Polska w Brazylii

Sprawa walki o niepodległość Polski w XIX w. i na początku XX w. wywołała odruchy sympatii w dalekiej Brazylii. Podczas spektaklu wystawionego w Paryżu w 1831 r. na cześć uczestników polskiego powstania listopadowego, Cesarz Piotr I wykrzyknął Vive la Pologne!, a jego następca, Piotr II, spotykał się w Szwajcarii z przedstawicielami polskiej emigracji niepodległościowej. W końcu XIX w. dla uciemiężonej politycznie i gospodarczo ludności polskiej, Brazylia jawiła się jako kraj, w którym mogli realizować swoje aspiracje życiowe, dlatego tak dużą skalę przybrała polska emigracja zarobkowa z ziem wiejskich, która kierowała się głównie do stanów Parana, Santa Catarina i Rio Grande do Sul. Ciężka praca kilkuset tysięcy Polaków w zagospodarowywaniu dziewiczych często terenów południowej Brazylii zyskała sobie uznanie miejscowego społeczeństwa. Może właśnie dlatego wybitny brazylijski polityk, prawnik i  literarat z przełomu XIX i XX w. Rui Barbosa, reprezentujący swój kraj na konferencji pokojowej w Hadze w 1907 r., w swoich brawurowych wystąpieniach broniących prawo wszystkich narodów do podmiotowości, wielokrotnie nawoływał do uznania niepodległości Polski.

Życzliwość dla Polski dała o sobie w pełni znać w okresie I Wojny Światowej, do której Brazylia przystąpiła w październiku 1917 r. Już wcześniej, ożywione nadzieje wśród Polaków zamieszkujących gościnną ziemię brazylijską, doprowadziły do powstania komitetu narodowego, którego działalność została w pełni zaaprobowana przez władze. Brazylia z przychylnością zareagowała też na orędzie pokojowe Benedykta XV z maja 1917, w którym papież domagał się przywrócenia Królestwa Polskiego. W znamiennej wymianie not dyplomatycznych z sierpnia 1917 r. pomiędzy brazylijskim ministrem spraw zagranicznych Nilo Peçanha a Paulem Claudelem, posłem francuskim w Rio de Janeiro a zarazem wybitym poetą chrześcijańskim, wypowiadano słowa o solidarności wobec Polski i o potrzebie  przywrócenia jej niepodległości jako jednego z warunków pokoju światowego. Nic więc dziwnego, że rząd  Brazylii w pełni poparł deklarację wersalską podpisaną przez Francję, Wielką Brytanię i Włochy  w dniu 3 czerwca 1918 r., w której zobowiązywano się do odtworzenia Polski. W sierpniu 1918 r., rząd Brazylii uznał miejscowy Polski Komitet Centralny za reprezentację powstającego na nowo państwa a nad jego siedzibą w Rio de Janeiro po raz pierwszy zawisły godła narodowe. Tym samym, Brazylia stała się pierwszym w Ameryce Południowej państwem, które uznało de facto naszą niepodległość, mimo że jej pełne wykrystalizowanie się w samej Polsce nastąpiło dopiero w listopadzie 1918 r.

Od początku 1920 r. funkcjonował w Kurytybie polski konsulat, który miał się m.in. zajmować bardzo liczną tamtejszą polską społecznością emigracyjną. W kwietniu 1920 r. przybyło do Brazylii pierwsze polskie poselstwo a 27 maja 1920 r. doszło do historycznego wydarzenia jakim było wręczenie listów uwierzytelniających przez posła hr. Ksawerego Orłowskiego Prezydentowi Brazylii Epitácio da Silva Pessoa.

W okresie międzywojennym Polska posiadała w Brazylii, oprócz poselstwa w Rio de Janeiro i konsulatu w generalnego w Kurytybie, wicekonsulaty w Porto Alegre i Sao Paulo. Z kolei Brazylia otworzyła, obok poselstwa w Warszawie, konsulaty w Warszawie i Gdyni.

W trakcie II wojny światowej polskie placówki, w tym również te w regionie AŁiK koncentrowały swoją działalność na pomocy dla polskich uchodźców, działaniach informacyjnych i propagandowych. W końcu 1943 r. polskie poselstwa działały w Bogocie, Buenos Aires, hawanie, Limie, mieście Meksyk, Montewideo, Rio de Janeiro i Santiago de Chile.

 

Współpraca polityczna w okresie III RP

 

Ze względu na potencjał gospodarczo-handlowy oraz blisko dwumilionową społeczność polskiego pochodzenia Brazylia jest kluczowym partnerem Polski na kontynencie.

