Główny Inspektorat
Sanitarny

Od 2002 r. Europa jest wolna od zakażeń wywołanych dzikim wirusem poliomyelitis (choroba Heinego-Medina), ostatnie dwa zachorowania w Polsce odnotowano w 1982 r. i 1984 r. Jednak ze względu na występowanie przypadków tej choroby w Azji i Afryce, prowadzony jest ciągły nadzór nad przypadkami porażeń wiotkich oraz badania ścieków komunalnych pod kątem występowania wirusów poliomyelitis. W Polsce od 2021 r. system badania ścieków realizowany jest w kilku miastach.Sporadycznie w toku tych badań wykrywane są zmutowane formy wirusa, które nie stanowią zagrożenia dla osób zaszczepionych, ale mogą być niebezpieczne dla osób nieposiadających odporności poszczepiennej.

W roku 2024 r. w próbkach ścieków komunalnych pobranych w dwóch miastach w Polsce, a także w innych krajach (Hiszpania, Niemcy, Findlandia, Anglia) ujawniono obecność zmutowanego wirusa polio, co nie świadczy o zachorowaniach wśród ludzi, ale zgodnie z wytycznymi WHO wskazuje na konieczność podjęcia działań zapobiegawczych.

W związku tym zdarzeniem Państwowa Inspekcja Sanitarna podjęła działania  zapobiegawcze zgodnie z wytycznymi WHO.  Są one głównie  związane z aspektem szczepień ochronnych ponieważ nie istnieją skuteczne leki przeciw wirusowi poliomyelitis. Leczenie jest wyłącznie objawowe, dlatego tak ważną rolę w zapobieganiu zakażeniu odgrywają szczepienia ochronne, również osób dorosłych szczególnie tych, które mogą być narażone na kontakt z czynnikiem zakaźnym.

Dodatkowym elementem systemu zapobiegania transmisji wirusa polio w populacji jest właściwe postępowanie w zakładach pracy, których pracownicy są narażeni na kontakt ze ściekami.

Szczegółowe wymagania w zakresie ochrony pracowników eksponowanych na czynniki biologiczne zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki [1].

Zgodnie z  ww. rozporządzeniem pracodawca ma m.in. obowiązek:

• stosowania  wszelkich  dostępnych  środków  zapobiegawczych eliminujących  lub ograniczających  stopień  zagrożenia  ze strony  szkodliwych czynników biologicznych (do tej grupy obowiązków można zaliczyć profilaktykę w postaci szczepień ochronnych);
• ograniczania liczby pracowników narażonych lub potencjalnie narażonych na działanie szkodliwego czynnika biologicznego;
• zapewnienia pracownikom środków ochrony zbiorowej lub w przypadku gdy w inny sposób nie można uniknąć narażenia, środków ochrony indywidualnej, odpowiednich do rodzaju i poziomu narażenia.

Z uwagi na możliwość dojścia do zakażenia czynnikami biologicznymi na drodze fekalno-oralnej w oczyszczalniach ścieków, w opinii Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi wśród podstawowych środków profilaktycznych obok szczepień ochronnych należy wymienić przede wszystkim:

• zmianę ubrań na robocze;
• rozdział odzieży roboczej od prywatnej;
• odpowiednie postępowanie z odzieżą roboczą, w tym pranie z dezynfekcją zapewnione przez pracodawcę w wyspecjalizowanej pralni;
• branie prysznica po zakończeniu zmiany roboczej;
• higieniczne mycie i dezynfekcja rąk po każdej czynności wykonywanej w kontakcie ze ściekami i przed wejściem do pomieszczeń socjalnych, sanitarnych i biurowych;
• mycie i dezynfekcja rąk przed spożywaniem posiłków, piciem napojów i paleniem wyrobów tytoniowych;
• zakaz wchodzenia w zabrudzonej odzieży roboczej do pomieszczeń socjalnych (jadalnia);
• utrzymywanie czystości w pomieszczeniach pracy, ze szczególnym uwzględnieniem pomieszczeń socjalnych i sanitarnych oraz powierzchni często dotykanych przez pracowników (np. klamki, dotykowe pokrętła w bateriach, czy włączniki elektryczne);
•  stosowanie środków ochrony indywidualnej i odpowiednie postępowanie z nimi.

