zakaz wypalania gruntów rolnych

Użytków rolnych nie wypala się, z tym że ze względów związanych ze zdrowiem roślin dopuszcza się punktowe wypalanie roślin, części roślin lub resztek pożniwnych.

GAEC 4 - Ustanowienie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych

Nawozów i środków ochrony roślin nie stosuje się na użytkach rolnych położonych w odległości do 3 m od:

• brzegu jezior i innych niż jeziora zbiorników wodnych;
• brzegu cieków naturalnych;
• brzegu rowów z wyłączeniem rowów o szerokości do 5 m liczonej na wysokości górnej krawędzi brzegu rowu;
• brzegu kanałów;
• ujęć wody, jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej;
• pasa nadbrzeżnego.

GAEC 5 - Zarządzanie orką, przyczyniające się do zmniejszenia ryzyka degradacji i erozji gleby, w tym uwzględnianie nachylenia terenu.

Gruntów ornych położonych na stokach o nachyleniu co najmniej 14%:

• nie wykorzystuje się pod uprawę roślin wymagających utrzymywania redlin wzdłuż stoku;
• nie utrzymuje się jako ugoru czarnego co najmniej od dnia 1 listopada danego roku do dnia 15 lutego kolejnego roku.

Na gruntach ornych położonych na stokach o nachyleniu co najmniej 14% wykorzystywanych pod uprawę roślin wieloletnich oraz na plantacjach drzew owocowych położonych na takich stokach utrzymuje się w międzyrzędziach okrywę roślinną lub ściółkę.

GAEC 6 – Minimalna pokrywa glebowa w najbardziej newralgicznych okresach.

Okrywę ochronną gleby utrzymuje się co najmniej od dnia 1 listopada danego roku do dnia 15 lutego kolejnego roku:

• na powierzchni stanowiącej co najmniej 80% gruntów ornych wchodzących w skład gospodarstwa;
• w międzyrzędziach na plantacjach drzew owocowych.

Jako spełnienie wymogów normy uznaje się m.in.: okrywę roślinną, uprawy ozime, trawy na gruntach ornych, międzyplony ozime, ścierniskowe, wsiewki, rośliny bobowate drobnonasienne oraz ich mieszanki z trawami, pozostawienie ścierniska, grunty pokryte resztkami pożniwnymi oraz samosiewami zebranej uprawy, mulczem, ugorem zielonym.

GAEC 7 - Zmianowanie i dywersyfikacja upraw na gruntach ornych.

Obowiązuje od 2024 roku, w związku z przyjęciem derogacji od obowiązku wdrożenia tej normy przewidzianej przepisami rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2022/1317.

1. W przypadku gdy grunty orne w gospodarstwie obejmują powierzchnię powyżej 10 ha, na tych gruntach uprawy prowadzi się w taki sposób, aby na powierzchni:

• co najmniej 40% gruntów ornych była prowadzona inna uprawa w plonie głównym niż uprawa prowadzona w tym plonie w roku poprzednim;

• wszystkich gruntów ornych taka sama uprawa w plonie głównym nie była prowadzona dłużej niż 3 lata.

2. Warunek określony w pkt 1 uznaje się za spełniony, jeżeli na danej powierzchni:

• w uprawę w plonie głównym zostanie wprowadzona wsiewka i ta wsiewka będzie utrzymywana co najmniej do wysiewu kolejnej uprawy w plonie głównym lub co najmniej przez 8 tygodni od dnia zbioru uprawy w plonie głównym wskazanego w oświadczeniu, które rolnik złożył za pomocą systemu teleinformatycznego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, albo do kierownika biura powiatowego Agencji, w terminie 7 dni od tego dnia, lub

