Główny Inspektorat
Sanitarny

Podróże do krajów tropikalnych wiążą się z realnym zagrożeniem chorobą zakaźną.

Niektórym infekcjom można zapobiec dzięki szczepieniom ochronnym. Immunizację należy rozpocząć nie później niż 6 tygodni przed planowaną podróżą.

Żółta gorączka

Żółta gorączka jest chorobą wirusową o potencjalnie śmiertelnym przebiegu, która występuje w Afryce subsaharyjskiej tropikalnej części Ameryki Południowej. Wektorem zakażenia są komary z rodzaju Aedes, Haemagogus, Sabethes. Nie ma leczenia przyczynowego, natomiast możemy zapobiec chorobie dzięki szczepieniu. Uodpornienie polega na podaniu podskórnym lub domięśniowym jednej dawki żywej atenuowanej szczepionki o handlowej nazwie Stamaril^[1]. Okres protekcyjny jest wieloletni, jednakże zgodnie z wymogami prawnymi należy po 10 latach szczepienie powtórzyć. Szczepienie przeciwko żółtej gorączce jest objęte regulacjami Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych WHO. Immunizacja jest obowiązkowa przy wyjazdach do kilkunastu  krajów afrykańskich i do Gujany Francuskiej.

Wirusowe zapalenie wątroby typu A, czyli żółtaczka pokarmowa

Wirusowe zapalenie wątroby typu A należy do tzw. chorób brudnych rąk i jest realnym zagrożeniem dla wyjeżdżających do krajów klimatu ciepłego i tropikalnych. Ryzyko zakażenia wynosi 3% dla nieuodpornionych osób udających się w rejony o wysokiej zapadalności na WZW typu A. Immunizacja polega na podaniu dwóch dawek szczepionki w odstępie 6-12 miesięcznym.  zarejestrowane w Polsce preparaty to Avaxim, Havrix Junior^[1] i Havrix Adult^[1]. Osoby, które wcześnie nie były zaszczepione przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B powinny otrzymać preparat Twinrix Adult^[1] uodparniający zarówno przeciwko żółtaczce pokarmowej jak i wszczepiennej. Immunizacja polega na podaniu trzech dawek  szczepionki według schematu 0-1- 6 miesięcy. Zarejestrowany jest również przyspieszony cykl immunizacyjny: 0-7- 21 dzień, jednakże wymagana jest wtedy czwarta, dodatkowa dawka po roku.

Dur brzuszny

Dur brzuszny jest ciężką infekcją bakteryjną przenoszoną drogą pokarmową. Źródłem zakażenia są brudne ręce, skażone pałeczkami Salmonella typhi pokarmy lub woda, nosiciel lub osoba chora. Medycyna podróży w Polsce wykorzystuje polisacharydową szczepionkę przeciwko durowi brzusznemu o handlowej nazwie Typhim Vi^[1].  Immunizacja polega na podaniu jednej dawki. Okres protekcyjny wynosi od 3 do 5 lat.

Błonica, tężec i poliomyelitis

Szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i poliomyelitis są realizowane według Programu Szczepień Ochronnych do 19. roku życia. Przed wyjazdem do tropiku, jeśli minęło 8-10 lat od ostatniej immunizacji zaleca się podanie jednej dawki przypominającej. Wykorzystuje się w tym przypadku zarejestrowane w Polsce szczepionki skojarzone, wieloskładnikowe: Dultavax^[1] (przeciwko tężcowi, błonicy i  poliomyelitis) oraz Boostrix Polio^[1] (przeciwko tężcowi, błonicy, krztuścowi i  poliomyelitis).

Wścieklizna

Wścieklizna jest ostrą neuroinfekcją prowadzącą nieuchronnie do zgonu człowieka. Z punktu widzenia epidemiologicznego można wyróżnić wściekliznę leśną (głównym rezerwuarem wirusa są lisy, jenoty, kuny) i miejską (rezerwuarem patogenu są psy i koty). Ponadto istnieje zagrożenie od strony nietoperzy (zwłaszcza w jaskiniach, przede wszystkim w Ameryce Łacińskiej). Ocenia się, że ponad 99% zachorowań występuje w krajach klimatu subtropikalnego i tropikalnego gdzie panuje wścieklizna miejska. Chorobie możemy zapobiegać dzięki szczepieniom. Dostępne w Polsce są dwie szczepionki: Verorab^[1] i Rabipur^[1]. Przedwyjazdowa immunizacja przeciwko wściekliźnie składa się z trzech dawek podstawowych wg schematu 0-7- 28 dzień lub 0-7- 21 dzień. W celu przedłużenia odporności na wiele lat należy przyjąć dawkę przypominającą po roku (Verorab) lub po 2-5 latach (Rabipur). Szczepienia profilaktyczne są szczególnie wskazane przy wyjazdach do krajów gdzie panuje wścieklizna miejska oraz dla osób planujących penetrowanie jaskiń.

