Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej we współpracy z innymi resortami konsekwentnie buduje i rozwija system zarządzania rozwojem Polski. Podstawą naszych działań jest ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. z 2021 r. poz. 1057) oraz szczegółowy dokument System zarządzania rozwojem Polski, który Rada Ministrów przyjęła 29 października 2018 r. Od tego czasu powstał pakiet strategii, uporządkowane zostały obowiązujące dokumenty oraz przyjęto ustawy tworzące ramy prawne dla zaproponowanych rozwiązań.

Kolejnym impulsem do przeglądu i ew. aktualizacji krajowych strategii rozwoju, począwszy od średniookresowej strategii rozwoju kraju, będzie opracowanie Koncepcji rozwoju kraju o horyzoncie czasowym do roku 2050.

Koncepcja rozwoju kraju

Koncepcja rozwoju kraju do 2050 r. jest obecnie w trakcie opracowywania i powinna zostać przyjęta przez Radę Ministrów do końca 2023 r. Dokument określi globalne trendy rozwojowe, ich potencjalny wpływ na Polskę oraz możliwe scenariusze rozwoju w perspektywie 30 lat. Koncepcja będzie zawierać wizję możliwych ścieżek rozwoju kraju oraz stan wiedzy na temat wpływu czynników globalnych na kształtowanie się sytuacji społeczno-gospodarczej oraz środowiskowo-przestrzennej.

Dokument będzie stanowić podstawę do przygotowania strategii rozwojowych. Rekomendacje w nim zawarte dotyczące sposobów, celów i kierunków działania podmiotów publicznych będą wykorzystywane przy aktualizacji strategii średniookresowych Rządu oraz będą stanowić punkt odniesienia przy opracowaniu strategii innych podmiotów publicznych (m.in. samorządów terytorialnych) oraz prywatnych.

Średniookresowa strategia rozwoju kraju

Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.) – SOR – została przyjęta przez Radę Ministrów 14 lutego 2017 r. Jest obowiązującym, kluczowym dokumentem państwa polskiego określającym cele, kierunki rozwoju społecznego, gospodarczego i przestrzennego w perspektywie średniookresowej.

W Strategii zawarte są rekomendacje dla realizacji polityk publicznych. Przyjęcie SOR zapoczątkowało również wdrażanie podejścia projektowego w administracji publicznej.

Więcej informacji o SOR znajduje się pod adresem: https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/informacje-o-strategii-na-rzecz-odpowiedzialnego-rozwoju.

Strategie zintegrowane

W nowym systemie zarządzania rozwojem następny poziom zarządzania stanowi dziewięć zintegrowanych strategii rozwoju, uszczegóławiających SOR w priorytetowych obszarach rozwojowych. Wśród nich siedem zostało zaktualizowanych, są to:

• Polityka ekologiczna państwa 2030 – Strategia rozwoju w obszarze środowiska i gospodarki wodnej (Ministerstwo Klimatu i Środowiska), przyjęta przez Radę Ministrów 16 lipca 2019 r.;
• Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030 (Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej), przyjęta przez Radę Ministrów 17 września 2019 r.;

• Strategia Zrównoważonego Rozwoju Transportu 2030 (Ministerstwo Infrastruktury), przyjęta przez Radę Ministrów 24 września 2019 r., przyjęta przez Radę Ministrów 24 września 2019 r.;
• Strategia Zrównoważonego Rozwoju Wsi, Rolnictwa i Rybactwa 2030 (Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi), przyjęta przez Radę Ministrów 15 października 2019 r.;

• Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego (współdziałanie, kultura, kreatywność) 2030 (Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego), przyjęta przez Radę Ministrów 27 października 2020 r.;
• Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2030 (Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej), przyjęta przez Radę Ministrów 14 grudnia 2020 r.;

• Polityka energetyczna Polski do 2040 r. (Ministerstwo Klimatu i Środowiska), przyjęta przez Radę Ministrów 2 lutego 2021 r.;

Strategie zintegrowane łączą planowanie społeczne, gospodarcze, przestrzenne i uwzględniają powiązania pomiędzy różnymi sektorami. Dzięki temu pozwalają one na lepszą koordynację i większą skuteczność działania. Wszystkie rządowe programy rozwoju i polityki publiczne powinny być zgodne z zapisami strategii zintegrowanych. Według stanu na koniec marca 2022 r. Rada Ministrów przyjęła 13 polityk publicznych, 88 programów rozwoju, w tym 49 programów wieloletnich.