• po zbiorze uprawy w plonie głównym zostanie wprowadzony:

a) międzyplon ozimy utworzony przez wysiew co najmniej jednego gatunku roślin, który tworzy okrywę roślinną co najmniej od dnia 1 listopada danego roku do dnia 15 lutego kolejnego roku, przy czym po dniu 15 listopada dopuszcza się mulczowanie tych międzyplonów, lub

b) międzyplon ścierniskowy utworzony przez wysiew co najmniej jednego gatunku roślin w okresie od dnia 1 lipca do dnia 20 sierpnia i utrzymywany co najmniej do dnia 15 października, a w przypadku gdy rolnik w terminie 7 dni od dnia wysiewu, złożył za pomocą systemu teleinformatycznego Agencji albo do kierownika biura powiatowego Agencji oświadczenie, w którym wskazał ten dzień wysiewu – przez co najmniej 8 tygodni od tego dnia wysiewu.

3. Warunków określonych w pkt 1 nie stosuje się w odniesieniu do gruntów ugorowanych oraz do następujących upraw w plonie głównym:

• roślin bobowatych;
• traw lub innych zielnych roślin pastewnych;
• mieszanek roślin bobowatych drobnonasiennych z trawami;
• upraw wieloletnich.

4. W przypadku gdy grunty orne w gospodarstwie obejmują powierzchnię powyżej 10 ha, na tych gruntach prowadzi się co najmniej trzy różne uprawy, przy czym uprawa o największej powierzchni nie może zajmować więcej niż 65% gruntów ornych, a dwie uprawy o największej powierzchni nie mogą łącznie zajmować więcej niż 90% gruntów ornych.

5. Do celów spełnienia warunków określonych w pkt 1 i 4 za uprawę uznaje się:

• rodzaj roślin;
• formę jarą i ozimą tego samego rodzaju roślin;
• gatunek roślin z rodzin:

a) kapustowatych (Brassicaceae),

b) psiankowatych (Solanaceae),

c) dyniowatych (Cucurbitaceae);

• grunt ugorowany;
• trawy lub inne zielne rośliny pastewne.

6. Warunków określonych w pkt 1 i 4 nie stosuje się w odniesieniu do rolnika, w którego gospodarstwie więcej niż 75% powierzchni:

• gruntów ornych jest:

a) wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych lub

b) ugorowanych, lub

c) wykorzystywanych do uprawy roślin bobowatych lub

• użytków rolnych:

a) stanowią trwałe użytki zielone lub

b) jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych.

7. Na obszarze, na którym jednocześnie prowadzi się co najmniej dwie uprawy w oddzielnych rzędach, każdą z tych uprawę uznaje się za oddzielną, jeżeli pokrywa ona co najmniej 25% tego obszaru, przy czym powierzchnię obszaru pokrytego oddzielnymi uprawami oblicza się, dzieląc powierzchnię tego obszaru przez liczbę upraw pokrywających co najmniej 25% tego obszaru, niezależnie od udziału danej uprawy na tym obszarze.

8. Obszary, na których w uprawę w plonie głównym wsiewa się drugą uprawę, uznaje się za obszary zajęte jedynie pod uprawę w plonie głównym.

9. Obszary, na których wysiewa się mieszankę nasion, uznaje się za oddzielne uprawy, jeżeli można ustalić, że gatunki roślin z różnych mieszanek nasion różnią się od siebie, a te różne mieszanki nasion nie są stosowane do uprawy traw lub innych zielnych roślin pastewnych.

10. Obszary, na których obok siebie są prowadzone odrębne uprawy, a każda z tych upraw zajmuje obszar o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha, uznaje się za obszary objęte jedną uprawą.

11. Rolnik prowadzący produkcję ekologiczną może nie stosować warunków określonych w pkt 1 i 4 w odniesieniu do gruntów ornych w gospodarstwie, na których jest prowadzona taka produkcja, chyba że zrezygnuje z tego uprawnienia we wniosku o przyznanie pomocy. W odniesieniu do pozostałych gruntów ornych w gospodarstwie te warunki stosuje się, jeżeli te grunty obejmują powierzchnię powyżej 10 ha, przy czym jeżeli rolnik zrezygnował z uprawnienia określonego w zdaniu pierwszym, te warunki stosuje się w odniesieniu do wszystkich gruntów ornych w gospodarstwie tego rolnika, o ile te grunty obejmują powierzchnię powyżej 10 ha.

