Główny Inspektorat
Sanitarny

Ospa wietrzna jest postrzegana jako choroba niezbyt groźna, nie dająca powikłań i nie wymagająca hospitalizacji, prawie „obowiązkowa”. Część rodziców ulega modzie na tzw. ospa-party. Odwiedzają z dziećmi domy, w których jest chory na ospę wietrzną, aby celowo zarazić je chorobą.

Liczą na łagodne przechorowanie ospy wietrznej. Chcą w ten sposób zabezpieczyć dziecko przed zachorowaniem w późniejszym wieku. Zapominają, że ospa wietrzna jest chorobą nieprzewidywalną, dającą poważne powikłania z koniecznością hospitalizacji.

Powikłania prowadzić mogą nawet do zgonu.

Ospa wietrzna jest chorobą występującymi na całym świecie, powodowaną przez wirus Varicella-zoster który jest również przyczyną półpaśca. Wirus wywołujący ospę wietrzną i półpasiec szerzy się drogą kropelkową, przez kontakt bezpośredni i pośrednio przez kontakt z przedmiotami świeżo zanieczyszczonymi wydzieliną z pęcherzyków od chorej osoby. Ospa wietrzna charakteryzuje się wysoką zaraźliwością. Większość ludzi choruje w dzieciństwie, a ponieważ zachorowanie pozostawia trwałą odporność, dorośli są odporni na tę chorobę. Powtórne zachorowania na ospę należą do rzadkości.

Objawy ospy wietrznej

U dzieci na ogół stwierdza się łagodne objawy kliniczne takie jak:

• brak łaknienia,
• ból głowy,
• osłabienie,
• stan podgorączkowy lub gorączkę,
• wysypkę, która pojawia się stopniowo i przechodzi od fazy plamek do pęcherzyków, krost i krótko utrzymujących się blizn. Wysypka występuje na całym ciele, choć początkowo pojawia się na tułowiu. Zajmuje błony śluzowe. Wysypce towarzyszy silny świąd. Może wystąpić powiększenie węzłów chłonnych potylicznych i karkowych.

Przebieg ospy wietrznej najczęściej łagodny u dzieci – u młodzieży i dorosłych może charakteryzować się znacznym nasileniem objawów. Ryzyko wystąpienia powikłań po zachorowaniu (np.: wirusowe ospowe zapalenie płuc, bakteryjne zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie serca itp.) wzrasta wraz z wiekiem.

Na skutek uaktywnienia się wirusów, które pozostają po przechorowaniu w zwojach nerwowych, mogą pojawić się objawy półpaśca. Po kilku dniach bólu i tkliwości skóry unerwionej przez zajęte nerwy następuje w tym miejscu wysyp pęcherzyków przypominających pęcherzyki ospy wietrznej, nieco jednak większych i głębiej umiejscowionych.

Ponieważ podatność na zakażenie wirusem ospy wietrznej jest powszechna może na nią zachorować każdy, kto wcześniej nie chorował lub nie był zaszczepiony dwiema dawkami szczepionki. Najwięcej przypadków ospy wietrznej występuje u dzieci poniżej 15. roku życia, ze szczytem zachorowań między 2. – 6. rokiem życia. Najczęściej są to epidemie żłobkowe, przedszkolne i szkolne.

Epidemiologia ospy wietrznej

W Polsce ospa wietrzna jest chorobą często występującą. Rocznie rejestruje się około 160-200 tysięcy zachorowań (dane są niedoszacowane). Liczba zachorowań nie zgłoszonych lub nierozpoznanych z powodu skąpo objawowego przebiegu nie jest znana. Nie wiadomo, ile jest przypadków półpaśca.

Ospa wietrzna nie zawsze ma lekki przebieg. Kolejne zachorowanie w rodzinie zwykle ma cięższy przebieg z racji dłuższego i bardziej intensywnego kontaktu z wirusem. Liczba hospitalizacji z powodu ciężkiego przebiegu lub powikłań ospowych w Polsce waha w granicach 1000 rocznie. Bezwzględnie wymagają hospitalizacji osoby z grup podwyższonego ryzyka ciężkiego przebiegu ospy wietrznej. Należą do nich młodzież i osoby dorosłe, kobiety w ciąży, noworodki, pacjenci z wrodzonymi lub nabytymi niedoborami odporności, osoby z chorobami nowotworowymi, przewlekle leczone glikokortykosteroidami, dzieci z atopowym zapaleniem skóry. Powikłania mogą wystąpić u dotychczas zdrowych dzieci.

