Główny Inspektorat
Sanitarny

Czynniki szkodliwe dla zdrowia występujące w procesie pracy to czynniki, których oddziaływanie na pracownika prowadzi lub może prowadzić do powstania choroby zawodowej lub innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą.

Zagrożenie zdrowia czynnikami szkodliwymi – stan środowiska pracy, który może doprowadzić do powstania choroby np. czynniki szkodliwe w stężeniu – natężeniu, przekraczającym najwyższe dopuszczalne wartości, tj. najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS), najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh), najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) i najwyższe dopuszczalne natężenie fizycznego czynnika szkodliwego (NDN), określone w obowiązujących wykazach norm higienicznych.

Podział czynników szkodliwych

Czynniki szkodliwe – chemiczne, fizyczne i biologiczne – są zawsze związane ze środowiskiem pracy, wywołują określone efekty biologiczne lub zdrowotne, które występują podczas narażenia lub ujawniają się w okresie późniejszym:

• czynniki szkodliwe chemiczne stanowią najliczniejszą grupę szkodliwości. Najczęściej występują w postaci pyłów, par, gazów i dymów, które przedostają się do organizmu głównie przez drogi oddechowe, w znacznie mniejszym stopniu przez usta i przewód pokarmowy, skórę,
• czynniki szkodliwe fizyczne – do nich zalicza się niekorzystny mikroklimat – zimny i gorący oraz hałas i drgania mechaniczne,
• czynniki szkodliwe biologiczne – bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty.

Identyfikowanie czynników szkodliwych w środowisku pracy

Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych. Aby sprostać tym wymogom pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach ekspozycji na czynniki szkodliwe dla zdrowia zobowiązany jest m.in. przeprowadzać na swój koszt badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom.

Pierwsze badania i pomiary powinny zostać wykonane po rozpoczęciu funkcjonowania zakładu pracy, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności oraz każdorazowo po zmianie organizacji pracy, ustawienia maszyn, mających wpływ na wyniki pomiarów.

Przed rozpoczęciem badań pracodawca dokonuje przede wszystkim rozeznania procesów technologicznych i występujących w nich czynników szkodliwych dla zdrowia, w celu ich wytypowania do oznaczenia w środowisku pracy przez laboratoria spełniające odpowiednie wymagania.

Ponadto, pracodawca został zobowiązany do konsultowania z pracownikami lub ich przedstawicielami działań dotyczących rozpoznania i typowania do badań czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, wykonywania badań, pomiarów i pobierania próbek tych czynników.

Pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia

Pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia wykonuje się z określoną przepisami prawa częstotliwością w zależności od ich rodzaju. Kwestie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy(Dz.U. z 2011 r., poz.166, ze zm.)..

Badania i pomiary chemicznych i fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy należy wykonywać każdorazowo, jeżeli nastąpiły zmiany w wyposażeniu technicznym, w procesie technologicznym lub w warunkach wykonywania pracy, które mogły mieć wpływ na zmianę poziomu emisji, poziomu narażenia albo wystąpiły okoliczności, które uzasadniają ich ponowne wykonanie.

Wyniki badań i pomiarów porównuje się do wartości normatywów higienicznych. Podstawowym źródłem informacji dotyczących normatywnych wartości czynników szkodliwych dla zdrowia i ich wartości dopuszczalnych jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia  12 czerwca 2018 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy(Dz.U. z 2018 r., poz. 1286, ze zm.), które ustala: najwyższe dopuszczalne stężenia czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (NDS) i najwyższe dopuszczalne natężenia fizycznego czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy (NDN) oraz inne wartości normatywne dla tych czynników.