GAEC 8 Minimalny udział powierzchni gruntów ornych przeznaczonych na obszary i elementy nieprodukcyjne oraz na wszystkich użytkach rolnych, zachowanie elementów krajobrazu oraz zakaz ścinania żywopłotów i drzew podczas okresu lęgowego ptaków oraz okresu wychowu młodych.

1. W przypadku, gdy grunty orne w gospodarstwie obejmują powierzchnię powyżej 10 ha, co najmniej 4% powierzchni tych gruntów przeznacza się na obszary lub obiekty nieprodukcyjne.

2. W przypadku gdy grunty orne w gospodarstwie obejmują powierzchnię powyżej 10 ha, a co najmniej 4% powierzchni tych gruntów przeznacza się na:

• międzyplony ścierniskowe lub
• międzyplony ozime, lub
• wsiewki w uprawę w plonie głównym, lub
• rośliny bobowate drobnonasienne lub bobowate grubonasienne,

- minimalny udział powierzchni tych gruntów ornych przeznaczonej na obszary lub obiekty nieprodukcyjne wynosi co najmniej 3%.

3. Za obszary lub obiekty nieprodukcyjne uznaje się:

• elementy krajobrazu podlegające zachowaniu (drzewa będące pomnikami przyrody, rowy o szerokości nie przekraczającej 2 m, oczka wodne o powierzchni mniejszej niż 100 m²),
• grunty ugorowane, na których nie są stosowane środki ochrony roślin oraz nie jest prowadzona produkcjia rolna, w tym nie jest prowadzony wypas i koszenie w okresie od dnia 1stycznia do dnia 31 lipca. (Uwaga! W 2023 roku za grunty ugorowane uznaje się również grunty wykorzystane do uprawy roślin, z wyłączeniem gruntów wykorzystywanych do uprawy kukurydzy i soi oraz zagajników o krótkiej rotacji),
• grunty ugorowane z roślinami miododajnymi, na których nie są stosowane środki ochrony roślin oraz nie jest prowadzona produkcja rolna, w tym nie jest prowadzony wypas i koszenie w okresie od dnia 1stycznia do dnia 31 lipca, na których wysiano:

a) co najmniej jeden gatunek roślin miododajnych z gatunków określonych w wykazie nr 1 w załączniku nr 1 do rozporządzenia lub

b) mieszankę składającą się co najmniej z dwóch gatunków roślin miododajnych z gatunków określonych w załączniku nr 1, przy czym mieszanka ta obejmuje co najmniej jeden gatunek roślin miododajnych z gatunków określonych w wykazie nr 1 w załączniku nr 1, a gatunki roślin miododajnych z gatunków określonych w wykazie nr 2 w załączniku nr 1 nie są dominujące w tej mieszance, lub

c) gatunek lub mieszankę, o których mowa w lit. a lub b, w mieszance z trawami lub innymi zielnymi roślinami pastewnymi, a te trawy lub inne zielne rośliny pastewne nie są dominujące w tej mieszance;

• żywopłoty i pasy gruntów zadrzewionych,
• zadrzewienia liniowe,
• pojedyncze drzewa,
• zagajniki śródpolne o powierzchni nie większej niż 0,5 ha, które nie stanowią części lasu, obejmujące drzewa, krzewy lub kamienie;
• rowy, w tym otwarte cieki wodne służące do nawadniania lub odwadniania, z wyłączeniem rowów wykonanych z betonu, przy czym do ustalenia spełnienia warunków określonych w pkt 1 i 2 bierze się pod uwagę nie więcej niż 10 m szerokości danego rowu;
• oczka wodne, inne niż zbiorniki z betonu lub tworzywa sztucznego, o maksymalnej powierzchni wynoszącej 1 ha, przy czym do ustalenia spełnienia warunków określonych w pkt 1 i 2 bierze się pod uwagę nie więcej niż 0,5 ha danego oczka; w przypadku gdy oczko wodne jest otoczone roślinnością nadbrzeżną, do powierzchni oczka wodnego wlicza się obszar z tą roślinnością;
• miedze śródpolne i strefy buforowe, w tym użytki rolne spełniające warunki określone w GAEC 4:

a) na których nie jest prowadzona produkcja rolna, w tym nie są prowadzone wypas i koszenie, z wyłączeniem wypasu i koszenia w okresie od dnia 1 sierpnia do dnia 31 grudnia, oraz

b) o szerokości nie mniejszej niż 1 m, przy czym do ustalenia spełnienia warunków określonych w pkt 1 i 2 bierze się pod uwagę nie więcej niż 20 m szerokości danej miedzy lub danej strefy, oraz

c) które różnią się od użytków rolnych, do których przylegają – w przypadku stref buforowych położonych na trwałych użytkach zielonych, oraz

d) które obejmują roślinność nadbrzeżną – w przypadku gdy leżą wzdłuż cieków wodnych i występuje na nich roślinność nadbrzeżna;

• pasy gruntów wzdłuż obrzeży lasu:

a) na których nie są stosowane środki ochrony roślin oraz nie jest prowadzona produkcja rolna, w tym nie są prowadzone wypas i koszenie, z wyłączeniem wypasu i koszenia w okresie od dnia 1 sierpnia do dnia 31 grudnia, oraz

b) o szerokości nie mniejszej niż 1 m, przy czym do ustalenia spełnienia warunków określonych w pkt 1 i 2 bierze się pod uwagę nie więcej niż 20 m szerokości danego pasa gruntów.

4. Do ustalenia spełnienia warunków określonych w pkt 1 i 2 bierze się pod uwagę obszary lub obiekty nieprodukcyjne, które znajdują się w posiadaniu rolnika oraz są położone na gruntach ornych, a w przypadku żywopłotów i pasów gruntów zadrzewionych, zadrzewień liniowych, pojedynczych drzew, zagajników śródpolnych, rowów, oczek wodnych i stref buforowych – również jeżeli:

• przylegają do gruntów ornych lub
• są położone w pasie gruntów o szerokości do 5 m wokół gruntów ornych lub przylegają do tego pasa gruntów, lub
• przylegają do tych obszarów lub obiektów, które spełniają warunki określone powyżej

– przy czym w przypadku żywopłotów i pasów gruntów zadrzewionych, zadrzewień liniowych, rowów i stref buforowych – jeżeli przylegają dłuższą krawędzią.

5. Do ustalenia spełnienia warunku określonego w pkt 2 bierze się pod uwagę:

• międzyplony ścierniskowe:

a) utworzone przez wysiew co najmniej jednego gatunku roślin w okresie od dnia 1 lipca do dnia 20 sierpnia,

b) utrzymywane co najmniej do dnia 15 października, a w przypadku gdy rolnik w terminie 7 dni od dnia wysiewu, złożył za pomocą systemu teleinformatycznego Agencji albo do kierownika biura powiatowego Agencji oświadczenie, w którym wskazał ten dzień wysiewu – przez co najmniej 8 tygodni od tego dnia wysiewu,

c) uprawiane bez stosowania środków ochrony roślin od wysiewu przez okres ich utrzymywania,

d) nieutrzymywane jako uprawa w plonie głównym na tej samej działce rolnej w kolejnym roku po wysiewie,

• międzyplony ozime:

a) utworzone przez wysiew co najmniej jednego gatunku roślin i tworzące okrywę roślinną co najmniej od dnia 1 listopada danego roku do dnia 15 lutego kolejnego roku, przy czym po dniu 15 listopada dopuszcza się mulczowanie tych międzyplonów,

b) uprawiane bez stosowania środków ochrony roślin od wysiewu do dnia 15 lutego kolejnego roku,

c) nieutrzymywane jako uprawa w plonie głównym na tej samej działce rolnej w kolejnym roku po wysiewie.