Mimo odczuwalnych przez Brazylię w latach 2015-2018 trudności politycznych i gospodarczych został utrzymany dialog polityczny na wysokim szczeblu. We wrześniu 2015 r. roboczą wizytę w Polsce złożył wiceprezydent Brazylii Michel Temer, któremu towarzyszyło 5 ministrów (górnictwa i energetyki, lotnictwa cywilnego, rybołówstwa, portów i turystyki), a także wiceministrowie SZ, nauki i technologii oraz grupa przedsiębiorców. Była to pierwsza wizyta na tak wysokim szczeblu od ponad 10 lat.

W ostatnich dwóch latach wzrosła dynamika relacji dwustronnych. Zapoczątkowały je w maju 2018 r. dwustronne negocjacje polityczno-ekonomiczne w związku z wizytą Wiceministra Spraw Zagranicznych Marka Magierowskiego. Wyraźnym sygnałem zacieśnienia wzajemnych relacji było uczestnictwo Ministra Spraw Zagranicznych Jacka Czaputowicza w uroczystości zaprzysiężenia prezydenta Jaira Bolsonaro w dniu 1 stycznia 2019 r. oraz seria spotkań z przedstawicielami nowego gabinetu. W kwietniu 2019 r. z wizytą w São Paulo i Brasílii przebywał Szef Gabinetu Prezydenta RP, Minister Krzysztof Szczerski.     

Na zaproszenie brazylijskiego ministra spraw zagranicznych, Ernesto Araujo, minister spraw zagranicznych RP, Jacek Czaputowicz wraz z delegacją złożył oficjalną wizytę w Brasilii w dniu 4 lutego 2020 r. oraz wraz z wiceministrem Pawłem Jabłońskim wziął udział w otwarciu spotkania grupy roboczej do spraw humanitarnych i uchodźców Procesu Warszawskiego.

Źródło: materiały własne Ambasady RP w Brasilii oraz „Polska w Ameryce Łacińskiej i na Karaibach”, MSZ RP, Warszawa 2018, opr. Krzysztof Jacek Hinz.

                                              

Stosunki gospodarcze między Polską a Brazylią regulują następujące umowy:

• Umowa handlowa i płatnicza polsko-brazylijska z 19 marca 1960 roku, weszła w życie 15 października 1964 roku;
• Porozumienie między rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Federacyjnej Republiki Brazylii w sprawie transportu morskiego podpisane w Warszawie 26 listopada 1976 roku, weszło w życie 21 lipca 1977 roku;
• Umowa handlowa między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacyjnej Republiki Brazylii podpisana w Brasilii 10 maja 1993 roku weszła w życie 9 sierpnia 1998 roku. W praktyce zastąpiła Umowę handlową i płatniczą polsko-brazylijską z 1960 roku;
• Umowa między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacyjnej Republiki Brazylii o współpracy naukowo-technicznej, podpisana w Warszawie 5 września 1996 roku, weszła w życie 12 stycznia 1998 roku;
• Wstępne porozumienie między Ministerstwem Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Rzeczypospolitej Polskiej i Ministerstwem Rolnictwa i Zaopatrzenia Federacyjnej Republiki Brazylii o współpracy technicznej i procedurach sanitarnych w dziedzinie weterynarii oraz zdrowia zwierząt i ludzi, podpisana w Warszawie 22 marca 1999 roku weszła w życie 21 kwietnia 1999 roku;
• Umowa między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacyjnej Republiki Brazylii o ruchu bezwizowym, podpisana w Brasilii 14 lipca 1999 roku;
• Umowa między PAIiIZ i brazylijską Agencją Promocji Eksportu i Inwestycji APEX o współpracy we wzajemnej promocji gospodarczej ze stycznia 2008 roku;
• Deklaracja Ministerstwa Rozwoju, Przemysłu i Handlu Zagranicznego Brazylii i Ministerstwa Gospodarki RP o wzajemnej współpracy z sierpnia 2009 roku.                       

Brazylia jest najważniejszym partnerem gospodarczym Polski w Ameryce Łacińskiej. Według danych GUS, w 2017 r. wymiana handlowa pomiędzy krajami wyniosła 4.405,1 mln PLN. Polskie przedsiębiorstwa importują z Brazylii przede wszystkim dużą ilość towarów nieprzetworzonych lub nisko przetworzonych: surowców niezbędnych dla polskiej gospodarki (rudy miedzi) oraz produktów rolno-spożywczych przeznaczonych do konsumpcji (soja, kawa, owoce tropikalne, soki). Eksportują natomiast głównie produkty przetworzone: wyroby przemysłu elektromaszynowego (części i akcesoria samochodowe, silniki) oraz wyroby przemysłu chemicznego. Te dwie grupy produktów przetworzonych stanowią ok. 80 proc. całości naszego eksportu na rynek brazylijski.     