Strategie ponadregionalne

Ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju określa jakie warunki musi spełniać strategia ponadregionalna i jaka jest procedura jej przyjęcia. Kompetencje w zakresie przygotowania strategii ponadregionalnych mają samorządy województw. Strategia ponadregionalna ma charakter fakultatywny i może zostać opracowana wspólnie przez samorządy województw, których obszar jest objęty strategią. Co do zasady strategia ponadregionalna jest przyjmowana przez sejmiki województw. Rada Ministrów przyjmuje strategię ponadregionalną, jeżeli z takim wnioskiem wystąpią przygotowujące ją województwa. Rozwiązanie takie jest stosowane w przypadku konieczności przygotowania strategii ponadregionalnej określającej ramy strategiczne dla programów stanowiących podstawę aplikowania o środki UE.

Nowe prawo – nowe instrumenty

Ważnymi etapami w budowaniu nowego systemu zarządzania rozwojem Polski było przyjęcie SOR i nowelizacja ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie 13 listopada 2020 r. Nowelizacja miała na celu zintegrowanie wymiaru społeczno-gospodarczego i przestrzennego w dokumentach strategicznych. Dzięki niej zarządzanie rozwojem stało się sprawniejsze i bardziej elastyczne. Najważniejsze zmiany wynikające z ustawy to m.in.:

• wprowadzenie koncepcji rozwoju kraju – instrumentu identyfikującego globalne trendy rozwojowe w perspektywie 2050 r.; zarazem straciły moc prawną długookresowa strategia rozwoju kraju oraz koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju;
• uregulowanie statusu polityki publicznej – dokumentu przygotowywanego na poziomie krajowym, który pokazuje, w jaki sposób w nawiązaniu do celów rozwojowych kraju są realizowane cele dotyczące danego sektora, dziedziny, terytorium;
• wprowadzenie nowego podejścia do uzgodnień działań rozwojowych z samorządami terytorialnymi w oparciu o katalog instrumentów: kontrakt programowy, sektorowy i porozumienie terytorialne; kontrakt programowy został powiązany z dofinansowaniem i warunkami wykorzystania środków UE w ramach regionalnych programów operacyjnych; kontrakt sektorowy jest mechanizmem uzgadniania zakresu ukierunkowanych terytorialnie działań sektorowych z poziomu administracji rządowej; oba rodzaje kontraktów są zawierane pomiędzy administracją rządową a samorządami województw; porozumienie terytorialne jest narzędziem uzgadniania interwencji istotnych w odniesieniu do społeczności lokalnych;
• określenie „obszarów strategicznej interwencji” (OSI), tj. instrumentu wzmacniającego politykę rozwoju o mechanizm służący obszarom o szczególnych warunkach społecznych, gospodarczych i przestrzennych, wymagających zintegrowanych interwencji publicznych; OSI są wprowadzane na poziomie krajowym i regionalnym oraz zarazem powiązane ze wsparciem inwestycyjnym lub regulacyjnym;
• nadanie strategii rozwoju województwa wiodącej rolę w zakresie planowania działań rozwojowych w województwie w zakresie społecznym, gospodarczym i przestrzennym;
• prawne umocowanie strategii rozwoju gminy oraz wprowadzenie możliwości przygotowywania strategii rozwoju ponadlokalnego – dokumenty te mają charakter nieobligatoryjny;
• dostosowanie procesu opiniowania projektów strategii rozwoju, programów rozwoju lub polityk publicznych do nowego katalogu dokumentów strategicznych oraz nowych wymagań w zakresie treści tych dokumentów.
• wprowadzenie w miejsce ewaluacji ex-ante programów rozwoju (na etapie poprzedzającym wdrażanie), która nie była wcześniej szerzej wykorzystywana, wymogu przygotowania ewaluacji ex-post (po zakończeniu realizacji).