Udział w ospa-party daje wątpliwe korzyści i łączy się z nieprzewidywalnym ryzykiem. Okres wylęgania ospy wietrznej wynosi najczęściej 11-21 dni. Dziecko świadomie narażone na zakażenie wirusem ospy wietrznej może ulec zakażeniu innymi drobnoustrojami.

Mam w pamięci rodziców, którzy bardzo żałowali, że świadomie narazili swoje dzieci na zakażenie wirusem ospy wietrznej. Nie przewidzieli, że zdarzenia potoczyły się nie tak jak zakładali i dziecko znalazło się w szpitalu, wymagało leczenia dożylnego, interwencji chirurgicznej. Czuli się winni zaistniałej sytuacji. Nie można zapominać, że rodzice bądź opiekunowie, którzy świadomie narażają dziecko na zakażenie mogą spowodować tzw. łańcuch kolejnych zakażeń o nieprzewidywalnych, poważnych skutkach zdrowotnych.

Powikłania ospy wietrznej

Wystąpienie powikłań ospowych jest często dużym zaskoczeniem dla rodziców. Powikłania są uciążliwe, mogą być groźne dla zdrowia, a nawet życia. Rocznie w Polsce umiera z powodu ospy wietrznej 1-4 osób. Stan pacjentów przy przyjęciu do szpitala zależy od rodzaju powikłań. Bywa, że dzieci wymagają pomocy na oddziale intensywnej opieki medycznej. Najczęściej występują zakażenia bakteryjne skóry pod postacią ropni, ropowicy, płonicy, pęcherzycy gronkowcowej, rzadko może dojść do zakażeń uogólnionych pod postacią sepsy. Powikłania neurologiczne obejmują zapalenie móżdżku (zaburzenia równowagi, niemożność chodzenia, niezborność ruchowa), opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, drgawki. Zapalenie mózgu może prowadzić do powstania zaburzeń zachowania, padaczki. Mogą wystąpić powikłania kardiologiczne (zapalenie mięśnia serca, wsierdzia), powikłania dotyczące układu oddechowego (zapalenie płuc). Inne powikłania to małopłytkowość (obniżenie liczby płytek krwi, prowadzące do krwawień), zapalenie wątroby, stawów, nerek. Małe dzieci są hospitalizowane z powodu odwodnienia, spowodowanego niechęcią do przyjmowania płynów w wyniku wysiewu wykwitów ospowych na błonach śluzowych jamy ustnej.

Powikłaniom bakteryjnym sprzyjają zaniedbania higieniczne, świąd skóry, zadrapania. Często zaniedbania higieniczne wynikają z niezrozumiałego przesądu o zakazie kąpieli dziecka i konieczności smarowania skóry różnymi papkami i maściami.
Warto podkreślić, że w przypadku powikłań neurologicznych nie ma żadnych grup podwyższonego ryzyka. Zastosowanie acyklowiru (leku przeciwwirusowego) nie chroni przed powikłaniami bakteryjnymi i neurologicznymi. Z obserwacji naszej Kliniki wynika, że ponad 90% hospitalizowanych z powodu powikłań ospowych nie należało do grup podwyższonego ryzyka ciężkiego przebiegu ospy wietrznej.

Dlatego jestem przeciwniczką świadomego narażania dzieci na zakażenie wirusem ospy wietrznej. Jestem przeciwniczką ospa-party. W codziennej pracy widzę skutki takich nie zawsze przemyślanych decyzji. Jest lepszy sposób profilaktyki, jakim są szczepienia ochronne.

Szczepienia przeciwko ospie wietrznej

W Polsce zgodnie z aktualnie obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest obowiązkowe dla osób narażonych w sposób szczególny na zakażenie (dzieci do ukończenia 12 roku życia: z upośledzeniem odporności, o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby, z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji, zakażone HIV, przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią, oraz dzieci do ukończenia 12 roku życia z otoczenia tych osób określonych). Od 2012 roku bezpłatnie szczepione są dzieci uczęszczające do żłobków, klubów malucha, domów dziecka. Zaleca się je natomiast wybranym grupom (osobom, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepione w ramach szczepień obowiązkowych albo zalecanych oraz kobietom planującym zajście w ciążę, które nie chorowały wcześniej na ospę wietrzną).

Szczepienie jest jedynym skutecznym i bezpiecznym sposobem profilaktyki!