Jednym z istotnych działań mających na celu ochronę zdrowia pracowników jest aktualizacja szkoleń pracowników w zakresie restrykcyjnego stosowania się do zasad higieny i innych środków profilaktycznych wdrożonych w oczyszczalniach ścieków komunalnych. Ważne też jest, aby pracodawcy nadzorowali stosowanie się pracowników do procedur postępowania i zasad higieny podczas wykonywania czynności na terenie  oczyszczalni.

Istnieje również konieczność zabezpieczenia pracowników podmiotów zewnętrznych wykonujących na terenie oczyszczalni prace usługowe wymagające kontaktu ze ściekami lub urządzeniami zanieczyszczonymi ściekami.

W okolicach oczyszczalni ścieków podjąć działania zmniejszające rozprzestrzenianie się bioareozolu oraz zmniejszenie jego wytwarzania .

Rodzaj środków ochrony indywidualnej, które zgodnie z opinią Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego, powinny być stosowane przez pracowników w celu ochrony przed szkodliwymi czynnikami biologicznymi grupy 3 zagrożenia.

Sprzęt ochrony układu oddechowego	Zaleca się stosowanie jednego z niżej wymienionego rodzaju  sprzętu ochrony układu oddechowego: sprzęt oczyszczający ze wspomaganiem przepływu powietrza wyposażony w pełną maskę klasy TM3 (zgodnie z normą PN-EN 12942:2002[2]) , sprzęt oczyszczający z wymuszonym przepływem powietrza wyposażony w hełm lub kaptur klasy TH3 (zgodnie z normą PN-EN 12941:2002[3]), pełna maska wyposażona w filtry klasy P3 ( zgodnie z normą PN-EN 136:2001[4] i PN-EN 143:2021-07[5]), W przypadku wystąpienia niedoboru tlenu (poniżej 18 % obj.) należy zastosować sprzęt izolujący w postaci aparatów powietrznych butlowych nadciśnieniowych skompletowanych z maską (zgodnie z PN-EN 137:2008[6]).
Odzież ochronna	Odzież chroniąca przed czynnikami infekcyjnymi spełniającą wymagania normy PN-EN 14126:2005[7] dla jednego z niżej wymienionych typów: typ 1a-B, 1b-B, 1c-B (odzież gazoszczelna) – w przypadku konieczności całkowitego odizolowania pracownika od środowiska zewnętrznego, w którym występują skażone gazy, pary, ciecze i/lub drobne cząstki, typ 3-B – odzież chroniąca przed działaniem skażonej cieczy w postaci strumienia, typ 4-B – odzież chroniąca przed działaniem skażonej cieczy w postaci rozpylonej, typ 6-B – odzież chroniąca przed przypadkowym ochlapaniem/opryskaniem cieczą. Odzież chroniąca przed czynnikami infekcyjnymi w postaci wirusa polio typu 2 powinna charakteryzować się odpornością na przenikanie skażonych cieczy pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego zgodnie z ISO 16604[8], co najmniej klasy 2.
Rękawice ochronne	rękawice całogumowe lub całotworzywowe zgodne z  normami: PN-EN ISO 374-5:2017-02[9] i PN-EN ISO 3741:2017-01/A1:2018-09[10]   Rękawice chroniące przed wirusami powinny być testowane zgodnie z ISO 16604:2004[11] – moduł B.
Obuwie ochronne	Szczelne obuwie całotworzywowe, model: C, D lub E, spełniający wymagania normy PN-EN 13832-3:2019-01[12].

