Główny Inspektorat
Sanitarny

Grypa i wirusy grypopodobne są przyczyną zgonu od pół miliona do miliona ludzi na świecie, a około 330 mln do ponad 1,575 mld ludzi corocznie choruje z ich powodu. Infekcje spowodowane przez grypę dotykają ludzi bez względu na wiek i szerokość geograficzną.

Dane Światowej Organizacji Zdrowia w zakresie zmienności wirusów grypy są niepokojące. Obecnie mamy potwierdzone nowe podtypy wirusa grypy typu A zarówno w przypadku hemaglutyniny (HA-18), jak i neuraminidazy (NA-11). W populacji w świecie rejestrowane są zakażenia ludzi wysoce patogennymi wirusami ptasiej grypy (HPAI), takimi jak: A/H5N1/, A/H7N7/, A/H7N9/, które jak dotąd występowały wyłącznie u ptaków. I tak w przypadku wirusa grypy A/H5N1/ jego obecność jest odnotowana od 1997 r., aż do dnia dzisiejszego, powodując u zakażonych osób około 60% zgonów w różnym przedziale wieku.

W Polsce, Zakład Badania Wirusów Grypy, Krajowy Ośrodek ds. Grypy prowadzi rejestrację podejrzeń zachorowań na grypę i wirusy grypopodobne przez cały sezon epidemiczny tj. od października do końca września następnego roku. Od wielu sezonów epidemicznych szczyt zachorowań przypada między styczniem a marcem następnego roku.

W sezonie epidemicznym 2012/2013 szczyt zachorowań na grypę i wirusy grypopodobne odnotowano w trzecim tygodniu roku 2013 (14-20 stycznia 2013 r.). W całym sezonie zarejestrowano 3 057 754 podejrzeń zachorowań na grypę i wirusy grypopodobne, przy zapadalności 8 032,12 oraz 129 zgonów.

W sezonie epidemicznym 2013/2014 szczyt zachorowań zarejestrowano w 12 tygodniu roku 2014 (17-23 marca 2014 r). W całym sezonie zgłoszono 2 815 566 podejrzeń zachorowań na grypę i wirusy grypopodobne, przy zapadalności 73016,84 oraz 17 zgonów. Liczba zarejestrowanych zgonów z powodu komplikacji pogrypowych jest zdecydowanie zaniżona.

Nadzór epidemiologiczny nad grypą w Polsce regulują następujące przepisy prawne:

• ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi,
• rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2013 r. w sprawie zgłoszeń podejrzenia lub rozpoznania zakażenia, choroby zakaźnej lub zgonu z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej.

Zachorowanie na grypę objęte jest obowiązkiem hospitalizacji zgodnie z przepisami ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

W przypadku podejrzenia lub rozpoznania grypy (w tym grypa ptaków u ludzi) – wyłącznie w przypadku zachorowań potwierdzonych dodatnim wynikiem badań laboratoryjnych mających na celu izolację wirusa grypy lub wykrycie materiału genetycznego wirusa grypy – lekarz lub felczer jest obowiązany pouczyć pacjenta o obowiązku hospitalizacji oraz skierować go do szpitala, zgodnie z załącznikiem do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2013 r. w sprawie zgłoszeń podejrzenia lub rozpoznania zakażenia, choroby zakaźnej lub zgonu z powodu zakażenia lub choroby zakaźnej.

Należy podkreślić, że szybką i skuteczną diagnostykę grypy umożliwia uczestniczenie lekarza w zintegrowanym systemie nadzoru wirusologiczno-epidemiologicznego SENTINEL.

Czym jest SENTINEL?

SENTINEL jest zintegrowanym systemem nadzoru epidemiologicznego i wirusologicznego nad grypą, gdzie nadzór epidemiologiczny i nadzór wirusologiczny są prowadzone w tej samej populacji. W Polsce Krajowy Ośrodek ds. Grypy uczestniczy w systemie SENTINEL, jako pełnoprawny członek, od sezonu epidemicznego 2004/2005 po spełnieniu wcześniej ustalonych europejskich kryteriów.

Zgodnie z art. 29 a ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi w nadzorze tym uczestniczą:

• wskazane przez ministra właściwego do spraw zdrowia instytuty badawcze i ośrodki referencyjne, na podstawie umowy zawartej z ministrem właściwym do spraw zdrowia,
• wojewódzkie lub powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne,
• podmioty lecznicze oraz lekarze wykonujący zawód w ramach praktyki zawodowej w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej, na podstawie umowy zawartej z państwowym inspektorem sanitarnym,
• medyczne laboratoria diagnostyczne w rozumieniu przepisów o diagnostyce laboratoryjnej, akredytowane w zakresie przedmiotu badania na podstawie przepisów o systemie oceny zgodności, na podstawie umowy zawartej z państwowym inspektorem sanitarnym.