Kto koordynuje rządową politykę rozwoju

Minister właściwy ds. rozwoju regionalnego (Minister Funduszy i Polityki Regionalnej) odpowiada za szereg procesów związanych z programowaniem, koordynacją, monitorowaniem oraz ewaluacją realizacji polityki rozwoju. Jego kluczowym zadaniem w tym zakresie jest dokonywanie oceny zgodności strategii, polityk publicznych i programów rozwoju ze średniookresową strategią rozwoju kraju. Ocena zgodności, poza badaniem zgodności dokumentu z celami strategii średniookresowej, obejmuje również analizę układu i wymaganej ustawowo struktury dokumentu. Uzyskanie takiej oceny jest warunkiem przedstawienia dokumentu do rozpatrzenia przez Stały Komitet Rady Ministrów, a następnie Radę Ministrów. Spójność planowania strategicznego została zapewniona również przez wymóg powiązania strategii rozwoju województwa m.in. z SOR i Krajową Strategią Rozwoju Regionalnego 2030.                                 

Wprowadzenie rządowej polityki rozwoju zaangażowane są różne podmioty, zwłaszcza ministerstwa. Ciałem, które koordynuje ich działania jest Komitet Koordynacyjny do spraw Polityki Rozwoju – organ opiniodawczo-doradczy Prezesa Rady Ministrów. W jego skład wchodzą przedstawiciele resortów, Przewodniczący Komitetu do spraw Pożytku Publicznego oraz Prezes Głównego Urzędu Statystycznego, a pracom przewodniczy Minister Funduszy i Polityki Regionalnej. Komitet rozpatruje, omawia i opiniuje najważniejsze dokumenty strategiczne i programowe przyjmowane przez Radę Ministrów oraz monitoruje ich realizację. Do jego zadań należy także rozpatrywanie i opiniowanie raportów, analiz i prognoz dotyczących sytuacji społeczno-gospodarczej oraz przestrzennej kraju i regionów. W ramach tego gremium omawiane są problemy z wdrażaniem SOR, jak i poszczególnych strategii rozwoju, a także kwestie do rozstrzygnięcia, wymagające współdziałania podmiotów odpowiedzialnych za realizację określonych zadań czy projektów wynikających ze Strategii.

Kontakt z Komitetem możliwy jest poprzez e-mail: kkpr@mfipr.gov.pl

Kolejnym istotnym podmiotem z perspektywy koordynacji polityki rozwoju jest Rządowe Centrum Analiz (RCA), które działa przy Prezesie Rady Ministrów. RCA zapewnia koordynację działalności Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów oraz innych organów administracji rządowej w zakresie opracowywania analiz dotyczących kluczowych polityk publicznych. RCA tworzą komórki organizacyjne wyodrębnione w KPRM: Departament Analiz, Departament Oceny Skutków Regulacji oraz Departament Studiów Strategicznych.

Monitorowanie polityki rozwoju

Monitorowanie realizacji celów rozwojowych wskazanych w SOR odbywa się w szczególności poprzez monitoring strategiczny i operacyjny. Oba rodzaje monitoringu funkcjonują równocześnie i wzajemnie się uzupełniają.

Na monitoring strategiczny składają się obecnie przede wszystkim:

• opracowanie corocznego Sprawozdania z realizacji SOR i dziewięciu strategii rozwoju – poza główną funkcją, jaką jest poinformowanie członków Rady Ministrów o postępach w realizacji dokumentu, wykorzystywane jest także jako kompleksowy dokument informacyjny i analityczny stanowiący punkt wyjścia dla różnych analiz dot. programowania strategicznego;
• analiza informacji z systemu MonAliZa;
• kwartalny monitoring projektów flagowych SOR.