Należy pamiętać, że stosowane środki ochrony indywidualnej muszą spełniać minimalne wymagania Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/425 z 9 marca 2016 r. w sprawie środków ochrony indywidualnej oraz uchylenia dyrektywy Rady 89/686/EWG oraz posiadać aktualne certyfikaty badania typu UE.

Pracodawcom zalecamy rozszerzenie profilaktycznej opieki nad pracownikami o szczepienie przeciwko poliomyelitis. Natomiast pracownikom wykonującym czynności zawodowe na terenie instalacji do oczyszczania ścieków komunalnych i/lub wykonujących naprawy/serwis urządzeń zanieczyszczonych ściekami komunalnymi zalecamy dokonanie przeglądu swojego statusu zaszczepienia i w przypadku odnotowania braku szczepienia przeciwko poliomyelitis, niezwłoczne zaszczepienie się.

Szczepienie można uzupełnić, korzystając ze szczepień oferowanych przez zakład pracy albo z konsultacji u lekarza rodzinnego, który zaleci profilaktyczne szczepienie przeciwko poliomyelitis osobom w przeszłości nieszczepionym i inne szczepienia, w ramach kalendarza szczepień dla osób dorosłych. Kalendarz dostępny jest pod adresem https://szczepienia.pzh.gov.pl/kalendarz-szczepien-doroslych/

Dr n. med. Paweł Grzesiowski, Główny Inspektor Sanitarny

Prof. dr hab. n. med. Jolanta Walusiak-Skorupa, Dyrektor Instytutu Medycyny Pracy

Mgr Agnieszka Szczygielska, Dyrektorka Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - PIB

---

[1] (Dz.U. 2005 nr 81 poz. 716 z późn. zm.)
[2] PN-EN 12941:2002 Sprzęt ochrony układu oddechowego -  Oczyszczający sprzęt ze wspomaganiem przepływu powietrza wyposażony w maski, półmaski i ćwierćmaski – Wymagania, badanie, znakowanie 
[3]  PN-EN 12942:2002 Sprzęt ochrony układu oddechowego -  Oczyszczający sprzęt z wymuszonym przepływem powietrza wyposażony w  hełm lub kaptur – Wymagania, badanie, znakowanie
[4] PN-EN 136;2001 Sprzęt ochrony układu oddechowego – Maski - Wymagania, badanie, znakowanie
[5] PN-EN 143:2021-07 Sprzęt ochrony układu oddechowego – Filtry - Wymagania, badanie, znakowanie
[6]  PN-EN 137:2008, Sprzęt ochrony układu oddechowego -- Aparaty powietrzne butlowe ze sprężonym powietrzem wyposażone w maskę -- Wymagania, badanie, znakowanie.
[7]  PN-EN 14126:2005 Odzież ochronna - Wymagania i metody badań dla odzieży chroniącej przed czynnikami infekcyjnymi
[8] ISO 16604:2004 Clothing for protection against contact with blood and body fluids Determination of resistance of protective clothing materials to penetration by blood-borne pathogens Test method using Phi-X 174 bacteriophage
[9]  PN-EN ISO 374-5:2017-02 Rękawice chroniące przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi i mikroorganizmami -- Część 5: Terminologia i wymagania dotyczące ryzyka przenikania mikroorganizmów
[10]  PN-EN ISO 374-1:2017-01/A1:2018-09 Rękawice chroniące przed niebezpiecznymi substancjami chemicznymi i mikroorganizmami -- Część 1: Terminologia i wymagania dotyczące skuteczności w zakresie ryzyka chemicznego
[11]  ISO 16604:2004 Odzież chroniąca przed kontaktem z krwią i płynami ustrojowymi – Wyznaczanie odporności materiałów odzieży ochronnej na przenikanie patogenów krwiopochodnych – Metoda badania z zastosowaniem bakteriofaga
[12] Phi-X 174 11 PN-EN 13832-3:2019-01 Obuwie chroniące przed substancjami chemicznymi -- Część 3: Wymagania w przypadku długotrwałego kontaktu z substancjami chemicznymi