Zakażenie spowodowane przez meningokoki (Neisseria meningitidis)

Zakażenie spowodowane przez meningokoki może doprowadzić do ciężkiej posocznicy (sepsy) lub/i zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. Źródłem patogenu są osoby chore lub bezobjawowi nosiciele. Nosicielstwo Neisseria meningitidis jest powszechne. Trwałe powikłania inwazyjnej choroby meningokokowej to upośledzenie słuchu z głuchotą włącznie, ubytki neurologiczne, padaczka, uszkodzenia stawów i kości, niewydolność nerek, amputacje kończyn. Zapadalność na inwazyjną chorobę meningokokową w Polsce wynosi około 0,7 na 100 tys., natomiast w krajach azjatyckich 25 na 100 tys., a w krajach afrykańskich w okresie epidemii do 1000 na 100 tys. Za ciężkie zakażenia odpowiadają przede wszystkim meningokoki grup serologicznych A, B, C, Y, W-135 (90% wszystkich przypadków inwazyjnej choroby). Częstość występowania poszczególnych grup zależy od regionu geograficznego. Zakażeniom meningokokowym możemy zapobiega dzięki szczepieniom. Zaleca się podanie czterowalentnej, skoniugowanej szczepionki ACWY osobom podróżującym. Dostępne w Polsce preparaty to Menveo^[1] i Nimenrix^[1]. Jedna dawka uodparnia na co najmniej 5 lat. Królestwo Arabii Saudyjskiej wprowadziło obowiązek posiadania uodpornienia przeciwko zakażeniom meningokokowym szczepionką czterowalentną przy wjeździe do kraju. Otrzymanie wizy uzależnione jest od okazania zaświadczenia o przeprowadzonej immunizacji.

Cholera

Cholera jest groźną bakteryjną chorobą zakaźną, szerzącą się epidemicznie.  Dominującym objawem jest wodnista biegunka, która doprowadza do odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych a w konsekwencji nierzadko do zgonu. Od 2000 roku odnotowuje się stały wzrost rocznej liczby zachorowań na cholerę w świecie. Ostatnie duże epidemie w Zimbabwe, Gwinei Bissau, na Haiti świadczą, że nie jest to historyczna jednostka chorobowa. W Polsce dostępna jest doustna, inaktywowana szczepionka przeciwko cholerze o nazwie handlowej Dukoral^[1]. Podstawowa immunizacja dzieci od 6 roku życia i dorosłych składa się z dwóch dawek podanych w odstępie 1 – 6 tygodni. Dzieci w wieku od 2 do 6 lat powinny otrzymać 3 zredukowane o 50% dawki szczepionki w odstępach 1 – 6 tygodniowych oraz czwartą dawkę po 6 miesiącach. WHO szacuje, że obecnie około 90% przypadków cholery ma przebieg łagodny i klinicznie jest nie do odróżnienia od innych przyczyn biegunki. Zaleca się podanie doustnej inaktywowanej szczepionki przeciwko cholerze osobom podróżującym. Szczególną zaletą immunizacji przedwyjazdowej preparatem Dukoral jest dodatkowe uodpornienie przeciwko zakażeniom wywołanym enterotoksycznym szczepem Escherichia coli (ETEC), który w wielu przypadkach jest odpowiedzialny za biegunkę podróżnych.

Japońskie zapalenie mózgu

Japońskie zapalenie mózgu jest infekcją ośrodkowego układu nerwowego wywołaną przez JEV (Japanese encephalitis virus). Wektorem zakażenia są komary z rodzaju Culex. Naturalnym rezerwuarem wirusa jest ptactwo brodzące, natomiast obecność świń w okolicy intensyfikuje transmisję JEV. Rejony endemiczne dla tej choroby obejmują subkontynent Indyjski, południowo-wschodnią Azję oraz północny kolec australijski (Półwysep York) z wyspami Cieśniny Torresa. Podwyższone ryzyko zakażenia JEV zachodzi podczas przebywania na terenach wiejskich, podmokłych, zwłaszcza w okolicach pól ryżowych, przemieszczania się transportem lokalnym, nocowania w bungalowach, uprawiania fotograficznego safari, zwłaszcza na dzikie brodzące ptactwo, łowienia ryb, wizytowania świńskich farm. Co roku zgłaszanych jest od 35 do 50 tysięcy przypadków japońskiego zapalenia mózgu. Liczba śmiertelnych przebiegów sięga 15 tysięcy. Swoista immunizacja przeciwko japońskiemu zapaleniu mózgu polega na podaniu dwóch dawek szczepionki według schematu 0-28 dzień. W Polsce dostępna jest inaktywowana szczepionka przeciw japońskiemu zapaleniu mózgu. Pełną protekcję nabywa się około 7 dnia od drugiej dawki.

Szczepionki dla podróżujących nie są refundowane przez NFZ.

^[1]Zgodnie z przepisami obowiązującego prawa reklama leków dostępnych wyłącznie na receptę może być prowadzona wyłącznie wobec lekarzy i farmaceutów (art. 57 ust. 1 Prawa farmaceutycznego). Przepis nie dotyczy szczepień ochronnych określonych w komunikacie Głównego Inspektora Sanitarnego (art. 57 ust. 2 Prawa farmaceutycznego).

Dr. n. med. Piotr Kajfasz

Jest adiunktem w Klinice Chorób Odzwierzęcych i Tropikalnych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Jest internistą, specjalistą chorób zakaźnych, medycyny morskiej i tropikalnej. Pełni funkcję wiceprezesa Polskiego Towarzystwa Medycyny Morskiej, Tropikalnej i Podróży. Autor wielu publikacji z zakresu malarii, immunizacji przedwyjazdowej, toksoplazmozy ciężarnych, boreliozy, Współautor kilku podręczników akademickich, między innymi: pod redakcją prof. Z. Dziubka, pod redakcją prof. J. Cianciary i prof. J. Juszczyka.