Zadania lekarza biorącego udział w nadzorze nad grypą SENTINEL

• Pobranie od pacjenta z objawami grypy/grypopodobnymi wymazu z gardła i nosa (materiał do badań wirusologicznych).
• Przesłanie pobranego materiału do badań wirusologicznych do odpowiedniej Powiatowej Stacji Sanitarno – Epidemiologicznej (PSSE), która następnie przesyła materiał do Wojewódzkiej Stacji Sanitarno – Epidemiologicznej (WSSE) wraz z określonymi danymi pacjenta. Wyniki badań przesyłane są do Zakładu Badania Wirusów Grypy, Krajowy Ośrodek ds. Grypy w NIZP-PZH, który pełni rolę koordynatora.
• Przesłanie do odpowiedniej WSSE za pełne okresy tygodniowe danych o liczbie zachorowań na grypę/grypopodobnych odnotowanych w danym tygodniu w grupach wieku 0-4 lata, 5-14 lat, 15-64 lata, ≥ 65 lat oraz o całkowitej liczbie stałych pacjentów „przypisanych” do danego lekarza z uwzględnieniem podziału na grupy wiekowe jak wyżej.

Zgłaszanie zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę w Polsce następuje poprzez przesyłanie formularza MZ-55-tygodniowego (dziennego) meldunku o zachorowaniach i podejrzeniach zachorowań na grypę (w którym zawarte są objaśnienia, co do kryteriów obowiązujących przy wykazywaniu rozpoznań na grypę) przez Powiatowe Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne (PSSE) do Wojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych (WSSE), które przekazują je do Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny, celem opracowania dostępnego w formie elektronicznej Meldunku Epidemiologicznego. Dane dotyczące identyfikacji wirusa grypy są przesyłane do Zakładu Badania Wirusów Grypy – Krajowego Ośrodka ds. Grypy, który opracowuje zbiorcze raporty i przesyła je na odpowiednie platformy WHO i ECDC. Podmioty te wspólnie tworzą system, który powinien być reprezentatywny dla całego Kraju. Stanowi on niezbędny element systemu wczesnego ostrzegania w sytuacji epidemii i pandemii wirusa grypy.

W systemie SENTINEL powinno uczestniczyć od 1% do 5% lekarzy całego kraju, będących lekarzami pierwszego kontaktu/lekarzami medycyny rodzinnej. Nadzór SENTINEL prowadzony jest cotygodniowo przez cały rok tj. przez 52 tygodnie. Udział lekarzy medycyny rodzinnej w nadzorze nad grypą SENTINEL w Polsce ma, podobnie jak w większości innych krajów, charakter wolontariatu.

Korzyści wynikające z uczestniczenia w systemie SENTINEL

Korzyści z uczestniczenia w systemie SENTINEL odnoszą się zarówno do skali mikro – w relacjach lekarz-pacjent jak i w skali makro – opracowania analiz krajowych i światowych, w tym:

• laboratoryjne badania diagnostyczne w kierunku grypy oraz innych zakażeń oddechowych,
• możliwość szybkiego i właściwego zastosowania skutecznego leczenia pacjenta,
• możliwość analizy i oceny sytuacji epidemiologiczno-wirusologicznej grypy w Polsce na tle Europy.

Zakład Badania Wirusów Grypy, Krajowy Ośrodek ds. Grypy przekazuje kumulatywne dane wirusologiczne z konkretnego tygodnia do Zakładu Epidemiologii w NIZP-PZH oraz na platformy TESSy i FluNet.

Należy mieć świadomość, że oprócz Europejskiego Nadzoru nad Grypą SENTINEL, Polska od 1957 r., uczestniczy w Międzynarodowym Programie Nadzoru nad Grypą, obecna nazwa to: Global Influenza Surveillance and Response System (GISRS) koordynowany przez WHO. Wysyłane raporty zawierają dane epidemiologiczne (liczba zachorowań i podejrzeń zachorowań na grypę i wirusy grypopodobne) oraz dane wirusologiczne uwzględniające wirusa grypy i wirusy grypopodobne pochodzące z programu SENTINEL i NON SENTINEL – od lekarzy wielu specjalności z całej Polski. Kraj reprezentowany jest przez Zakład Badania Wirusów Grypy, Krajowy Ośrodek ds. Grypy w NIZP-PZH. Oba systemy nadzoru nad grypą działają niezależnie od siebie.