Linki 
Administracja gospodarcza:
Ministério do Desenvolvimento, Indústria e Comércio Exterior (Ministerstwo Rozwoju, Przemysłu i Handlu Zagranicznego)
Ministério de Agricultura, Pecuária e Abastecimento (Ministerstwo Rolnictwa, Hodowli i Zaopatrzenia)
Ministério de Minas e Energia (Ministerstwo Górnictwa i Energetyki)
Banco Central do Brasil (Bank Centralny Brazylii)
Agência de Promoção de Exportações e Investimentos APEX (Agencja Promocji Eksportu i Inwestycji)

Współpraca kulturalna na szczeblu rządowym prowadzona jest w oparciu o Umowę między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacyjnej Republiki Brazylii o współpracy kulturalnej z 29 lipca 1991 r.

Polscy artyści i instytucje kulturalne, przy wsparciu Ambasady, Konsulatu Generalnego RP w Kurytybie i Instytutu Adama Mickiewicza, biorą aktywny udział w wydarzeniach o zasięgu krajowym (festiwale, biennale, przeglądy filmowe, wystawy). Rozwijane są wspólne platformy wymiany idei i dialogu, poprzez organizację konferencji i paneli dyskusyjnych (seminaria i konferencje naukowe, translatorskie, dotyczące literatury i teatru). Szczególne istotne są inicjatywy, które trafiają do szerokiej publiczności. W tym kontekście należy wymienić działania w zakresie rozpowszechniania polskiej kinematografii, realizowanie i wspieranie festiwali kina polskiego i przeglądów lokalnych, w których biorą udział polskie produkcje. Festiwal Kina Polskiego w Brazylii, organizowany od 2009 r. przez polskie placówki dyplomatyczne we współpracy z PISF, Stowarzyszeniem Filmowców Polskich, agencją Mañana i innymi licznymi partnerami, co roku umożliwia publiczności brazylijskiej zapoznanie się z polską twórczością filmową. 

Współpraca z lokalnymi instytucjami kultury ma znaczenie fundamentalne i umożliwia dotarcie do szerokiego odbiorcy. Wśród największych partnerów należy wymienić: stanowe departamenty kultury oraz Uniwersytety, między innymi Uniwersytet Federalny w Brasílii oraz Uniwersytet Federalny Parany, Sesc (instytucja prywatna pożytku publicznego, prowadząca działalność w dziedzinie edukacji, stymulacji przedsiębiorczości, kultury, jak również sportu), Centro Cultural Banco do Brasil (sieć ośrodków kulturalnych finansowana przez bank Banco do Brasil). Również instytucje o charakterze polonijnym aktywnie angażują się w promocję polskiej kultury i wspierają polskie placówki dyplomatyczne w ich działaniach. 

Instytut Adama Mickiewicza ma bardzo istotny wkład w promocję polskiej kultury w Brazylii. W latach 2015-2016 został zrealizowany tzw. Megaprojekt Brazylia, tj. Program Prezentacji Polskiej Kultury w Brazylii. Wydarzenia w dziedzinie: sztuk wizualnych, designu, teatru, tańca, muzyki poważnej i aktualnej, a także architektury odbyły się w najważniejszych metropoliach kraju: São Paulo, Rio de Janeiro, Brasilii, Kurytybie, Salvadorze, Belo Horizonte.

Polskie placówki dyplomatyczne w Brazylii realizują także zadania w ramach organizacji Eunic (European Union National Institutes for Culture). Głównym celem EUNIC Brasil jest propagowanie kultury, języków i wartości europejskich poprzez organizowanie wspólnych inicjatyw kulturalnych.

W roku 2009 została zainagurowana katedra polonistyki (literatura i język polski) na najstarszym uniwersytecie w Brazylii - Uniwersytecie Federalnym Parany (UFPR) w Kurytybie. 

Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Federacyjnej Republiki Brazylii o współpracy w dziedzinie nauki i techniki z 5 września 1996 r. stanowi ramy dla współpracy w dziedzinie nauki i technologii. Podpisana 7 marca 2016 r. umowa o współpracy między CNPq (Narodowym Centrum Badań Naukowych) i NCBiR umożliwia tworzenie wspólnych programów i konkursów dla jednostek z obu krajów na badania naukowe oraz prowadzenie prac zmierzających do powstania nowych, innowacyjnych rozwiązań.

21 października 2013 r. podpisano „Memorandum o Porozumieniu” w sprawie przystąpienia Polski do brazylijskiego programu rządowego „Nauka bez Granic”.