W monitoring strategiczny SOR zaangażowanych jest szereg instytucji, którym przypisano określone zadania. Są to:

• Minister właściwy ds. rozwoju regionalnego – zgodnie z zapisami ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju odpowiada za okresową ocenę realizacji celów i priorytetów średniookresowej strategii rozwoju kraju;
• Komitet Koordynacyjny ds. Polityki Rozwoju – prowadzi bieżący monitoring strategiczny SOR oraz zintegrowanych strategii rozwoju, rozpatruje i opiniuje Sprawozdanie z realizacji SOR, a następnie wydaje opinię w formie uchwały;
• Podmioty odpowiedzialne za realizację projektów strategicznych i flagowych oraz działań SOR (resorty, instytucje) – raz w roku opracowują i przesyłają informację podsumowującą nt. stanu realizacji przedsięwzięć SOR;
• Główny Urząd Statystyczny (GUS) – prowadzi system STRATEG. Jest to narzędzie wspomagające monitorowanie i ewaluację polityki rozwoju. W ramach tego systemu GUS udostępnia i aktualizuje kluczowe wskaźniki i dane dla wskaźników monitorujących dokumenty strategiczne, wspierając proces zarządzania strategicznego. Lista wskaźników SOR wraz z ich dostępnymi wartościami – a także wartościami bazowymi, pośrednimi i docelowymi - jest dostępna na stronie systemu STRATEG (zakładka: Strategie krajowe – Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju).

Elementem podejścia projektowego jest monitoring operacyjny polegający na kontrolowaniu terminowej oraz zgodnej z przyjętymi założeniami, realizacji programów i projektów strategicznych realizujących cele rozwojowe przyjęte w dokumentach strategicznych (np. SOR). Wspiera on bieżące zarządzanie poprzez dostarczanie kadrze zarządzającej aktualnych informacji na temat postępów prac w projektach strategicznych, które pozwalają na bieżące reagowanie na pojawiające się problemy.

Narzędziem służącym do prowadzenia monitoringu operacyjnego jest system teleinformatyczny MonAliZa (Monitoring Analiza Zarządzanie) administrowany przez Rządowe Biuro Monitorowania Projektów (RBMP), umiejscowione w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (KPRM).

RBMP odpowiada za wypracowanie jednolitej metodyki monitorowania i zarządzania programami/projektami oraz koordynuje wdrażanie jej dla priorytetowych programów/projektów w administracji rządowej.

RBMP obsługuje Radę Monitorowania Portfela Projektów Strategicznych (RMPPS) – organ pomocniczy Prezesa Rady Ministrów.

Zadaniem Rady jest monitorowanie i koordynowanie wybranych programów i projektów wynikających ze strategicznych dokumentów Rady Ministrów, w tym w szczególności z SOR. RMPPS ocenia czy projekty strategiczne wspierają realizację celów strategicznych Rządu oraz pozostają zgodne ze strategicznymi dokumentami.

W MFiPR funkcjonuje Jednostka Monitorowania Projektów (JMP). Jej zadania realizowane są przez Wydział Polityki Rozwoju w Departamencie Strategii MFiPR. Główne zadania JMP to w szczególności:

• wspieranie i monitorowanie realizacji programów i projektów strategicznych;
• wsparcie w obsłudze systemu MonAliZa (techniczne oraz szkoleniowe);
• stała współpraca z RBMP – przygotowywanie zestawień, informacji, testowanie systemu, konsultowanie kwestii problemowych, itp.;
• przeglądy portfela MFiPR;
• prowadzenie monitoringu operacyjnego;
• wdrażanie uchwał RMPPS;
• analizy, raporty i zestawienia dokumentacji projektowej z systemu MonAliZa;
• wdrażanie kultury projektowej w MFiPR.

Kontakt z JMP możliwy jest poprzez e-mail: jmp@mfipr.gov.pl

Obecnie portfel projektów strategicznych MFiPR składa się z 27 projektów samodzielnych oraz 6 programów strategicznych (wg stanu na kwiecień 2022 r.). Do programów strategicznych realizowanych przez MFiPR należą: Program dla Śląska, Regiony przyszłości, Dostępność Plus, Zarządzanie Rozwojem, Finansowanie Rozwoju, Rozwój zrównoważony terytorialnie. Inne realizowane przez MFiPR projekty strategiczne to np. Centrum Wsparcia Doradczego,  Partnerska Inicjatywa Miast, Inkubator Innowacji Społecznych, Kompetencje cyfrowe w społeczeństwie informacyjnym.