• wsiewki w uprawę w plonie głównym:

a) utrzymywane co najmniej do wysiewu kolejnej uprawy w plonie głównym lub co najmniej przez 8 tygodni od dnia zbioru uprawy w plonie głównym wskazanego w oświadczeniu, które rolnik złożył za pomocą systemu teleinformatycznego Agencji albo do kierownika biura powiatowego Agencji, w terminie 7 dni od tego dnia,

b) uprawiane bez stosowania środków ochrony roślin przez okres ich utrzymywania określony w lit. a;

• rośliny bobowate drobnonasienne lub bobowate grubonasienne:

a) z gatunków określonych w załączniku nr 2 uprawianych w plonie głównym,

b) uprawiane bez stosowania środków ochrony roślin.

6. Do ustalenia spełnienia warunków określonych w pkt 1 i 2 bierze się pod uwagę powierzchnię gruntów, na których występują:

• obszary lub obiekty nieprodukcyjne,
• międzyplony ścierniskowe,
• międzyplony ozime,
• wsiewki w uprawę w plonie głównym,
• rośliny bobowate drobnonasienne lub bobowate grubonasienne

– ustaloną z zastosowaniem współczynników przekształcenia (konwersji) i ważenia określonych w załączniku nr 3.

7. Jeżeli w celu spełnienia warunków określonych w pkt 1 i 2 ugoruje się grunty przez ponad pięć lat, grunty te uznaje się za grunty ugorowane, nawet jeżeli występują na tych gruntach trawy lub inne zielne rośliny pastewne.

8. Dany grunt, na którym występują:

• obszary lub obiekty nieprodukcyjne,
• międzyplony ścierniskowe,
• międzyplony ozime,
• wsiewki w uprawę w plonie głównym,
• rośliny bobowate drobnonasienne lub bobowate grubonasienne

– może w danym roku zostać zgłoszony tylko raz jako spełniający warunki określone w pkt 1 i 2.

9. Warunków określonych w pkt 1 i 2 nie stosuje się w odniesieniu do rolnika, w którego gospodarstwie więcej niż 75% powierzchni:

• gruntów ornych jest:

a) wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych lub

b) ugorowanych, lub

c) wykorzystywanych do uprawy roślin bobowatych lub

• użytków rolnych:

a) stanowią trwałe użytki zielone lub

b) jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych.

10. Na użytkach rolnych będących w posiadaniu rolnika:

• nie niszczy się następujących elementów krajobrazu:

a) drzew będących pomnikami przyrody, objętych ochroną na podstawie przepisów o ochronie przyrody,

b) rowów, których szerokość nie przekracza 2 m,

c) oczek wodnych o powierzchni mniejszej niż 100 m²;

• nie przycina się drzew i żywopłotów w okresie od dnia 15 kwietnia do dnia 31 lipca, z wyłączeniem:

a) wierzb,

b) drzew owocowych,

c) gatunków drzew, których uprawa stanowi zagajnik o krótkiej rotacji.

GAEC 9 Zakaz przekształcania lub zaorywania TUZ wyznaczonych jako cenne na obszarach NATURA 2000.

Trwałych użytków zielonych wrażliwych pod względem środowiskowym, objętych normą GAEC 9 i obszarów ponownie przekształconych w trwały użytek zielony nie przekształca się i nie zaoruje.

Rolnik, który wbrew zakazowi przekształcił lub zaorał trwałe użytki zielone położone na obszarach Natura 2000 objęte normą, jest obowiązany do ponownego przekształcenia tego obszaru w trwały użytek zielony, nie później niż do dnia 31 maja roku następującego po roku złożenia wniosku o przyznanie pomocy, ale nie później niż do dnia złożenia kolejnego wniosku o przyznanie tej pomocy.