Na podstawie podpisanej 15 kwietnia 2015 r. umowy między Polskim Instytutem Lotnictwa i Uniwersytetem Federalnym w Brasílii powstało Centrum Doskonałości Wysokich Technologii Lotniczych i Kosmicznych.  Od 2015 r. zrealizowano w Brasílii i w Warszawie trzy polsko-brazylijskie konferencje naukowo-technologiczne.

Ambasada i Konsulat Generalny RP w Kurytybie stymulują rozwój współpracy naukowej i akademickiej, zapraszając polskie szkoły wyższe i organizując ich wizyty oraz działają w zakresie promocji polskich placówek badawczych jako atrakcyjnego miejsca rozwoju karier naukowych. W latach 2014-2016, MNiSW zrealizowało trzy misje edukacyjne do Brazylii, z udziałem przedstawicieli polskich szkół wyższych. Celem misji był udział w brazylijskich targach edukacyjnych i promocja oferty edukacyjnej polskich uczelni. W wyniku działań Ambasady podpisano umowy o współpracy między Uniwersytetem Federalnym w Brasílii i wieloma polskimi placówkami naukowymi, m.in.: Uniwersytetem Śląskim, Uniwersytetem  Warszawskim i Instytutem Lotnictwa.

Dzięki wsparciu Konsulatu Generalnego RP w Kurytybie polskie uczelnie podpisały w Paranie umowy głównie z Papieskim Uniwersytetem Pontyfikalnym w Kurytybie (PUC) oraz Uniwersytetem Federalnym Parany (UFPR).

Uznanie świadectwa wydanego za granicą

Wniosek o uznanie świadectwa wydanego za granicą należy złożyć we właściwym dla miejsca zamieszkania stanowym Sekretariacie ds. Edukacji. Do wniosku należy dołączyć:

• świadectwo z umieszczoną na dokumencie albo dołączoną apostille;
• informację o przebiegu kształcenia (wykaz ocen, wykaz przedmiotów i innych zajęć zrealizowanych w ramach danego etapu kształcenia);
• tłumaczenie na język portugalski świadectwa po opatrzeniu apostille  i innych dokumentów sporządzonych w języku obcym, dokonane lub poświadczone przez tłumacza przysięgłego.

Podobna procedura obowiązuje w Polsce w zakresie uznania świadectwa wydanego w Brazylii. Wymagane dokumenty należy złożyć we właściwym dla miejsca zamieszkania Kuratorium Oświaty.                      

Nostryfikacja dyplomu ukończenia studiów

Postępowanie nostryfikacyjne odbywa się na podstawie Ustawy (Art. 48, § 2º, Lei de Diretrizes e Bases da Educação Nacional – Lei nº 9.394, de 20/12/1996) i jest dokonywane przez uczelnię, prowadzącą kierunek studiów w dyscyplinie, której dotyczy wniosek. Osoba ubiegająca się o nostryfikację składa wniosek do wybranej uczelni nostryfikującej, do którego dołącza: 1) dyplom ukończenia studiów; 2) dokumenty umożliwiające ocenę przebiegu studiów, uzyskiwanych efektów uczenia i czasu trwania studiów; 3) świadectwo, dyplom lub inny dokument, na podstawie którego została przyjęta na studia. Wymienione dokumenty należy przedłożyć wraz z dołączoną apostille oraz tłumaczeniem na język portugalski dokonanym przez tłumacza przysięgłego. Uczelnia nostryfikująca uznaje albo odmawia uznania dyplomu ukończenia studiów za granicą za równoważny odpowiedniemu brazylijskiemu dyplomowi i tytułowi zawodowemu w terminie do 180 dni od dnia złożenia wniosku. Za przeprowadzenie postępowania pobierana jest opłata, której wysokość określa uczelnia.

Postępowanie nostryfikacyjne w Polsce w odniesieniu do dyplomów wydanych przez brazylijskie szkoły wyższe prowadzi uczelnia posiadająca kategorię naukową A+, A albo B+ w dyscyplinie, której dotyczy wniosek. Do wniosku należy dołączyć: dyplom ukończenia studiów, dokumenty zaświadczające przebieg studiów, świadectwo ukończenia szkoły średniej. Uczelnia nostryfikująca uznaje albo odmawia uznania dyplomu ukończenia studiów za granicą za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi i tytułowi zawodowemu w terminie 90 dni od dnia złożenia wniosku spełniającego wymagania formalne.

Uznawalność kształcenia 

Uznawanie zagranicznych świadectw i dyplomów (informacja Ministerstwa Spraw Zagranicznych Federacyjnej Republiki Brazylii) 

Uznawanie zagranicznych dyplomów (informacja Ministerstwa Edukacji Federacyjnej Republiki Brazylii)

Uznawanie zagranicznych dyplomów i świadectw (informacja Ministerstwa Edukacji Narodowej) 

Nostryfikacja dyplomów (informacja NAWA)