Różnorodność biologiczna na przykładzie łąk i pastwisk
06.06.2023
Różnorodność biologiczna (bioróżnorodność) to termin oznaczający zróżnicowanie ekosystemów, gatunków i genów na Ziemi lub w określonym siedlisku. Jest niezbędna dla dobrobytu człowieka, ponieważ podtrzymuje usługi ekosystemowe świadczone dla gospodarki i społeczeństwa przez środowisko naturalne - regulowanie klimatu, ochronę przed powodziami, zapylanie roślin, produkcję żywności, włókien i lekarstw. Jesteśmy jednak świadkami nabierającej tempa utraty różnorodności biologicznej spowodowanej upowszechnieniem intensywnych sposobów produkcji rolnej, rozbudową miast i łączących je dróg, nadmierną eksploatacją naturalnych ekosystemów (lasów, mórz, oceanów, rzek i jezior), ekspansją obcych gatunków inwazyjnych, a także postępującą zmianą klimatu.
Działalność człowieka w Europie kształtuje bioróżnorodność od czasu upowszechnienia się na starym kontynencie rolnictwa i hodowli zwierząt ok. 5000 lat temu. Naturalne łąki były wówczas bardzo rzadkie, występowały tylko na terenach długotrwale zalewanych lub wysoko w górach, powyżej górnej granicy lasu (hale). Niemal cały kontynent porastała pierwotna puszcza, która wraz ze wzrostem liczby ludzi i rozwojem cywilizacji, zaczęła ustępować terenom rolniczym. Grunty podmokłe i mniej żyzne były stopniowo zamieniane na łąki i pastwiska, dzięki którym karmiono hodowane przez ludzi bydło i konie. W ten sposób człowiek przyczynił się do powstania jednego z ciekawszych i bardziej różnorodnych ekosystemów w naszej szerokości geograficznej. Ekstensywnie użytkowane, koszone lub wypasane łąki i pastwiska przez tysiące lat wykształciły złożony, bardzo bogaty w gatunki roślin i zwierząt oraz w liczne zależności układ, którym panuje doskonała równowaga pomiędzy dzikim życiem a człowiekiem. Największe znaczenie dla podtrzymania różnorodności biologicznej mają te łąki i pastwiska, na których do dziś gospodaruje się w sposób tradycyjny, czyli bez stosowania środków chemicznych i ciężkiego sprzętu.
Zachowanie około połowy 78 siedlisk przyrodniczych w Polsce, wymienionych w Dyrektywie Siedliskowej Unii Europejskiej, jest zależne od sposobu rolniczego gospodarowania na łąkach i pastwiskach. Podobnie 25 z 44 spotykanych w Polsce gatunków roślin chronionych na mocy tej samej Dyrektywy, występuje w krajobrazie rolniczym. Zbiorowiska trawiaste, wraz z występującymi wśród nichzadrzewieniami, tworzą ostoje dla licznych gatunków zwierząt, i ptaków. Z siedlisk łąkowych korzystają także duże ssaki, takie jak, np. żubry i łosie, które znajdują tam pożywienia i ochronę w czasie swych wędrówek. Zioła pastewne bogate w białko, składniki mineralne i substancje lecznicze stanowią istotny składnik diety zwierząt roślinożernych. Stwierdzono też, że siano pozbawione takich gatunków roślin, jak np.: mniszek lekarski, krwawnik pospolity, brodawnik jesienny i babka lancetowata, nie ma pełnych wartości odżywczych i te braki mogą się ujemnie odbijać na zdrowiu zwierząt. Wielogatunkowe łąki stanowią też idealne miejsca do życia i rozrodu wielu gatunków owadów, zwłaszcza zapylaczy (pszczoły, trzmiele, muchówki, chrząszcze i motyle), bez których produkcja większości drzew owocowych i wielu roślin warzywnych nie byłaby możliwa.
Łąki i pastwiska odgrywają istotne funkcje klimatyczne – głównie ze względu produkcję tlenu przez roślinność łąkową oraz nasycanie powietrza parą wodną. Wyniki badań wskazują, że 1 hektar łąki pochłania w procesie fotosyntezy około 130 kg dwutlenku węgla w ciągu jednego dnia i odprowadza w tym czasie do atmosfery około 100 kg tlenu. Jednocześnie, dzięki transpiracji (parowanie wody z nadziemnych części roślin), w ciągu doby oddaje do atmosfery około 2 500 litrów wody w postaci pary wodnej, co sprzyja oczyszczaniu powietrza z pyłów.
Łąki i pastwiska mają też ogromne znaczenie dla zachowania i ochrony krajobrazu. W zależności od dominujących barw kwitnących ziół, obserwuje się sezonową zmienność akcentów barwnych w krajobrazie, od białych i żółtych wiosną do ciemnoczerwonych i brązowych jesienią.
